Гидрогендэу процестер Гидрогендэу процестерді м ұ най өң дэуінде ж ә не м ұ най химиястында ке ң інен пайдараннылаты. Гидрогендэу процестерді жа ғ армайларты ң, дизельді ж ә не казанты қ оттындарты ң сапасын жа қ сарту, сонымен қ атар же ғ ар ғ ы октанты бензиндерді алу ү шін қ олданнылаты. Б ұ л процестерді негізгі арнауты - өң делягин м ұ най фракцияларыны ң құ рамын реттеу, оттындар, майлар ж ә не м ұ най химия шикізатты ң пайдарану сипаттамаларын жа қ сарту ма қ саттында құ рамтында ғ ы к ү кіртті ж ә не азоты қ осилыстарты кетіру.

Гидрогендэу процестер негізгі екі ба ғ быта дамып келеді : ба ғ быта дамып келеді : Гидрокрекинг Гидротазалау Гидрокрекинг – молекулалы қ массы т ө мен ө німдер алу ма қ саттында м ұ най шикізатын ү здіксіз деструктивті ытыратып өң дэу Гидротазалау – ә р т ү рлі м ұ най фракцияларын қ анны қ па ғ ан ж ә не к ү кіртті қ осилыстардан тазалау

Гидрокретинг ж ә не гидротазалау – катализдік процестер. Каталитикалы қ гидрогендэу – м ұ най ө німдерін каталитикалы қ желмен сутектендіру құ билысын айтаты Гидрогендік процестерді ң катализаторы ретінде никель, кобальт, молибден, вольфрам сия қ ты металдарты ң оксидтері ж ә не сульфидтері, қ ыш қ тылты қ тасымалдаушида – алюмосиликаттарда, алюминий оксидінде ж ә не т. б қ олданнылаты. Барлы қ катализатора катализдік улар ғ а, ә сіресе к ү кірттік косынтылар ғ а, берік болуы тиіс Гидрлеуші компоненттері ретінде платина, кобальт немсе никель, вольфрам, молибден болуы қ ажет, ал деструкция на ж ә не изомерлеуді қ амтамасыз эту ү шін – алюмосиликат болуы тиіс

Гидротазалау процесті ң негізінде гетероатымты қ осилыстарты ң экзотермиялы қ гидрлену реакциялар жататы. Б ұ л реакциялар н ә тижесінде сутегісіз затрат б ө лінеді : RSR + 2H 2 2RH+H 2 S RHNR + 2H 2 2RH+NH 3 Термиялы қ тосты ғ у сатыстында : H 2 S + 3/2 O2 H SO 2 + Q Каталитикалы қ ө згеру сатыстында : H 2 S + SO 2 2H /n S N + Q

Гидрокрекинг – ол жар қ ын т ү сті м ұ най ө німдерін ( жанармайты, керосинді, дизель отынын ) алу ү шін, сонымен қ атар С 3- С 4 қ ойытыл ғ ан газдарты м ұ най шикізатыны ң, молекулярный қ массынан же ғ арара қ болатын, м ұ най шикізатын сутегінен өң дэуде қ лысым ар қ илы алу ү шін қ олданнылатын катализдік процесс Гидрокрекинг - м ұ най ө німдеріні ң ке ң т ү рдегі ассортиментін алу ғ а м ү мкіндік жасайты – т ә жірибеде қ андайда болмасын м ұ най шикізатынан, тиісті катализатораты ж ә не шарттарты та ң дай алу ар қ илы ж ә не м ұ най өң дэуді ң е ң бір тиімді ж ә не икемді процесі болып табылаты

Процесті ң макрокинетикасы. Шикізатты ө згерту гидрокрекинг процесінде келесі ба ғ бытар бойынша ж ү ргізіледі. Бірінші кезекте гидрогенолизе к ө мірсутегі емс қ осынтылар ұ ширайты, осы ғ ан байланнысты шикізаттан H 2 O, NH 3 ж ә не H 2 S т ү ріндегі гетероатомдар алынып теста латы. Осымен бір мезгілде қ анны қ па ғ ан к ө мірсутектеріні ң гидрациясы ж ү реді. Полициклдік аренде ж ә не циклоалкан дар. Моноциклдікке ө згеріп гидроцияланаты. Алкандар изомеризация бірінші реттегі типтік реакция болып сана латы. Гидрациялау ж ә не деструктивтік гидрациялау – екінші реттегі реакциялар. Ө неркааа ә сіптегі гидрокрекинг. Ө неркааа ә сіпте ма қ сайты ба ғ быта іске асырыл ғ ан гидрокрекингті ң процестерін келесілерге б ө луге болаты.

Өнеркаааәсіптегігидрокрекинг Жанармай фракцияларының гидрокрекинг Орта дистиляттартың гидрокрекингі Атмосфералық және вакуумтық газойлдартың гидрокрекингі Ауыр мұнай дистилляттарын ың гидрокретингі Жанармайтың октантық саннын көтему мақсаттында селективтік гидрокрекингілеу

Жанармай фракцияларыны ң гидрокрекингі Жанармай фракцияларыны ң гидрокрекингі - м ұ най газын алу ма қ саттында С 4 – С 5 изо құ рилым к ө мірсутектерін м ұ най химиялы қ синтез ү шін ж ә не авток ө лік жанармайыны ң же ң іл же ғ ары октанты компонентін алу ү шін іске асырылаты. Орта дистиляттарты ң гидрокрекингі - қ айнау температурасы С, жанармай ж ә не реактивтік отын алу ма қ саттында іске асырылаты. Ауыр м ұ най дистилляттарыны ң гидрокрекингі Ауыр м ұ най дистилляттарыны ң гидрокрекингі – реактивтік ж ә не дизель оттындарын, жа ғ армайларын, аз к ү кіртті қ аза қ ты қ оттындарын ж ә не катализдік крекинг ү шін шикізат алу ма қ саттында іске асырылаты. Жанармайты ң октанты қ саннын к ө тему ма қ саттында селективтік гидрокрекингілеу гидрокрекингілеу – реактивтік ж ә не дизель отыныны ң супы қ алу температура сын т ө мендэту ма қ саттында смайлы фракцияларты ң т ү сін, т ұ ра қ тилы ғ ын жа қ сарту ж ә не супы қ алу тесператусын т ө мендэту ү шін іске асырылаты

Гидрокрекинг катализаторы. Б ұ лар риформингті ң катализаторымен салыстыр ғ тында, азыра қ құ нты ж ә не қ ымбат болып келеді. Ә детей, б ұ л к ү кіртті ң кобальт пен, молибден мен немсе никель мен, біра қ катализдік риформингтегідей секілді, катализатор жылжымайтын қ аббат т ү рінде орналасаты. Катализдік риформинг сия қ ты, гидрокрекингті к ө бінесе екі ерітіндіде ө ткізеді.

Гидрокрекинг кезінде мынадай ө згерістер болаты : Жо ғ ыр ғ ы молекулалы қ қ осилыстарты ң ытырауы, ытырау процесіні ң қ анны қ па ғ ан ө німдерін гидрлеу ; Циклді к ө мірсутектерді деалкилдэу ; Алкандар мен цикландарты изомеризациялау ; Ароматты са қ иналарты гидрлеу ; К ү кіртті, оттекті ж ә не азоты қ осилыстарты гидрлеу

Орта дистилляттарты ң гидрокрекингі. Орта дистилляттарты ң гидрокрекингі ( С ) жанармайларты ж ә не реактивтік оттындарты алу ү шін зерттелген, біра қ та шикізат ресурстарыны ң болмасына байланнысты т ә жірибелік м ә ні же қ. Ауыр газойлты қ фракцияларты ң гидрокрекингі. Ө неркааа ә сіпте ауыргазойлты қ фракцияларты ң гидрокрекингіні ң вариант тары іске асырыл ғ ан, олар жанармай, реактивтік ж ә не дизель оттындарын, сонымен қ атар, жа ғ армайларты ң, қ азанты қ отынны ң ж ә не катализдік крекинг шикізатыны ң ж ә не пиролизді ң сапасын к ө темуге ба ғ бытал ғ ан.

Селективтік гидрокрекинг. Б ұ л процесс шикізаттан гидрогенолиз желымен т ө мен де ң гейде м ұ здатылатын оттындар мен майларты алу ма қ саттында қ алыпты құ рилымты алкандарты алып тастау ғ а ба ғ бытал ғ ан. Гидродеароматизациялау. Катализдік гидродеароматизация – же ғ ар ғ ы запалы реактивтік оттындарты ( керосинді ) тура айдар ғ ан ж ә не екінші ретегі шикізаттан алтын негізгі процесс. Тура айдаратын орта дистилляты фракцияларда ғ ы арендеді ң құ рамы, м ұ найты ң ши ғ сына байланнысты 14-35% құ райты, ал екінші рет тутында ғ ан дистиллятора – 70% – ке дейін жетеді.

Пайдаранныл ғ ан ә дебиеттер : 1. Г. Қ. Бишімбаева, А. Е. Букетова. М ұ най ж ә не газ химиясы мен технологиясы. Алматы,2007

НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ !