Микробиологияның мақсаттары және міндеттері. Бактерия жасушасының морфологиясы, ішкі құрлысы, қызметі және химиялық құрамы. Бактерияларды жіктеу принциптері.

Микробиологияның мақсаттары және міндеттері. Микробиология усақ, көзге корінбейтын тірі жандықтерді зерттейтын ғылым. Микробиология ғылымы - микроорганизмдердің құрлысын, физиология сын, таралу жолдарын және басқа тірі ағзалармен араласуын зерттейді.Микроорганизм - терминді Луи Пастер француз ғалымы енгізген.

Микробиологияның манызы Медициналық микробиология патогенезді толық түсіну, диагноз коюға, инфекцияларды алтын алуға көмектеседі.

Микробиологиялық әдістер. 1. Микроскопиялық 2. Бактериологиялық 3. Серологиялық 4. Биологиялық 5. Аллергиялық

Микробиология түрлері. Микробиологияның бір наше түрін ажыратады. Медициналық микробиология - ауру тудыратын микроорганизмдерді зерттейді. Санитарлық микробиология - қоршаған отрада микрооргнизмдерді зерттейді.

Әйгілі микробиолог тар. Л. Пастер - зарарсыздандыру әдістерін және автоклавпен күрғак ыстық пешті ойлап тапқан. Р. Кох - неміс дәрігері бактерияларды өсіру әдстерін усынған. Туберкулез және сібір жарасының қоздырғыштарын ашқан. И. Мечников - орыс ғалымы, иммунитет теория сыну сын ты.

Микробиологтар. Д. Ивановский - орыс ғалымы, вирустарды ашқан. Э. Джейннер - ағылшын ғалымы, оспаға қарсы вакцинаны усынған. П. Эрлих - ағылшын ғалымы, химиотерапевтикалық препараттарда ашқан.

Микроорганизмдер жіктеу. Микроорганизмдерге - бактериялар, микроскопиялық санырауқұлақтар, қарапайымдылар, вирустар жатқызылады. Олардың бәрі бір жасушалық ағзалар, құрлысы қарапайым, өте усақ.

Морфология. Бактериялар бір жасушалық организмдер. Морфологиясы бойынша бактериялардың төрт түрін ажыратады. Домалақ пішінді- кокктар. Таяқша тәрізді - бактериялар және бациллалар. Иректелген шаг тәрізді бактериялар - спирохеталар. Спириллалар – жіп тәрізді. Бактериялардың ішінде ерекше түрлері бар. Риккетсиялар, микоплазмалар, актиномицеталар, хламидиялар,

Негізгі терминдер. Таза дақыл – бактериялардың бір түрі. Штамм- әр түрлі уақытта бөліп алынған таза дақыл. Қөреқ ортасы – бактериялардың өсіру үшін арналған орта.

Бактерия жасушасының құрлысы. Бактериялар прокариот патшалығына жатады. Ядросы дамымаған, ядролық зеты бар. Бактерияның жасушасы турақты және тұрақты емс компоненттерден турады. Турақты компоненттерге міндетті түрде болатын органеллалар жатады. Турақты емс компоненттерге кейбір бактерияларда кездесетын органеллалар жатады.

Капсула Жгутики Клеточная стенка Трёхслойная цитоплазматическая мембрана Реснички Спора Волютиновое зерно (включение) Нуклеоид Плазмиды Рибосома Цитоплазма Перипластическое пространство

Турақты органеллалар. Ядролық зат нуклеоид деп аталады. Цитоплазма жасушаның суйықтығы. Цитоплазмалық мембрана ЦПМ жасушаның қабырғасы. Жасуша қабырғасы- екінші қабырға. Рибосомалар, мезосомалар, кірпікшілер

Түрақты емс органеллалар. Капсула кілегейлы кабықша. Талшықтар козғалу мүшелері. Спорола түрді сақтау органеллалар. Цитоплазмалық косындылар.

Ядролық зат. Нуклеоид – бір ДНҚ молекуласынан турады, бактерияның хромосомасы сақина түрінде. Нуклеоид - ақ уаздар туралы ақпаратты сақтап турады. Ядролық затты Фелген және Робиноу микрохимиялық реакциясымен анықтауға болады.

Цитоплазма және ЦПМ. Цитоплазма - коймалжын зат, судан, бейорганикалық және органикалық затратдан турады. Цитоплазмада барлық реакциялар отеді, нуклеоид, рибосомалар, қосындылар орналасады. Цитоплазма барлық бояғыштарды жақсы қабылдайды.

ЦПМ. ЦПМ - жінішке, жартылай откізгіш, үш қабатты органелла. ЦПМ - ақ уаз, фосфолипидтер, ақ уаз қабаттарынан турады. ЦПМ - жінішке тесіктер (порола) және каналдардан турады. Негізгі атқаратын қызметі қөреқ затратды тасымалдау. Электронды микроскоп арқылы анықталады.

Жасуша қабырғасы. Жасуша қабырғасы - тығыз, откізгіш,тор тәрізді құрылыс, жасушаға пішін беріп турады. Жасуша қабырғасы пептидогликана (муреин) турады. Пептидогликанның құрамина - ацетилмурам қышқылы және ацетилглюкозамин кіреді.

Анықтау әдістері. Жасуша қабырғасы тура әдісі арқылы анықтауға болады плазмолиз реакциясы арқылы немсе электронды микроскоп арқылы. Тура емс әдісі - Грам бойынша бояу әдісі.

Грам әдісі. Грам әдісі бойынша бактерияларды екі топқа боледі -Грам он және Грам теріс. Грам он бактерияларда - жасуша қабырғасы жуан, пептидогликаны 90%, липополисахарид тер 10%, тейхой қышқылы бар. Грам теріс бактерияларда пептидогликаны жінішке 10%, липополисахарид тер 90%, тейхой кышқылы жоқ.

Рибосомалар, кірпікшелері. Рибосомалар - ақ уаз синтездейтын органеллалар. Құрамина р- РНҚ және 70S ақ уазды суббірліктерінен турады. Бактерияларда бір наше мин рибосомалар бар. Кірпікшелер- ақ уаздан турады, қысқа, өте жінішке. Адгезия (жабы су) қызметін атқарады.

Кірпікшілер.

Мезосомалар. Мезосомалар – цитоплазмалық мембраның бөлігі, митохондрияның қызметын атқарады – бактериялардың тыныс алуы журеді.

Қосындылар: волютин дәндері, смайлы затрат, гликоген - цитоплазмада орналасады, қөреқ затратдын қоры. Волютин дәндері - метахроматине турады. Нейссер бояу әдісі арқылы анықталады. Гликоген - көмір су қоры, Люголь бояу әдісі арқылы анықталады. Майлы затрат - судан бояу арқылы анықталады.

Капсула Капсула - шырышты қабықша, липополисахаридтен турады. Адам және жануар ағзасында тузеледі. Бактерияны фагоцитоздан корғайды. Анықтау әдісі – бури Гинс әдісі (бояуды қабылдамайды).

Спорола. Спорола - қатты, тығыз қабық, балауаздан, фосфор және калцииден турады. Бактериялар сыртқы отрада түскен кезде тіршілігін сақтау үшін тузеді. Спора тузетін бактериялар бацилла деп аталады, үлкен спора түзетін бактериялар клостридиялар болады. Анықтау әдісі – ожешко немсе Циль Нильсен әдісі.

Талшықтар. Талшықтар - ұзын, ақуаздан туратын органелла, бактериялар талшықтар арқылы қозғалады. Талшықтар таяқша тәрізді бактерияларда ғана болу мүмкін. Талшықтар саны және орналасу бойынша жіктейді монотрих, амфитрих, лофотрих, перитрих. Анықтау әдісі – Грей бояу әдісі.

Талшықтар. (лофотрих)

Риккетсиялар, хламидиялар, актиномицеталар морфологиясы. Риккетсиялар - жасуша ішілік паразиттер, полиморфты бактериялар. Хламидиялар -жасуша ішілік паразиттер, жасушада кобейгенде шапан тәрізді қабықша тузеді. Актиномицеталар -ішкі құрлысы бойынша прокариоттарға жатады, бірақ ерекше пішіні бар тармақталған жіптер тәрізді.

Актиномицеталар.

Микоплазмалар, санырауқұлақтар морфологиясы. Микоплазмалар - жасуша қабырғасы жоқ бактериялар, полиморфты. Санырауқұлақтар - эукариоты микроорганизмдер, көп жасушалық, әр түрлі тәсілдер арқылы кобееді. Сыртқы пішіні узын тармақталған жасушалардан турады. Санырауқұлақтар жасушасын гиф деп атайды. Гифтер жиынтығы мицелий деп аталады.

Аспергиллалар.( Зең санырауқұлақтары)

Кандидалар.(ашытқы санырауқұлақтары)

Дерматофиттер.(жоғары санырауқұлақтары)

Санырауқұлақтар жіктеуі. Ауру тудыратын санырауқұлақтардын үш түрін ажыратады. Зең санырауқұлақтары, сыртқы пішіні жіп тәрізді, тармақталған. Ашытқы тәрізді санырауқұлақтар. Жоғары санырауқұлақтар, дерматофиттер.

Бактериялар жіктеуі. Бактериялар жіктеуін У. Берджи усынған. Негізгі принциптері морфологиясы, физиологиясы бойынша жіктейді. Ауру тудыратын бактериялар, скотобактериялар классы на жатады. Таксономия бактерияның жіктеу бойынша алатын орны. Бактериялар бірлігі түр, бактериялар түрлері үлкен туысқа бірігеді, туры стар бір тұқымдасқа жатқызылады.

Қарапайымдылар. Қарапайымдылар – біржасушалық эукариоты жасушалар. Патогенды түрлері бар. Патогенды қарапайымдыларды зақымдалатын жері бойынша жіктейды; ішек, урогениталды, қанды, тіндік.