Жасушаның ашылу тарихы

Жасуша – кез келген тірі ағзаға тән қызықты әлем болып сана лады. Бірақ жасуша құпиясы 16 ғасыр соңында микроскопты ойлап тапқаннан кейін ғана ашылды. Жасушаның ашылу тарихы микроскоп тау техникасы мен зерттеу әдістерінің дамуымен тығыз байланысты. Жасуша – барлық тірі ағзалардың құрылымдық және функциональдық бірлігі болып сана лады. Цитология – жасуша туралы ғылым. Жасуша органоид тары немэссе органеллалар – бұл тірі ағзалардың жасушаларындағы тұрақты, маманданған құрылымдар.

Роберт Гук ( жж.)

1665 жилы ағылшын табиғат зерттеушісі Роберт Гук өзі жетілдіріткен микроскопы арқылы пробка еменінің қабығын зерттеу барысында ара ұясына ұқсас түзелістерді көрді. Гук өзінің көргендерін сипаттай отырып, оны "cell" деп атады, ағылшын тілінен аударғанда "тор" денег мағана білдіреді. Бұл жердь Роберт Гук тіршілігін жойған жасушалардың ұяшығын ғана көрген еді. Роберт Гук ғылымға алғаш "жасуша" терминін енгізді. Роберт Гук микроскопын қазір Дарвин мұражайынан көруге болады.

Антони ван Левенгук ( жж.)

жж. аралығында Роберт Гук замандасы голландиялық саудагер, әуесқой оқымысты Антонио ван Левенгук ( жж.) ғалымдардың мәртебесіне ие болып, ғылымға көптеген жаңалықтарын енгізді. Ол Гук микроскопын жетілдіріп, эссе үлкейтіп көрсететін линзаларды құрды. Левенгук алғаш бір жасушалы ағзаларды ашты. Ол өздерінің зерттеу нәтижелерін Лондондағы Корольдік қоғамға жазып жіберіп отряды. Хаттарынан үзінді – "Ұсақ жануарлардың өлшемі биттің көзінен мың эссе кіші. Олар бір уақытта қозғалыссыз тұрады, кейін ол тынымсыз қозғалыста болады, оның маңайы ұсақ құмның маңайынан үлкен емс".

Роберт Броун ( жж.)

1831 жилы ағылшын ботанигі Роберт Браун алғаш рет өсімдік жасушасының ядро сын сипаттап берді, ал 1833 жилы ядроның өсімдік жасушасының міндетті органоиды екенін анықтады жилы орыс ғалымы П.Ф.Горянинов өзінің зерттеулерінде барлық жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен байланысқан жасушалардан тұрады деп көрсетті. 19 ғасырдың ортасында жасуша жайлы көптеген директор белгілі бола баста ты.

Маттиас Шлейден ( жж.) 1838 жилы неміс ботанигі Маттиас Шлейден өсімдік ұлпалары жасушадан тұрады денег тұжырымға келді.

Теодор Шванн ( жж.)

1839 жилы неміс физиологи Теодор Шванн «Жануарлар мен өсімдіктердің өсуі мен құрылыстарындағы сәйкестіктер туралы микроскопиялық зерттеулер» аты кітап шығарды. Өз еңбегінде ол жасушаның тірі ағзаның құрылымдық және функционалдық бөлігі болып табылатыны туралы қорытынды фасады. Бұл «Шванн-Шлейденнің ағзалар құрылысының жасушалық теориясы» денег атауға ие балды. Қазіргі заманғы көзқарастарға сүйенетін болсақ, Шванн мен Шлейденнің нақты зерттеулерінде бірқатар қателер болған.

Шванн-Шлейденнің теориясының негізгі тұжырымдары – Барлық ағзалар жасушадан тұрады; – Жасуша тіршіліктің құрылымды бірлігі болып сана лады; – Ағзадағы жасуша жасушалық заттардан жаңа түзеліс жолымен пайда болады. – Барлық ағзалар жасушадан тұрады; – Жасуша тіршіліктің құрылымды бірлігі болып сана лады; – Ағзадағы жасуша жасушалық заттардан жаңа түзеліс жолымен пайда болады.

Карл Бэр ( жж.)

Карл Бэр – Рэссей академиясының академигі 1827 жилы сүтқоректілердің жұмытқа жасушасын ашты. Бэр барлық ағзалар өзінің дамуын бір жасушадан (зигота) бастайтынын тұжырымдады. Бұл жаңалық жасушаның барлық тірі ағзалардың дамуының бірлігі екенен дәлелдейді.

Цитология 19 және 20 ғасырлар аралығында жаңа биологиялық ілім қалыптасты. Цитология (грек тілінен цитоз – "жасуша", логос – "ілім"). Цитология: – Жасушалар мен органоид құрылысы; – Органоид және жасушаның басқа да құрылымдарының қызметін; – Жасушаның химиялық құрамын; – Жасушалардың дамуы мен көбеюін зерттейді. Қазіргі заманғы жасуша теориясының негізгі тұжырымдары:

– Жасуша құрылымды және функциональды қарапайым тірі жүйенің бірлігі болып сана лады. Оған барлық тірі ағзаға арналған белгілер тән; – Барлық ағзалардың жасушалары химиялық құрамы мен жалпы құрылысы бойынша ұқсас; – Жаңа жасуша бастапқы жасушаның бөлінуі нәтижесінде пайда болады; – Көпжасушалы ағзалар бастапқы бір жасушадан демиды; – Жасуша құрылымынң ұқсастығы оның шығу тегінің бір екенін дәлелдейді.