И җ аты ГАЯЗ ИСХАКЫЙ

Гаяз Исхакый 1878 ччччччччелны ң 23 февраленд ә Чистай ө вязание ң Яуширм ә авылында тула. Гаяз башта ә бисе М ә хаус ә остазбик ә ярд ә мент ә язу таннырга ө йр ә н ә, авыл м ә др ә с ә сен ә й ө ри. Унике яшенд ә анны Чистайдагы м ә др ә с ә г ә бир ә л ә р. Л ә кин укыту тиешле булмаганга, ө ч алдан Гаяз Казандагы К ү л буе м ә др ә с ә сен ә кил ә. Аны биред ә к ү френкель м ә гъриф ә отче Һ ади Максуди укыта елда, м ә др ә с ә не т ә мамлагач, анны Ә мирхановлар м ә др ә с ә сен ә х ә лф ә итеп чакыралар, ә Һ. Максуди монда м ө д ә рис булып к ү ч ә. БИОГРАФИЯСЕ

1904 " Та ң йолдызы ", " Тавыш " газеталарында эшли ул " Ил " газетасы чагара башлый, со ң ынан эшч ә лигенд " С ү з ", " Безне ң ил " газеталарында д ә вам питер ә. Г. Исхакый 1917 елгы Февраль революция сен шатланнып карши ала. Ике ел элек туктатылган " Ил " газета сын 1917 ччччччччелны ң 5 апреле н ә н кабот тергезеп җ иб ә р ә. Ул М ә ск әү м ө салман халкы р ә исе итеп сайлана, мили - м ә д ә ни автономия идеясен к ү т ә реп чага. Октябрь революция сен ә н со ң мили оешмалар туздырыла, җ ит ә кчел ә ре калга алина ччччччччелны ң 22 ноябренд ә Уфадаа усген мили м әҗ лес Г. Исхакыйны Версаль голых конференция сен ә делегат итеп сайлый. Ә дип шул делегация составында чит илг ә кит ә һә м шунан Ватанга ә йл ә нэп кайтмый. Ул Харбин, Париж, Берлин, Варшава ш әһә рл ә ренд ә яши. И Җ АТЫ

ОСТАЗБИК Ә Г. Исхакыйны ң « Остазбик ә » ә с ә ре 1910 елда и җ ат ител ә һә м 1914–1915 елларда басылып чага. Исхакыйчы галимн ә р анны ә дип и җ латыни ң ө чечне – мил ә отчелек (1910–1918) д ә верен ә кертеп карыйлар. Ул повесть жанрында язылган. Аны ң эчт ә лиге кыскача т ү б ә нд ә гед ә н гыйбар ә т : Вахид мулла бел ә н унике ел бер җ ан, бер т ә н булып яш ә г ә н С ә гыйд ә, бала булмау с ә б ә поле, ү з тел ә ге бел ә н ү зен ә к ө нд ә ш, ирен ә икенче яшь хатынь алдыра. Икенче т ө реле ә итк ә нд ә, автор С ә гыйд ә не ң баллы балу тел ә ге бел ә н б ә эле эш - гам ә лл ә рен, ө мет - хыялларын, кис - кичерешл ә рен с ө или.

Ә дип бу ә с ә ренд ә XX гасыр башында муллалар социаль катлавы тормышы материалы нда к ө н кодагындагы и җ тимагый - мили проблемаларны сур ә тл әү д ә н аерылып китеп, анны ң ө чен я ң а булган гаил ә б ә хете темасын г әү д ә л ә недр ү г ә к ү ч ә. « Остазбик ә » повести к ү л ә мн ә ре ягынан т ө релеч ә зурлыкта булган 14 б ү лект ә н тора. Д ө рас, эль ә риге ә д ә би традициял ә рг ә нигерл ә нэп язу с ә б ә поле, автор ларга т ә р-тип санны да, яиц ә писем д ә куймаган. Аларны ң эчт ә лиген ә н чыгып, шартлы р ә вешт ә, беренче б ү лекне « Кызны кия ү г ә бирерг ә карр кылынды », икенче б ү лекне « Мулла кия ү к үң елг ә ошады », ө чечнесен « Каената йортында », д ү ртенчесен « Яшь мулланны йортлы - җ иреле ит ү », бишенчесен « Б ә хотел мул тормыш », алтынчысын « Борчулы т ө н ә р », җ иденчесен « Алла бала бирм ә де », сигезенчесен « Асрамага малой алу », тугызынчысын « Казанда кунакта » яиц ә « Хатыны ң ү где юг ».

Унынчысын « К ө нд ә ш ачысынан к ө член ә к », унберенчесен « Ул ачуланган иде », уникенчесен « Угылын к ү р ә се кил ү тел ә ге труды », ун ө чечнесен « К ө нд ә ш янында » яиц ә « Намазлыкта ү тк ә реле ә н т ө н », анд ү ртенчесен « Бала б ә хете » дип каторга м ө скин булыр иде. « Остазбик ә » повестинда бер т ө п сюжет сызыгы бар. Аны ң нигеренд ә яткан ү з ә к конфликтны эчке каршилык – С ә гыйд ә не ң баллы балу тел ә ге бел ә н б ә эле акыл һә м кис тартышы барлыкка хитер ә, ягъни т ө п героины ң ү сеш - ү сг ә реш тарихы анны хастл ит ә. Шушы т ө п сюжет сызыгыны ң серым элементлары ө ст ә м ә сюжет сызыкларын барлыкка хитер ә л ә р. « Остазбик ә » повестины ң т ө п сюжет сызыгы модный : ә с ә р экспозиция бел ә н башланнып кит ә. Ул ә с ә р-не ң беренче биш б ү лиген алып тора.

1933 ччччччччелны ң к ө зенд ә Ерак К ө нчыгышка барып чага, шанда ө ч ел яш ә п, Япония, Кытай, Манчжурияд ә яш әү че татарларны " Идел - Урал " байрагы астанны тупларга остыла, 1928 алдан 1939 елка код ә р Г. Исхакый Берлинда Я ң а мили юл писемле журнал чагара, 1935 елда Кытайда Милли байрак газета сына нигер сала ччччччччелны ң июль аренда Гитлер Германиясе Польшага һөҗү м итк ә ч, Г. Исхакый, язмаларын, архивын калдырып, ашыгыч р ә вешт ә Т ө ркияг ә чыгып кит ә, истанбул, Анкара ш әһә ренд ә яши ччччччччелны ң 22 июленд ә Анкарада вафат бала һә м ү зоне ң васыяте буенча Истанбулда җ ирл ә н ә. Гаяз исхакый б ө тен тынгысыз тормышын, д ә ртен, таланты татар халкыны ң азатлыгы, башка мил ә тл ә р бел ә н тигезлиге, рухи ү саше ө чен к ө р ә шк ә багышлады. О

1913 ччччччччелны ң 22 октябрен ә н Петербургта " Ил " г ә хитен чагара башлый. Г ә хит 1915 елда ябыла. Л ә кин 1917 елда, беренче м ө скинчелек килеп чигу бел ә н, Г. Исхакый анны я ң адан чагара башлый. Апрель аренда М ә ск әү м ө салман халкы комитеты р ә исе итеп сайлана. Октябрьд ә инкыйлаб балу мили м ә сь ә л ә не х ә л ит ү не кыенлаштыра. Г. Исхакый 1919 елда чит илг ә кит ә рг ә м әҗ б ү р бала. Башта Кытайда, анары Францияд ә, Германияд ә, Польшада яши. Икенче Б ө тент ө нья сугышы башлангач, Т ө ркияг ә кил ә. Чит илл ә рд ә яш ә г ә нд ә д ә т ө поле газета - журналлар чагара, ә д ә би ә с ә рл ә р и җ ат ит ә. Г. Исхакый 1954 ччччччччелны ң 22 июленд ә Ә нкарада вафат бала. Истанбулны ң Ә дерн ә капы зыяр ә тен ә к ү мел ә. ОЧ ТЕРЕКЛЕКЛ Ә Р

Гаяз Исхакый кабаре. Ә дион ә капы, Т ө ркия О