Б ү ирек ү сті бездері б ү иректерді ң же ғ ары полюсінде шажыр қ ай арты ке ң істігінде орналас қ ан ж ұ п ішкі секреция безі. Салма ғ ы 8-10 г. Б ү ирек ү сті бездері екі дербес (жеке) морфофункционалты қ эндокринді бездерден эмбриональты ши ғ у тегі ә рт ү рлі милы ж ә не қ артисты затон (тіннен) т ұ раты Б ү ирек ү сті бездері пішіні бойынша: о ң же қ ү шб ұ ришты, сол же қ жерты ай т ә різдес. Бүирек үсті бездері

Гистологиялық құрылымы

Бүирек үсті безінің анатомиясы

Кортикостероидтар биосинтезінің

Б ү ирек ү сті безіні ң қ артисты зеты функционалты т ұ р ғ ыдан екі б ө лікке б ө лінеді: АКТГ т ә уелсіз шума қ ты ззайма қ ж ә не АКТГ- ғ а т ә уелді шо ғ орлы ж ә нет орлы ззайма қ. Шума қ ты ззайма қ та альдостерон синтезі ренин-ангиотензин- альдостерон ж ү йесі, аденогипофизді ң АКТГ ә серінен автономты реттеледі.

Ренин-ангиотензин-альдостерон жүйесі

Шума қ ты ззайма қ ты ң гормон дары: Минералокортикоидтар, – альдостерон, мөлшері мкг : Су,электролите гомеостазын реттейді. А Қ т ұ ра қ ты т ү рде болуын кода ғ слайты. Б ү иректе Na ионины ң кері сі ң ірілуін к ү шейтеді. Тер,сілекей бездерінен ж ә не ас қ азан,жі ң ішке ішек,проксималты канал дан,Генле ілмегіндегі Na ты ң реабсорбция сына қ атысаты. К+ты ң з ә армен ши ғ арылуын к ү шейтеді. Б ү ирек каналдарынан Н+ ионины ң б ө лінуі же ғ арлайты. Қ абыну ғ а қ расы ә сер де к ө рсетеді.

Гипоталамус-гипофизарлы-б ү ирек ү сті безі ж ү йесіні ң б ө лігі болып табылатын шо ғ орлы ж ә нет орлы ззайма қ ты ң басты секрет орлы ж ә не трофикалы қ ынталантырушисы аденокортикотропты гормон (АКТГ) болып табылаты. АКТГ б ө лінуі теріс кері байланныс қ а ғ идасына сайт кортикотропинрилизинг-гормонимен (КРГ) реттеледі. Кортизолты ң т ә уліктік қ ан сарысулы қ концентрация сыны ң динамикасы АКТГ-ны ң циркадты секрециялау ыр ғ а ғ имен анны қ талаты. Кортизол м ө лшері мг ө ндіріледі бір т ә улікте.

Глюкокортикоидтар белок катаболизмдерін к ү шейте отырып, гипергликемияны дамытаты, я ғ ни контринсулярлы гормон болып табылаты. Глюкокортикоидтар глюкогеногенезді ынталантыраты, н ә тижесінде бауырда ғ ы гликоген қ оры артаты. Глюкокортикоидтарты ң май алмазу ғ а ә сер етуі катехоламин дер мен ө су гормоны ң липолитикалы қ ә серін к ү шейтуімен т ү сіндіріледі. Арты қ м ө лшерде глюкокортикоид тар денені ң бір б ө лігінде (ая қ - қ олда) липолизді ынталантырса, екінші б ө лігінде (бет пен кеудеде) липогенезді ынталантыраты, н ә тижесінде қ ан сарысуында бос май қ ыш қ ылдарыны ң м ө лшері артаты. Глюкортикоидтар

Физиологиялы қ нормасы бойты ң ө суіне ә сер етеді. ШФЖ ны қ алыптыда ұ стоп отыру ғ а к ө мектеседі. Фибробласттарты ң ө суі мен б ө лінуін, коллаген ө ндірілуін тежейді, глюкокортикоид тар қ абынулы қ ү рдісті ң репаративті кезе ң ін б ұ заты. А ғ занны ң сырт қ ы ортанны ң стресстік т ү рткілерге адаптация сын (а ғ за ғ а ә сер ететін барлы қ т ү рткілер кешені: инфекциялы қ ж ә не жера қ аттауши агенттерден бастоп, эмоционалты стресстерге дейін) глюкокортикоид тар қ амтамасыз етеді.

Андрогендер-Торлы қабаттан бөлінеді Басты б ү ирек ү сті безіні ң андрогені дегидроэпиандростерон (ДЭА) мен андростендион болып табылаты Бір т ә уілікте б ү ирек ү сті безінен 4 мг ДГЭА,7-15 мг ДГЭАС, 1,5 мг андростендион ж ә не 0,05 мг тестостерон б ө лінеді. ДЭА ж ә не ДЭА-С м ө лшері пубертатный кезе ң де ү демелі же ғ арлай бастайты (7–8 жестан 13–15 жес қ а дейін), б ұ л адренархе кезе ң іне с ә йкес келеді. Тестостерон ж ә не эстроген дер қ алыпты же ғ да-да б ү ирек ү сті безімен к ө п м ө лшерде синтезделмейді

Катехоламиндер биосинтезі мен метаболизмі

Б ү ирек ү сті безіні ң милы қ зетында адреналин синтезделеді. Адреналиннен ерекшелігі норадреналин нейромедиатор болып табылаты. o Адреналин: Іш қ уис а ғ заларын,тері ж ә не ширишты қ абаттарты ң тамырларыны ң тарылуын ша қ ыраты Артериалты қ ан қ асымын же ғ арлататы Ж ү ректі ң жиырылуын Бронх қ абыр ғ асыны ң ж ә не ішекті ң б ұ лши қ еттеріні ң босансуын Қ панда глюкоза м ө лшерін же ғ арлатып,тіндік алмазуты же ғ арлататы o Норадреналин: Шеткі қ ан тамыртарылтуши ә сері бар Артериялы қ қ ан қ ысымыны ң реттелуіне Осы гормондарты ң басты қ ызметі- жедел стресске а ғ занны ң адаптациясы. Адреналин липолизді ң белсенуіне, глюкозанны ң мобилизация сына ы қ пал етеді ж ә не инсулин ө ндірілуін тежейді.