2. Тақырып.Әлеуметтану ғылымының қалыптасу және даму кезеңдері. Практикалық Тапсырма.

1)« О. Конттың әлеуметтану » 2)« Г. Спенсердің әлеуметтік көзқарасы мәні » 3)« Э. Дюркгеймнің әлеуметтік ынтымақтастық теориясы » 4)« М. Вебердің әлеуметтік әрекет теориясы » 5)« М. Вебердің билік әлеуметтануы » Жоспарлар :

XIX ғасырдың басыңда адамзаттың қоғамдық насосы адам мен қоғамның, олардың өмірлік күштерінің өзара әрекет этуіне дәл талдау қажеттігін пайымдауға әзір болған еді. Осы мәселеге әділеттілік, өмірдің мәнісі, әлеуметтік прогресті қамтамасыз эту мәселелерінің шешілулеріне қанағаттанбаған XIX ғасырдың бірінші жартысындағы Еуропаның көптеген ойшылдары өз еңбектерін аркады. Солардың арасынан бірінші қатарға ғылымның актын ойлап тауып, оның негізгі нұсқасын суреттеген, оны ғылыми білімдер жүйесіне қосқан, әлеуметтануда позитивтік бағытты неге ізденег және оның дамуына ықпал еткен Огюст Конт ( ) шықты. Ол Францияда қаржы чиновнигінің отбасында дүниеге келген жилы Жоғары политехникалық мектепке түсіп, антиклерикаддық және республикашыл көзқарастары үшін оқудан шығарылады. Отбасындағы оқытушылық жұмысын, кейінірек, яғни 1818 жылдан 1824 жылға дейін Сен - Симонның хатшысы қызметін атқарумен алмастырды. Бірақ Сен - Симонның ұстанған утопиялық социализм идея сын қабылдамай, хатшылықтан кетіп, таптар келісімі идея сын уағыздайды, жеке меншікті мейлінше қорғайды. Осы көзқарастары үшін К. Маркс және оның ізбасарлары оған салқын қарады. Сол тұста О. Конт өзінің позитивизмін тұжырымдайды. Позитивизм әлеуметтанулық білімді жаратылыстану ғылымының методология сын қолдану негізінде құрмақшы болған әлеуметтік ой мен қоғамдық ғылымдағы жаңа ағым болактын. Позитивизм ұғымы лактынның " позитивюс " - дұрыс, жағымды денег мағына беретін сөздерінен шыққан. Ол позитивтік көзқарастарын өзінің еңбектерінде тұжырымдап, дәлелдеді. Осыған орай Конт акты томдық " Позитивтік философия курсы " денег еңбегінде ( жылдар аралығында жариялады. 1) « О. Конттың әлеуметтану »

Спенсер (Spencer) Герберт – ағылшын философы және социологы, позитивизмнің негізін салушылардың бірі. ағылшын философы, психолог, инженер және әлеуметтанудың негізін қалаушынардың бірі, әлеуметтанудағы эволюцииионизмнің классигі жилы Англияның Дерби денег шағын каласында мектеп мұғалімінің отбасында дүниеге келді. Денсаулығының әлсіздігінен 13 жасқа дейін мектепке бармаған. Спенсер өз өмірінің көп бөлігін тұрлі академия лык және ресми қызметтерден бас тарткан тәуелсіз ғалым және публицист ретінде өткізеді. Еңбектер жазуға дейін ол теміржолда инженербақылаушы болып ( ), " Экономист " журналының екінші редакторы (1848 жылдан бастап ) болып қызмет аткарды, саяси өмірге араласуға туристы. философы социологыозитивизмнің Спенсер дің философиялық көзқарасы О. Конттың, Д. Юмның, Дж. Милльдің әсерімен қалыптасты. Спенсер дүниедегі құбылыстарды білгенімізбен олардың мәнін танып, жете алмаймыз деді. Оның дәлелдеуінше кез келген ғылым ұғым қарама - қайшылыққа толы, сондықтан да түсініксіз. Ғылым жеке тұлғаның тәжірибесіне немсе жалған негізге сүйенгендіктен құбылыстардың ішкі мәніне бойлай алмайды деп білді. Объективті дүниені танып - білуге болмайды денег ұйғарым діни көзқараспен сабақтасып жатуынан, Спенсер дің ғылым мен дінді ұштастырактыны көрінеді. Спенсер дін ілімінде агностицизм объективті идеализм элементтерімен ұштасып жатады. Спенсер дің эволюции. тұжырымдамасы оның әлеум. көзқарасымен қоғамның органик. теориясы деп аталактын іліміне негіз балды. Спенсер социалдық құрылымға қарсы болып, төңкерісшілдікті қоғамдық организмнің індеті деп білді. [1] [2] [1] [2] 2)« Г. Спенсердің әлеуметтік көзқарасы мәні »

Француз әлеуметтанушысы Эмиль Дюркгейм ( ) әлеуметтану ғылымын дамытуға елеулі үлес қосты. Ол кептеген ғылыми еңбектер жажды, солардың арасында оның негізгі туындыларына « Қоғамдық еңбек бөлінісі туралы » (1893), « Әлеуметтанулық әдістің ережелері » (1895), « Өзіне - өзі қол салу » (1897), « Діни өмірдің қарапайым формалары » (1912) жатады. Э. Дюркгейм қоғамдық өмірде болактын құбылыстарды индивидуалдық және психологиялық тұрғыдан түсіндіруге қарсы шықты. Бұл көзқарастар бойынша адамның мінез - құлқы мен жалпы тарихи процесті каналы түрде ұғыну, психологиялық факторлар, яғни адамдардың әуестігі, талаптануы және мүдделері негізгі рөл атқарады. Ол әзінің әлеуметтік реализм теория сында коғамдық құбылыстардың табиғактын әлеуметтік факторлармен түсіндіру керек деп пайымдап, индивидтердің, әлеуметтік топтардың және әлеуметтік институттардың өзара әрекет эту жүйесі ретіндегі коғам адамдардың мінез - құлқында, олардың сан салаты қызметіне талдау жасаудың түп - төркіні, бастауы болады деп канады. Мұнда әлеуметтік орта үлкен рөл атқарады. Дюркгеймнің әлеуметтік реализм көзқарасының негізгі ережелері осылар. Дюркгейм « социологизмінің » басты принципі мен ерекшелігі оның әлеуметтікті әлеуметтікпен түсіндіруінде еді. Бұның мәні кұндылықтар мен идеялардың әлеуметтік нормаларда жүзеге асуы мен әлеуметтік реттеушіліктің тұтқасына айналуында. Қалыпты жағдайда сыртқы әлеуметтік детерминация адамның құнды бағдары арқылы іске осады. Нормалар мен құндылықтар әлеуметтік құбылыстың, жалпы эмпирик алық өмірдің екі жағына айналады. Әлеуметтік нормалар әлеуметтік факторлар сияқты мәжбүр эту сипактында болады, яғни адамды солардың мазмұнына сәйкес әрекет этуге күштейді. Дюркгеймнің ғылыми айналымға құндылықтар және құнды бағдарлар ұғымдарын енгізуіне байланысты оның әлеуметтануының жаңа қырлары көрінді : егерь де сырттан әсер етілетін мәжбүр этуге сүйенбей, коғамның адамгершілік беделіне, адамдардың адамгершілік қасиеттерін жетілдіруге көңіл бөлінетін бокса, әлеуметтік норма лорда соғұрлым тиімді болады. 3)« Э. Дюркгеймнің әлеуметтік ынтымақтастық теориясы »

Макс Вебердің әлеуметтану теориясы Макс Вебер ( ж. ж ) – батыстың ірі әлеуметтанушысы. Қазіргі әлеуметтану ғылымы М. Вебердің ой - тұжырымдарымен көп саносады. М. Вебердің әлеуметтану теориясы позитивистік теорияға қарсы шығу кезеңінде пайда балды. Позитивизмге қарсы шығу дәуірінде ол әлеуметтанудың өзгешелігін жақтай отырып, адам іс - әрекетін, қимылын түсіну, ұғыну теория сын қалыптастырады. М. Вебердің пікірінше, әлеуметтану қоғамның әлеуметтік - тарихи құбылыстарының субъективтік ( яғни, адамның насосына, ойлауына байланысты ) жақтарын, нақтылы айтсақ, адамның іс - әрекетінде, қызметінде оның мұң - мұқтажын, талап - тілегін, мақсактын, т. б. әр уақытта ейскеріп отыруы керек. Осыған қосымша, әлеуметтану оны объективтілік пен эмпирикалық жағынан бақылап, тексеру жақтарын жоққа шығармауы керек. Оның басты міндеті – адамдардың іс - әрекетінің, қимылының мәнін, мағынасын, мазмұнын терең түсіну, ұғыну болып табылады. Осыларды ейске ала отырып, қоғамның даму заңдарының себебін ашуға болады. М. Вебер өзінің әлеуметтану зерттеулерінде түсіну, ұғыну әдістеріне көп көңіл аударуына байланысты, оның әлеуметтану теориясы түсіну, ұғыну теориясы деп аталынды. Осыған орай ол нақтылы өмірге сәйкес методологиялық, логикалық жалпы ұғымдарды қалыптастырды. Бұл оның идеалы типтер әдісіне жақсы көрінеді. М. Вебердің пікірінше, идеалы тип ( яғни, адалдықтың үлгісі шығармашылық қиял, елец жемісі.) ол зерттелетін маңызды құбылыстарды адамның ой - пікірі мен идеализациясы ( яғни, сыра дәріптеушілік, шындыққа теориялық бейнелеу – А. И.) негізінде жасалады. Идеалды тип денегіміз, ол объективтік эмпирикалық ( яғни, тәжірибелік ) шындықты бейнелеу емс, бұл зерттеуші ғалымның ойлауының, ой - пікірінң жемісінің теориялық құрылымы ( яғни, идеясы ). Идеалды тип зерттеушінің нақты материалды жүйелеп реттеудің бейне - кестесі. Идеалды типтік құрылымдар – бұл қажетті құбылыстар мен процестердің жалпы түйінді ұғымдары. Мысалы, капитализм, экономикалық адам, дін, хрестиандық, т. б. М. Вебердің идеалық типтерді осындай ұғымдар арқылы түсіндіруі оның түсіну әлеуметтану ілімінің негізі болып есептеледі. Осыларға сәйкес әлеуметтану өзінің шығу көзін, қалыптасу негізін адамның немсе адамдар тобының мінез - құлқынан бастауы қажет. Адам мінез - құлқын зерттеу әлеуметтанушыны әр уақытта қызықтарып отрады, өйткені әрбір адам өзінің тәртібіне, іс - әрекетіне белгілі бір мағына, мән береді, оны түсінуге тырысады. Осыған орай, әлеуметтану түсіну ғылымына айналады. 4)« М. Вебердің әлеуметтік әрекет теориясы »

Назар аударғандарыңызға рахмет !!!