На ғ ашыбай Жа ң абак

Бiрдей уа қ ыт аралы ғ ттттында қ айталаннып отыратын процестi тербелiс деп атайды. Синус (косинус) за ң ы бойынша уа қ ыт қ а т ә уелдi ө згеретiн тербелiстi гармониялы қ тербелiс деймiз. Ол мы на формуламен сипатталады. м ұ нда ғ ы: х – ж ү йенi ң ы ғ сумы. Ы ғ ису деп ж ү йенi ң тепе-те ң дiк к ү йiнен кез-келген ауыт қ сын айтады. Қ оз ғ алис за ң ы формуласимен ө рнектелетiн ж ү йенi бiр ө шлемдi гармониялы қ классикалы қ осциллятор немесе қ ыс қ аша классикалы қ осциллятор деп атайды.

Классикалы қ осцилляторды мы на шамалар сипаттайды. Бiр тербелiске кететiн уа қ сыты (Т) период деп атайды, ол Т=2П/w, w-циклдiк жиiлiк деп аталады, ал период қ а керi шаманны жиiлiк деп атайды. Жиiлiктi ң ө шлем бiрлiгi 1/с Дененi ң тепе-те ң дiк қ алыптан ы ғ сумыны ң е ң ү клен м ә нiн (А) амплитуда деп атайды. t+ 0 - тербелiс фазанны деп аталады, 0- бастап қ ы фаза. Фаза тербелiп т ұ р ғ ан дененi ң (ж ү йе нi ң )к ү йiн сиппаттайды.

Гармониялық тербелiстердiң жылдамдығын табу үшiн қозғалис теңдеуінен уақыт бойынша тсынды аламыз. Ж ү йенi ң тербелiсiнi ң ү деуiн табу ү шiн қ оз ғ алис те ң деуінен уа қ ыт бойынша 2-шi рет тсынды аламыз.

Ендi материалы қ н ү ктенi (ж ү йенi) гармониялы қ тербелiске т ү сiретiн к ү шті анны қ тайны қ. Тербелiстегi н ү ктеге ә сер етушi к ү ш оны ң ауыт қ у мама сына тура пропорционалененен ж ә не ә рдайым тепе-те ң дiк қ алып қ а қ рай ба ғ ытталады. Сонды қ тан м ұ ндай к ү штi қ айтарушы к ү ш деп атайды. Мысал ретiнде те ң дiктi қ анна ғ аттандыратын серпiмдi к ү штердi, я ғ ни Гук за ң имен ө рнектелетін к ү штерді алайы қ : М ұ нда ғ ы,

Егер тербелiс осiнiң бойимен болады десек,хххонда үдеу полар едi. Схххонда Ньютонның екiншi заңы бойынша: Б ұ дан немесе Сонимен, гармониялы қ тербелiске мы надай динамикалы қ анны қ тема берегу болады. Н ү ктенi ң гармониялы қ тербелiсi деп ауыт қ у мама сына пропорционалененен к ү штi ң ә серiмен тепе-те ң дiк қ алыпты ң ма ң ттттында тербелетiн ж ә не тербелiстi ң орташа м ә нiне қ рай ба ғ ыттал ғ ан тербелiстi айтамыз.

Тербелiстегi нүктенiң энергиясы Тербелiстегi материалы қ н ү ктенi ң кинетикалы қ энергиясы: Жылдамды қ бол ғ анды қ тан Схххонда тербелiстегi н ү ктенi ң ауыт қ сыны ң шьет kim ә ндерiнде кинетикалы қ энергия нольге те ң, ал тепе-те ң дiк қ алыпты ң ма ң ттттында максимум м ә нiне ие болады.

Сонимен қатар, тербелушi нүктенiң потенциалдық энергиясы да бар. Потенциалдық энергия дененiң орын ауыстыруы үшiн ауытқуды туғызатын сыртқы күштердiң iстейтiн жұмысының шамасимен өлшенедi: Жо ғ арыда айтыл ғ ан ө рнектерiн пайдаланса қ, потенциалды қ энергичны ң мама сын келесі т ү рде разу ғ а болады:

Тербелiстегi н ү ктенi ң потенциалды қ энергиясы ауыт қ уды ң шьет kim ә ндерiнде максимум м ә нiне ие болады да, тепе-те ң дiк қ алыпты ң ма ң ттттында нольге те ң болады. Ендi тербелiстегi материалы қ н ү ктенi ң толы қ энергиясын жазатын бокса қ, хххонда Схххонда ж ә не

десек, хххонда толы қ энергия Сонимен, гармониялы қ тербелiстегi н ү ктенi ң толы қ энергиясы н ү ктенi ң масса сына, амплитуда мен тербелiс жиiлiгi квадрат тары на пропорционалененен болады

Қорытынды