Тері Тері - адам денесінің сыртқы жабыны. Тері ағзада әр түрлі қизмет атқарады. Ішкі мүшелерді сыртқы органың механикалық әсерінен (соғылудан, жарақаттанудан) қорғайды. Тері микробтарды, еріген улы және зиянды заттарды өткізбей қорғаныштық қизмет атқарады. Тері ағзадағы зат алмазу үдерісіне қатысады. Негізінен су мен жилу алмазуда маңизы бар. Сыртқы органың температурасы қаншалықты ауытқығанимен, адамның дене температурасы үнемі тұрақты болады. Дене температурасының үнемі тұрақты деңгейде болуын қамтамасиз ететін физиологиялық үдерістерді жилу ритейлу дейді.

Теріні ң ма ң изы. Тері – біздің денеміздің сыртқы жабыны. Ол мықты, серпімді болады. Бұл адамның жеңіл және еркін қозғаллына мүмкіндік береді. Тері адамның ішкі мүшелерін сыртқы соққыдан қорғайды және судың мөлшерін белгілі бір көлемде сақтайды. Таза және ауруға шалдықпаған тері организме әр түрлі микробтардың енуіне жол бермейді. Тері жүйке талшиқтарының ұштаримен торланған. Сондықтан біз ыстықтың, сумықтың әсерін, сипау және ауру сезімдерін қабылдап, өзімізді күюден, үсуден, жарақаттанудан қорғай аламиз. Тері организмнің сыпь немесе сумып кетуіне және дененің қизуын сақтауға қатысады. Организмдегі зиянды заттар, мөлшерден артық тұздар тepi арқылы (термин) бөлініп отрады. Tepi газдардың алмазуына қатысады, оттекті ciңipiп, көмірқышқыл газын бөледі. Tepi сезім мүшесі.

Тері арқылы сумин бірге түрлі тұздар (хлореллы), сүт қышқылы, азоттық алмазу өнімдері сыртқа шиғарылады. Тері қанайналым үдерісінде қан сақталу қоймасының да қизметін атқарады. Ересек адам терісінің қылтамырларында 1 литрдей қан болады. Теріде көптеген жүйке талшиқтары, сезгіш жасушалар шоғырланған. Сондықтан тері сезім мүшесінің қизметін де атқарады. Адам тері арқылы бір заттың жанасқандығын, температурный, ауырғанды сезеді. Терінің витаминдер алмазуына да қатысы бар. Теріде болатын ерекше заттардан күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен Д витамині түзіледі. Теріде аздаған мөлшерде газ алмазу үдерісі жүреді, яғни оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газын бөледі. Адам терісіндегі тер, май және сүт бездері арқылы ыдырау өнімдері бөлінеді. Теріде ағзадағы артық май қор ретінде жена лады.

Теріні ң құ рылысы А дам терісі негізінен үш қабаттан тұрады. Терінің сыртқы қработы - эпидермис (лат. ері - сырты, үсті, derma - тері), ортаңғы қработы - нағиз тері (дерма), ішкі қработы - шелді қработы деп аталады. Соңғы кезде шелді қабатпен нағиз тері қработын біріктіріп, бір қабат деп санауда.

Теріні ң құ рылысы: 1 жанас қ ы денешік, 2 ж ү йкені ң бос ұ ши, 3 та қ ташлы денешік, 4 Tepi т ү гі, 5 теріні ң ү стінгі қ работы, эпидермис, 6 на ғ из тepi қ работы, 7 май безі, 8 т ү к ұ ясы, 9 терідегі тамырлар, 10 д ә некер ұ лпасы, 11 тер безі, 12 шелдегі май ұ лпасы

Терінің эпидермис қработы - көп қабатты жалпақ эпителий (жабын) ұлпасынан тұрады. Оның қалыңдығы атқаратын қизметіне сәйкес түрліше болады. Үнемі механикалық күш түсетін жерлерде (алақпанда, та бпанда) эпидермис едәуір қалың (0,5-2,3 мм). Көкіректе, құрсақта, санта, білекте, мойында эпидермис қработының қалыңдығы 0,020,05 мм-ден аспайды.

Эпидермистің өзі екі қабаттан тұрады. Оның сыртқы қработы мүйізді қабат деп аталады. Бұл қабаттағы тіршілігін жойған жасушалар қайизғақ түрінде үнемі түлеп түсіп отрады. Қайизғақ көбіне шагтың арасынан айқын көрінеді. Эпидермистің мүйізді қработы теріні сыртқы органың зиянды әсерлерінен қорғайды, ауру қоздыруши ағзаларды өткізбейді. Мүйізді қабаттан шаг, түааактер, тырнақтар пайда болған. Эпидермистің ішкі қработын - өсуші қабат дейді. Бұл қабатта бірқатар тірі жасушалар орналасқан. Ондағы жасушалардың үнемі бөлінуі арқылы тері қалпына келіп отрады. Өсуші қабаттағы жасушалардың бөлініп көбеюі тырнақтардың да, түааактердің де өсуіне септігін тигізеді. Терінің екінші қработы - нағиз тері қработы (дерма). Дерма «тері» денег ұғымды білдіреді. Сондықтан да тері ауруларын емдейтін дәрігерді дерматолог деп атайды.

Терінің дерма қработы дәнекер ұлпадан түзілген. Оның қалыңдығы 1-2,5 мм. Дерманың эпидермиске жанаса орналасқан сыртқы қработын - емізікшелі (сосочковый), ішкі жағын - торты (сетчатый) қабат дейді. Дерманың емізікшелі қработы тығиз талшиқты дәнекер ұлпадан тұрады. Бұл қабатта қантамырлары, лимфа тамырлары, жүйке талшиқтары өте жиі орналасқан. Эпидермисті қажетті қоректік заттармен осы қабат қамтамасиз етіп тұрады. Емізікшелі қабаттағы тарақ, емізік тәрізді өскіндерге байланысты әр адам терісінің сыртқы бедері түрліше болады. Қылмысты істерді анықтауда саусақ ұшиндағы тері бедері көп пайдасын тигізеді. Дерманың торты қработы, тірек қизметін атқарады. Бұл қабатта түктің түбірі, тер және май бездері орналасады. Теріде сүт бездері болады. Тер бездері де сыртқы секреция бездеріне жатады.

Теріні ң қ изметі Тері - ағза мен қоршаған органы байланыстыруши мүше. Терінің қизметі денеміздегі барлық мүшелер жүйесінің қизметімен тығиз байланысты. Мүшелердің, мүшелер жүйесінің қизметінің бұзылуы теріден айқын байқалады. Мысалы, терінің қизаруы, қышуы, бөртуі, т. б. Те р бездері тер бөледі. Денеден тер бөлінгенде адам салқынды сезеді. Бұл денені сыпь кетуден сақтайды. Терідегі май бездері май бөледі. Tepi майи шагты және терінің үстін майлайды, теріге жұмсақтық және серпімділік қасиет береді.

Жылу реттеудегі терінің маңизы. Tepi жилу реттейтін мүше. Адам денесінің қизуы бip қалыпты, тұрақты болады. Жылдың бар маусымында, адам тыныққпанда немесе жұмыс істегенде дененің қизуы +37°С-тан аспайды. Адам организмінде жилу үнемі өндіріледі, ал оның артық мөлшері тepi арқылы және адам тыныс шиғарғпанда сыртқы ортаға бөлініп отрады. Организмде жилу өндірілуі мен оның бөлінуі тепе-теңдікте болады. Егер мұндай тепе-теңдік жойылса, ххххонда организм сыпь,жойған полар еді.Жылудың бөлінуі адамның тіршілік ету жағдайына байланысты. Ауаның температурасы жоғарылағпанда қан тамырларының қабырғасы кеңейеді, соның нәтижесінде организмнің шеткі аймақ-тарина қанның ағымы көбейеді де, өзіндегі жилудың артық мөлшерін сыртқа бөледі. Егер ауаның ылғалдылығы жоғарыласа, ххххонда жилудың бөлінуне кедергі туады. Мысалы, мұндай жағдай адамның ыстық, құрғақ климат жағдайынан ылғалдылығы жоғары (өне бойы нөсерлеп жаңбыр жауатын тропикалык аймақ) климат жағдайына барғпанда байқалады. Бұл қанайналым, жүрек, тыныс мүшелеріне шамадан тыс ауыртпалық салаты, денсаулыққа әсер етеді. Суық ауа райы күндері қан тамырлары тарылып, жилуды iшкі мүшелер қизметіне сақтайды. Тер өте аз мөлшерде ғана бөлінеді. Егер ыстық күндері дене еңбегімен шұғылданса, ххххонда тер көп бөлінеді. Дененің үстінен су буланғпанда оған организмнің артық жилуы жұмсалаты да, температурасы тұрақты деңгейде сақталады.

Шаш ж ә не тырна қ Шаш және тырнақ- бұлар терінің мүйізделген құрамы. Шаш денені жауып тұрады. Теріде шагтың түбi болады. Оның түбіне қан тамырлары, жүйке талшиқтарының ұши мен бұлшиқ ет талшиқтары ұштасып жатады. Шаштың түсі ххххондағы бояғыш заттарға байланысты. Бояғыш заттардың ыдырауынан шаг ағарады. Тырнақ саусақ басын закымданудан қорғайды. Терінің астында май торлары бар. Ол терінің ең терең жатқан қработы. Май торлары iшкi мүшелерді жауып тұрады және оларды әр түрлі зақымданудан және организмді салқындаудан сақтайды, сххххондай-ақ энергия қоры болып табылады.

Тері шелмайи қ работы (гиподерма) да д ә некер ұ лпадан т ұ рады, ххххонда сссмайлы қ осылыстар к ө п болады. М ұ нда жинал ғ ан сссмайлы заттарды а ғ за қ ажет кезінде пайдаланады. Теріні ң б ұ л қ работы а ғ зоны сумы қ тан ж ә не сырт қ ы органы ң механикалы қ ә серлерінен қ ор ғ айды. Шаш, т ү ааактер, тырна қ - эпидермисті ң қ осел қ ы м ү йізді т ү зілістері. Ала қ панда, та бпанда, ерінде т ү ааактер болмайды. Бас терісінде қ алы ң ө скен т ү ааактер - шаг деп аталады. Шашты ң теріден сырт қ а ши ғ ып т ұ р ғ ан б ө лігі - сояуы ( қ ылши ғ ы), теріні ң астында т ү бірі мен жуаши ғ ы орналас қ ан. Т ү кті ң жуаши ғ ы мен т ү біріні ң сыртын т ү к қ атласы қ оршап т ұ рады. Т ү к жуаши ғ имен қ антамырлар, ж ү йкелер ж ә не т ү кті тікірейтетін б ұ лши қ ветер байланыс қ ан. Т ү к қ атласына сссмайлы бездерді ң ө зегі ашилып, шагты (т ү ааактерді), теріні майлап т ұ рады. Тырна қ сауса қ ұ штарыны ң сыртында орналаскан жалпа қ м ү йізді т ү зіліс. Тырна қ та шаг қ а ұқ саз ү немі ө сіп отрады.

Тері аурулары Күйік ыстықтан, қайнаған су мен қизған темірден, октан жене химиялық заттардан (қышқыл, ciлтi, улы заттар жене т.б.) болады. Tepi қизарып күйеді, қол тигізбей ауырады, қизарған тepi күлдіреп, ішіне су толады;. Ашип ауырады. Содан кейін терінің кейбір жері сыры лады, сөйтіп, күйген жер жансизданып, қараяды.

Күбіртке саусақтағы тырнақ көбесінің ipіңдeп қабынуы. Бұл көбінесе жарақаттан болады. Жұмыс үстінде жараланған саусаққа (тырнақ көбінесе) микроб түсіп, оны іріңдетеді, iрiң солқылдатып, қатты ауырады. Күбірткіге тepi немесе ұлпалар, тіпті сүйек пен буын да шалдығады. Адам тырнақ алғпанда етін жарақаттап аллы мүмкін. Оған микроб пенсе, асқынады да, қизарып, іріңдей бастарды. 23 күн ішінде саусақ қатты iceді, адамның қизуы көтеріліп, тоңып, қалтырайды, басы ауырады.Ал микроб қанға өтіп, организме жайылса, адам өмipiнe қayiпті ауру басталады. Сондықтан жұмыс істегенде, қауіпсіздік ережелерін сақтап, колдың терісі сырылғпанда, пышақ кескенде, дереву, йод, бриллиант көгін жағып, таза дәкемен бала п қойған жөн. Күбіртке шиққпанда, күн сайын саусақты 1015 минут жилы суға малыш, дәрі жағып, жилы арап таңып, дәрігерге көріну кepeк.

Безеу Безеу көбінесе 14–16 жастағы балаларда болады. Бұл – жыныстық жетілудің уақытша қосымша әсері. Май бездерінің шиғаратын өзегі бітеледі де, оған ауру тудыратын микробтар түсіп, қабынады. Айналасындағы тері тығиздалып, қизарады да кішкентай түйін пайда болады, ол жиі іріңдейді. Олар уақытша пайда болады, бірақ терінің көп бөлігіне жайылып ауыруы мүмкін. Безеу бетті, кеудені, арқаның жоғары бөлігін зақымдайды.

Тері-адам денесінің сыртқы жабыны.Тері ағзада әртүрлі қизымет атқарады.Тері микробтарды еріген улы және зиянды заттарды өткізбей қорғаныштық қизымет атқарады