ТЫНЫС АЛУ АҒЗАСЫНЫҢ АНАТОМИЯЛЫҚ, ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Тыныс алу жүйесінің физиологиясы Мақсаты: негізгі тыныс алу кезеңдері, тыныс алу рефлексінің механизмі туралы, тыныс алу жүйесінің ритейлу принципін түсіндіру, құрастырылу білімін беру және гемоглобин диссоциациясы қисығына талдау жасау. Негізгі сұрақтар: Тыныс алу, оның кезеңдері. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері. Тыныс алу циклі. Сыртқы тыныс алуды зерттеу әдістері. Газдардың қан арқылы тасымал дануы. Тыныс алудың ритейлуі. 1. Тыныс алу, оның кезеңдері. Тыныс алу дегеніміз қоршаған орта мен ағзаның жасуша арасындағы газ алмасуы. Сүтқоректілердің тыныс алу арнайы мүшелер арқылы жүргізіледі.

Тыныс алу мүшелері та ноумен жұтқыншақтан, кеңірдектен, бронх тармандарынан және негізгі тыныс алу мүшесі - өкпеден құралған. Ол көптеген альвеолалардан тұрады. Өкпе куеде қуысында орналасқан. Кеуде қуысы омыртқа жотасының қабырғалардан, төссүйегі мен диафрагма дан құралған.. Өкпе көкірек қабырғасымен тікалей жанаспайды. Олардың арасында плевраның беткейлік (париеталдық) және астарлық (висцералдық) жапырақшаларымен көмкерілген плевра-аралық қуыс болады. Бұл қуыстың пайда болу себептері: 1 - туғаннан соң куеденің дамуы өкпеге қарағанда жылдамырақ болады. 2 - қабырғаның басы омыртқаның жігімен және омыртқаның қанаты қабырғаның бұдырмағымен әуелгі дом алудан кейін бекітіледі. Тыныс алу 5 негізгі кезеңнен тұрады: 1. Сыртқы тыныс алу - өкпе көпіршіктері мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасуы немесе өкпенің желдетілуі.

2. Кіші қан айналым шеңбері капиллярларындағы газ алмасуы. 3. Үлкен қан айналым шеңбері капиллярларының қан мен ұлпа арасындағы газ алмасуы. 4. Газдардың қан арқылы тасымал дануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпадан өкпеге тасымал дануы. 5. Ішкі тыныс алу – жасуша митохондриясындағы заттардың биологиялық тотығуы немесе ұлпалық тыныс алу. Алғашқы төртеуін физиология, ал бесіншісін биохимия зерттейді 2. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері. Тыныс алу дом алу – инспирация мен дом шығару – экспирацияпроцестерінен құралған. Осы екеуінің кезектесіп отырылуының арқасында өкпенің желдетілуі іске асырылады. Дем алу кезінде өкпе көпіршіктеріне оттегі келіп түссе, ал дом шығарғанда сыртқы ортаға көмірқышқыл газы на бай, оттегіге кедей ауа бөлінеді. Дем алу және дом шығаруда ауаның жылжуы көкірек жасушасының кеңеюі мен сығылуының кезектесуімен байланысты.

Көкрек жасушасының кеңеюін тудыратын 2 жолы бар: а) қабырғалардың көтерілуін тыныс алу бұлшықеттерінің жиырылуы және б) диафрагменныйң (көкет) жиырылуы мен босаңсуы. Тыныс алудың түрлері: а) қабырғалық (косталдық) немесе көкіректік тыныс алу әйелдерде; б) іштік (абдоминалдық) немесе көкеттік тыныс алу ерлерде; в) қабырғалық-іштік немесе аралас тыныс алу пересек мал да болады. Төмендегі факторларға байланысты тыныс алу түрлері өзгереді: жасқа, киімге, мамандыққа, жүктілікке.

3. Тыныс алу циклі - дом алу, дом шығару және тыныс кідірісінен тұрады. Дем алу дом шығарудан қысқа болады. Тыныс кідірісі – тыныс алу циклінің тұрақсыз бөлігі. Тыныс алу қозғалысы белгілі бір ырғақпен және жиілікпен өтеді. Оны 1 минуттағы куеде жасушаларының қозғалу санымен анықтайды. Тыныс алу жиілігі – егеуқұйрықтарда минуты на дейін, адамарда минуты на болады. Әсер ететін факторлар: эмоциналдық кернеу, жас ерекшелік, қимыл әрекеттері, температураға, физиологиялық және патологиялық күйіне байланысты өзгеріп отрады. Тыныс алудың жиілеуі – тахипноэ, ал сиреуі – брадипноэ, тоқтауы – апноя деп аталлоды. 4. Сыртқы тыныс алуды зерттеу әдістері. Өкпе – қуыс ағза. Ол белгілі мөлшерде ғана ауа сыйғыза аллоды. Максимальді дом алудан кейінгі барынша толық дом шығаруды өкпенін тіршіліктік сыйымдылығы (ӨТС) дейді.

Бұл көлем үш бөліктен құралған: 1- тыныс алу бөлігі (тыныстық ауа)- малдың қалыпты жағдайдағы дом алу мен дом шығаруындағы ауаның мөлшері, адама 0,5 л, жылқыда 5-6 л., қойда –0,3-0,5 л; 2- қосымша бөлік – қалыпты дом алған соң, дом шығармай қосымша тағы да дом алғандағы ауаның көлемі, адама – 1,5 л; жылқыда –12 л, қойда –0,5-1 л. 3 -резервті бөлік (қордағы ауа)– қалыпты дом шығарған соң, дом алмай, қосымша дом шығарудағы ауа көлемі. Сонымен, аталған тыныстық, қосымша және қордағы ауалардың қосыңдысын өкпенің тіршіліктік сыйымдылығы (ӨТС) деп атайды. Адамда ол 3,5-4 л, ал жылқыда л шамасында. ӨТС малдың жасына, өнімделігіне, тұқым ерекшеліктеріне және басқа факторларға байланысты өзгереді. Ол арнаулы құрал – спирометр көмегімен анықталлоды.

Балалардағы тыныс алу жиілігі Балалардағы тыныс алу жиілігінің жылдамдығы, сендай-ақ басқа да физиологиялық процестер олардың жасына тікалей байланысты. Жаңа туылған нәрестелер үшін өмірдің алғашқы сағаттарында қалыпты тыныс алу жылдамдығы минуты на шамамен тыныс аллоды. Орташа жиілік - минуты на 4-5 тенге. 1 жастағы баллада тыныс алу жиілігі минуты на 3-4 рет дом аллоды, екі-үш жасқа дейін тыныс, жасөспірім үшін Бұл көрсеткіштер қалыпты деп саналлоды. Бала толықтай диафрагменный тыныс латыни әбден қалыпты; оның тыныс алу жиі тұрақсыз және таяз болуы мүмкін. Айтпақшы, шала туған сәбилерде тыныс алу мезгіл сайын артур және азаюы мүмкін, сонда секунд ішінде тыныс алу тынысы мүмкін.

Балалардың қалыпты тынысы Сондықтан балалардағы тыныс алу жиілігі туралы ақпаратпен таныстық. Жастар үшін норма әр түрлі. Бұл өте оңай түсіндіріледі: кішкентай бала, өкпенің аз көлемі; оның өсіп кале жатқан денесін оттегінің дұрыс мөлшерімен қамтамасыз ету үшін, карапузик тыныс алу қозғалыстарын (доммен жұту және дом шығару) арттырады. Қалыпты тыныс алу - бұл бірінші кезекте карапо терең тыныс алу. Содан кейін ол баяу домалып жатыр. Баланың өкпені қаншалықты жақсы желдететінін түсіну үшін балалардағы тыныс алу жиілігі өлшенеді. Жастар үшін норма ұзақ уақыттан бері есептелген және бұл құндылықтар әдетте стандарты болып саналлоды. Егер нәрестенің тынысы норма дан өсім бағыты бойынша ауытқып кетсе, онда бұл тыныс тыныс алуды білдіреді. Бұл патогендер үшін «жасыл жарық» пшады.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!