Та қ рыбы: Сана ж ә не бейканалы қ процестер Орында ғ ан: Рысбек То ғ жан, дінтану 1 курс магистранты Тексерген: Бердибаева Света

Жоспар Кіріспе Негізгі б ө лім 1. Сана туралы т ү сінік 2. Сананы ң дамуы 3. Сана туралы т ұ жырымдамалар Қ орытынды

Кіріспе Адам сыртқы органың тигізген әсерін, маша шарқынша өңдеп, бейнелейді. Ғылыми тұрғыдан психика, сана зат емс, оны көруге, суретін түсіріп алуға болмайды. Сана- сыртқы заттардың мидағы көрінісі. Сана шиндықтың дай суреті, оның жансыз көшірмесі емс, адамның миында жүйке жүйесінде жасалып жататын шиндықтың күрделі бейнесі.

Сана туралы т ү сінік Сыртқы дүние мида түйсік, қабылдау, елестеу, ой-сезім түрінде бейнеледі. Бұлардың бәрін бір сөзбен адамның насосы немсе психикасы деп атайды. Сана- сыртқы дүниенің бейнесі. Біздің миымыз сыртқы әсерлердің бәрін қабылдауға, бейнелеуге қабілетті. Мидағы бейне, образ сол бейнеленген зат пен құбылысқа сәйкес. Сана шиндықтың дай суреті, оның жансыз көшірмесі емс, ол адамның миында жүйке жүйесінде жасалы жататын шиндықтың күрделі бейнесі.

Сананы ң дамуы Жер бетіндегі тіршілік эволюциясының қолы жеткен ең жоғарғы жетістігі – ойлай білетін адамның дүниеге келуі. Адамның еңбек етуі, еңбек құралдарын жасап, оны пандалануы оның насосының дамуына зорььь ықпал фасады. Адамды жаратқан да осы өндіруші еңбек. Еңбек ету арқылы ол өзінің түрлі тіршілік қажеттерін қанағаттандырып қоймай, айналасындағы бейнені тану түсуге де мүмкіндік аллоды. Еңбек ету арқылы адам тек материалдық игіліктерді өндіріп қана қоймай, өзінің ой-насосын, психология сын да қалыптастырады.

Чарлз Дарвин теориясы Ч. Дарвинні ң т ұ жырымдамасы бойынша маймылды ң адам ғ а айналуы.

А ғылшин ғалымы Ч. Дарвин біздің арғы тегіміздің адам тексте маймылдардан панда болғанын дәлелденегнен, еңбек процесінің шешуші рөлін көрсете алматы. Энгельстің айтуы бойынша, адамның дене және ойлау қабілетінің жетілуінде, миын дамытуында еңбек пен дыбыстың маңызы зорььь балды. Адамға айналу процесінің өзі күрделі нәрсе. Мыс, олар алғашинда ағаштың басында өрмелеп, секіріп жүріп күн көруге кейіннен жер бетіне түсіп тіршілік етуге, төрт аяқтап жүруге мәжбүр болған. Мұның бәрі тіршілік талаптарынан туған. Бұл жөнінде Энгельс былой дейді: Ең алдымен өздеріні бір нәрсеге өрмелеп шыққанда қолдың аяққа қарағанда өзге міндеттер атқарауын керек ететін тіршілік қалпының әсерінен болуы керек, бұл маймылдар жермен жүрген де қолдың көмегін ұмыта бастап, барған сайын тік жүруді үйрене бастаған. Осы арқылы маймылдан адамға айналу үшін шешуші қадам жасалған.

Сөйтіп, күнделікті өмірдің жағдайлары адамның арғы тегінқолды төрт аяқтап жүруден екі аяқтап жүруге, алдыңғы екі аяғының бірте-бірте қолдың қызметін атқаруынан, өз қолымен қарапайым құралдар жасауына алып келді. Ол құралдарды күн көру, аң аулау, жауынан қорғану үшін пандаланды. Құрал жасаумен шин мәнісіндегі еңбек ету бастарды.

Еңбек құралдарын жасау, оны пандалану адам организмінің анатомиялық құрылысына да үлкен өзгерістер енгізді.Мыс, біртіндеп омыртқа жотасы өзгеріске түсті, мойын омыртқалары ерекше жетілді, бас сүйегінің форматы мен көлемінің өзгеруі, ми қабығы клеткаларының күрделенуіне мүмкіншілік туғызды. Бет әлпеті өзгеріске ұшырады. Сөйтіп, адам еңбек ету процесінде сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынас жасай отырып, бірте- бірте өз табиғатын да өзгертті, біртіндеп оның сана-сезімі де өсе бастарды. Еңбекпен айналысу психиканың материалдық негізі, мидың, ми сыңарларының ерекшк дамуына жағдай фасады. Ол психикалық процестерінің мазмұны кеңейіп, адамның сезім мүшелерінің панда болуына ықпал фасады.

Сана туралы т ұ жырымдар Сана денегіміз- ең таяу органы тану және өзін түсіне бастаған индивид тенты с басқа адамдармен және заттармен арадағы шектеулі байланысты тану болып табылады,- деп жажды К.Маркс. Сана жеке адамға тән қасиет. Адамда жеке санамен қатар өмір сүрген ортезы на байланысты қалыптасқан қоғамдық сана да болады. Ол екеуі тығыз байланысты. Сананың дамуы сыртқы ортадан тәуелді болып отрады дейтін түсінікті ғылымда детерминистік принцип деп аталлоды. Детерминизм тек сана құбылыстарының панда болу, даму жолдарын ғана емс, табиғаттағы заттардың барлығының шығу тегі объективті себептіліктің заңдылықтарына бағынады деп үйретеді.

Ғылыми психология, сендай ақ сананың бақылауынан тысқары тұратын психологиялық құбылыстар болатындығын жоққа шығармайды. Орысша бессознательное жәнеподсознательное денег сөздермен бейнеленетін осы ұғым философия, психология, өнертану, тарих ғылымдарында жиі қолданады. Оны ең алғаш енгізген З.Фрейд. Кейбір ғалымдар бұл құбылыс санаға ешқандай қатысы жоқ одессе {Лейбниц, Бенске, Лотце, Фехнер}, енді біреулері мұны потологиялық құбылыс деп қарастырады. Саналы процесс термин қатар, санадан тыс құбылыстар болады[ұйқысырап сөйлеу, түс көру, гипнозға илану т.б] Мұндай құбылыстарды тәжірибеге негізделген материалистік пікір айтқан ғалым –И.М.Сеченов Осындай кезде мидағы қозу, тежелу процестерінің жұмысы баяу болып келетіндігін И.П.Павлов зерттеулері дәлелденег.

К.Г.Юнг (щвейцарлық психолог және психиатр, аналитикалық психологичның негізін қалаушы) бойынша бейканалық 3 қабаттан тұрады: 1) "тұлғалық бейканалық" – тұлғаның ашиналық, сырластық жан өмірін құрайтын көбінесе эмоционалды боялған лестер мен кешендерді (комплексы) өзіне кірістіретін, қосатын бейканалықтың үстіңгі қабаты; 2) "ұжымдық бейканалық" – бейканалықтың туа біткен терең қабаты; ол адамдардың өткен ұрпақтарының тәжірибесін өкілдік ететін және өзіне тұлғадан тыс әмбебап мазмұн мен жандық өмірдің жалпылама негізі ретінде болатын үлгілерді қосатын индивидуалы (жеке емс, жалпылама табиғаты бар психиканың жалпы орталығы мен өзегі "ұжымдық бейканалықтың мазмұны" негізінен архетип тер – психикалық қызмет пен жүріс-тұрыстың мұралық етілетін жалпылама үлгілері, рәміздері және стереотиптері болады;

3) "психоидтық бейканалық" – органикалық дүниемен ортақ қасиеттері және бірмаша бейтарап сипоты бар бейканалықтың ең іргелі деңгейі, сондықтан ол толық түрде психикалық та, физиологиялық та болмағандықтан іс жүзінде санаға толық мәлімсіз. Кейбіреулер (мыс.эксперименталды психологичның негізін қалаушы, неміс физиологи және психолога В.Вундт) бейканалық процестерді жоққа шығарып, психологичны каналы күйлерді, дайларды зерттеу ретінде анықтайды.

Түс көру – қиял процесінің ұйқы кезіндегі енжар бейнесі. Түс көруді физиологиялық тұрғыда түсіндірген академик И.П.Павловтың пікірі бойынша ұйқы кезінде ми клеткаларының қызметі толық тежелмейді, кейбір бөлімдері озу қалпындағыдай жұмыс істей береді.

И.М. Сеченов адамның озу кезіндегі басынан кешкен оқиғалардың есепсіз көп фактілері себеп болады деп білді. Адамның дене мүшелеріндегі дайсыздық та әр түрлі түс көруге себеп болады. Түс көруді зерттеу бейканалылықты танудың жолы, адамның жан жүйесін түсінуге ықпал етеді деп білген психоаналитик тер түс көруді физиологиялық, соматикалық емс, психологикалық құбылыс деп білді. З.Фрейд түс көрудің айқын мазмұнымен қатар тылсым астары да бар, сондықтан түс адамның бейканалық деңгейіндегі ойларының символдық бейнесі деп білді.

И.П. Павлов бойынша, «түс көру көбінесе ескі тітіркендірулерден қалған ізден туады». К. Юнгтың айтуынша, «түс көру – ұйқы кезіндегі психикалық әрекеттің қалдығы және өткен күннің ой әсері мен көңіл- күйі». Түс көру барлық адамдарда болады, тек кейбіреулерде сирек байқаллоды. Ауырған кездерде, жағымсыз жағдайларда, неврозда түс көру жиілейді. Әйелдер жалпы жиі түс көреді.

К.Юнг бойынша түс көру адам насосынан тыс, оның рухани дүниесіндегі сана мен бейканалықтың арасын байланыстыратын, болашақты болдайтын транценденталды құбылыс деп канады. Адамның психикалық өмірі бейканалықтың тереңінен таймыр аллоды, санамыз бокса жанның хорасан зорььь бейканалық әлемінің аз ғана бөлігін бейнелейді. Түсте сана ұлғайып, кеңістіктік-уақыттық шехтер жойылады, адам өзін басқа уақытта, кеңістікте, әлемде, мүлдем басқа күйде сезіне аллоды. Қазақ дәстүрлі қоғамында да түс көруге бей-дай қарамағанын, мән беріп, мағынасын жорығанын ауыз әдебиеті мұраларынан, ырымдар мен жоралардан көруге болады. Түс көру адамның ырқынан тыс болғандықтан оны көрудің мағынасынан гөрі түсті жоруға көбірек көңіл бөлген.

Түсті әрдайым жақсылыққа жорып, Түс – балқыған қорғасын оны жақсылыққа жорысаң – жақсыниет қабыл болып жақсылыққа айналлоды, жамандыққа жорысаң – жамандыққа айналуы мүмкін денег ұғым бар.