«Оңтүстік Қазақстан облысы «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында жүгерінің өсіру технологиясын жетілдіру» Студент: Амангельдина Гүлнұр Ғылыми жетекшісі: Есенбаева Г.Л.

Қазіргі кезде жүгері дақылының өнімділігі көрсеткіші орташадан төмен болып тұр. Зерттеші ғалымдардың айтуынша бұл жағдайға бірнеше салдар әсер етеді. Олар: - себуге буданды тұқымдарды емс емс, шығу тегі белгісіз тұқымдарды пандалану; - жүгері егістері үшін алдын - ала дайындалмаған (күзде жыртылмаған, тыңайтқыш берілмеген), басқа дақылдардан артылған жерлерді бөлу; - арам шөптермен күрес жүргізбеу; - субару шараларын толық қанды жүргізбеу; - өнім жинау мерзімін кешеуілдетіп жүргізу (ұрлық және де басқа жағдайлардын өнімділік көрсеткіші % дейін төмендеуі мүмкін). Осы жоғарыда айтылған салдарларды искре отырап, өндірістік және дипломаты тәжірибе барысында, Оңтүстік Қазақстан облысы «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында жүгерінің өсіру технологиясын жетілдіру жоладырын қарастыруды жөн көрдім. Орындалып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты, «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында жүгері дақылының өсу жағдайын саралау және жүгері дақылының өнімділігін арттыратын шаралардың белгілеу, сол арқылы шаруашылық ұжымына ұсыныс беру.

«Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы Оңтүстік Қазақстан облысы, Достық ауылы, Нұра учаскесінде, Түркістан қаласынан шақырымдық жердь орналасқан. Шаруа қожалығы 1999 жилы құрылған. Жалпы жер көлемі – 1551,8 га. Оның ішінде: суармалы жері – 651,8 га, жайылым жері – 900 га. Шаруа қожалығында 15 азаматтар(шалар) жұмыс істейді. Ауыл шаруашылық техника саны – 15.

1 кисте. «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығының жер қоры Пайдаланатын жер түрлеріКөлемі гектар жалпы көлемге қатынасы, % Жыртылатын жер 651,836 Оның ішінде: Бақша Картоп Көкөніс Жоңышқа Жүгері Басқа дақылдар (мақсары) 2016 жилы егілген жеміс - жидек базы жилға дейін егілген жеміс - жидек базы жилға дейін егілген жүзім базы , ,07 6,14 3,07 9,21 3,07 27,61 37,28 7,48 Табиғи шабындық220,027 Табиғи жайылымдар 680,037 Барлық ауыл шаруашылық жерлері1551,8100 Жарамсыз жерлер-- Барлық жерлер 1551,8100

Кесте 4 – «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында өсірілетін жүгері дақылдардың өнімділігі, ц/га Дақылдар Жылдар 2017 жилға жоспар 2014 жил 2015 жил 2016 жил Жүгері

Кесте 5 - «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында 2017 жилға жоспарланған өнімге (45,0 ц/га) тыңайтқыш мөлшерін есептеу Көрсеткіштер NP2O5P2O5 K2OK2O Жоспарланған өніммен шығындалатын қоректік затрат мөлшері, кг/га 136,4 45,9 140,8 Пайдалану коэффициентін ескергендегі топырақтан пандаланылатын қоректік затрат мөлшері, кг/га 16,2 15,0 121,5 Гектарына 30 т орғаникалық тыңайтқыш енгізген жағдайда берілетін қоректік затрат мөлшері, кг/га Пайдалану коэффициентін ескергендегі органикалық тыңайтқыштардан пандаланылатын қоректік затрат мөлшері, кг/га 34,5 18,0 90,0 Өсімдікке қажет қорректік затратды минералды тыңайтқыштармен беру мөлшері, кг/га 85,6 12,9 - Пайдалану коэффициентін ескергендегі берілуге қажет минералды тыңайтқыштардың мөлшері, кг/га 95,1 43,0 - Қоректік затратдың % алынған мөлшері көрсетілген минералды тыңайтқыштардың түрі Аммияк селитрасы, 34 Қос суперфосфат, 42 Калий хлор, 44 Енгізуге қажет минералды тыңайтқыштардың физикалық тукпен берілген мөлшері, кг/га 279,7 102,4 -

Кесте 6 - «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында 2017 жилға жүгері тұқымының сорттық және тұқымдық талаптарын қадағалау нәтижесінде жоспарланған өнім алу үрдісі Көрсеткіштер 2016 жилғы жағдайы 2017 жилға жоспарланған өнім алу үрдісі Тұқымдық материал Казахстанская 587СВ Дала Аруы 446 П орташа кеш пісетін гибридті популяциясы Өнгіштігі, %97100 Өсімдік биіктігі, см дән салмағы, г 181,0305,0 Өнімділігі, ц/га 35,045,0

Кесте 7 – «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында 2017 жилға жүгері дақылынан жоспарланған өнім алу үшін арам шөптермен күресу шараларын жетілдіру Көрсеткіштер 2016 жилғы жағдайы 2017 жилға жоспарланған өнім алу үрдісі Арам шөптермен күресу әдістері Бір қайталап жүргізілген өңдеу (өскін шыққанға дейін 3-5 күн қалғанда) Бір қайталап жүргізілген өңдеу (дақылдың 3-5 жапырақ кезінде) + Диален супер гербицидін (300,0 л/га мөлшерінде) пандалану Арам шөптердің жойылу көрсеткіші, % Өнімділігі, ц/га 35,045,0

Кесте 8 – «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында 2017 жилға жүгері дақылынан жоспарланған өнім алу үшін субару жүйесін жетілдіру Дақылдың даму кезеңі Даму кезеңінің календарлы уақыты Суару мөлшері, м 3 /га 2016 жилғы жағдайы 2017 жилға жоспарланған өнім алу үрдісі 9-11 жапырақ панда болу маусым 400 шашақ бастарын шығару шілде шілде 400 дән қалыптасуы тамыз 400 сүттеніп пісу 1-10 қыркүйек 400 Барлығы Өнімділігі, ц/га 35,045,0

Кесте 9 – «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жағдайында жүгерінің өсіру технологиясын жетілдіру үрдісінің экономикалық тиімділігі Дақыл Өнімділігі, ц/га Бір гектар дан алынған өнімнің құны, мың тенге Бір гектарға жұмсалған шығынның көлемі, мың тенге Таза панда, мың тенге Өзіндік құны, тг/ц Рентабельдік деңгейі, % 1Қалыпты агротехникалық шара 35,0175,0 100,0 75,02,875,0 2 Жоспарланған өнім алу мақсатында жүргізілген іс жаралардың әсері 45,0225,0120,0105,02,787,5

ҚОРЫТЫНДЫ 1. «Мустапаева Жумакул» шаруа қожалығы жалпы жер көлемі – 1551,8 га. Оның ішінде: суармалы жері – 651,8 га, табиғи жайылымдық және табиғи шабындық жерлері – 900 га. Шаруа қожалықтың егістік жерлері толығымен игерілген. Шаруашылықта егілетін жүгері дақылының өнімділігі соңғы 3 жилда центнер аралығында балды жилы өнімділік деңгейін гектары нан 45 центнер көлемінде алатындай жоспарланып отыр. 2. Шаруашылық жағдайында өскен жүгері дақылының өсімдік биіктігі 190 см балды. Бір өсімдікте 13,0 жапырақ алынды. Бір өсімдікте бір собықтан байланды, ал төменгі собықтың орналасу биіктігі 84,5 см. Собығының ұзындығы 15,7 см, салмағы 97,7 г. Дән шығымы 57,5%. Жүгерінің бір собығында 381,1 дән, 1000 дән салмағы 181,0 г балды. 3. Жүгірі дақылын «дара дақыл» ретінде бір орында 6 – 15 жил өсіруге, әрбір 3-4 жилда бір рет гектары на тонна органикалық тыңайтқыштар мен жоспарланған өнімге (45,0 ц/га) қажет минералды тыңайтқыштарды жилма жил беріп отыру қажет. Қажетті есептеулердің барлығын жүргізгеннен кейін, органикалық тыңайтқыштарды берген жилы, және бергене кейінгі 2-ші жилы гектары на 297,7 кг аммиак селитра сын және 102 кг қос суперфосфат беру қажет. Ал органикалық тыңайтқыш берілгеннен кейінгі 3-ші және 4-ші жилдары гектары на 122,4 кг аммиак селитрасы беріледі. 4. Жүгері өімділігін жоғарылату жолдарының бірі болып - буданды тұқымдарды пандалану. Буданды тұқымдарды өндіретін шаруашылықтардан («Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» және «Будан» ауыл шаруашылық өндірістік кооперативінен) Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайында өсіруге жарамды будандарды алу. 5. Арам шөптермен күресудегі агротехникалық және химиялық шараларын кешенді түрде пандалану, субару жүйесін өсімдіктің ылғалға қоятын талабын искрет отырып, ауа және топырақ ылғалдылығының жетіспеушілігіне жол берией, жетілдіру. 6. Ең жоғары таза табыс жүгерінің өсіру технологиясын жетілдіру мақсатында жасалған барлық іс- шаралардың бірлескен әсерінен алынды да, гектары нан 105,0 мың теңге балды, осыған байланысты рентабельдік деңгейі 87,5 % балды.

НАЗАР САЛЫП ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ