Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инженеринг университеті Мұнай және газ факултеті Орынған: Нурбаева Ақмарал Тобы: Э-16-1 Ақтау 2017

ҚОРШАҒАН ОРТА ЛАСТАНУЫНЫҢ ИНТЕГРАЛДЫҚ БАҒАЛАНУЫНА ЖӘНЕ ӨЗЕКТІ АСА МӘНДІ БАҒАЛАУ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАБУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖОЛДАРЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ ЖӘНЕ СУДЫҢ ЛАСТАНУ ДӘРЕЖЕСІН КЕШЕНДІК ГИГИЕНАЛЫҚ ТҰРҒЫДА БАҒАЛАУ ТОПЫРАҚ ЛАСТАНУЫНЫҢ ҚАУІПТІЛІК ДӘРЕЖЕСІН БАҒАЛАУ Қарастырылатын сұрақтар

Қазақстан Республикасындағы өндіріс күштерінің ұзақ жылдар бойы дамуы оның экологиялық зардаптарының қалай әсер ететіндігі ескерілмей жүзеге асырылды. Қоршаған ортаның көптеген ластаушыларының босым бөлігі улы химиялық заттарға жатады.

Қазіргі уақытта қоршаған орта нысандарымен ластануының интегралдық көрсеткіштері түсті металлургия, мұнай - газ конденсат кен орындары және Қазақстанның ракета, ядролық сынақ полигон дары аймақтары үшін жасалған. Бұл гигиена ғылымының міндеттері болып табылады. Осындай көрсеткіштер қорган орта нысандарының нақты ластануы мен тұрғындар денсаулығы жағдайының арасындағы сандық тәуелділіктер негізінде еспетелінеді. Қазіргі жағдайларда адам кең ауқымды қолайсыз факторлардың әрекетіне ұшырауда. Олардың аралас, кешенді, қабаттасып куелетін әрететері болады.

Сондықтан бірінші кезекті – қоршаған орта сапасын бағалау көрсеткіштерін негіздеу екендігі түсінікті. Бағалау көрсеткіштері кешенді болуы керек, яғни зерттелетін ортаның (атмосфералық ауа, су, топырақ) зиянды химиялық ингредиенттерінің мүмкіндігінше көп санин көрсеткен жөн. Атмосфералық ауаның, судың, топырақтың ластануының тура зерттеу мен қатар, оны басқа нысандар арқылы зерттеуге болады. Мысалы, биологиялық нысандарды зерттеу арқылы (өсімдіктер, жануарлар органдары биоорталар). Қоршаған ортаның көптеген химиялық ластаушылардың бағалауда адамға қауіптілігі бойынша бірінші орындарда ауыр металдар мен радиомуклидтер тұр. Олардың улылығынан (1-2 қауіптілік кластеры) басқа, олардың көбінің мутагендік, концерогендің эмбриогонадотоксикалық әреттері болады. Сондықтан қоршаған ортада ауыр металдар мен радионулидтердің күрделі қоспалары көрсетілген әсерлердің пайда болуы қаупін күшейтеді және ластаушыларды кешендік бағалау қажеттігін анықтайды.

Қалаларда атмосфералық ауаның күкірт пен азот тотықтарымен жедел ластануы қышқылды жаңбырлардың көбеюінен әкеліп соқты. Қышқылды жаңбырлар ауада топырақ пен шөптерге шөккен бір қатар металдардың ерігіштігін арттырады және олардың улы түрлерінің пайда болуына ықпал жасайды. Олардың су қоймаларына, өсімдіктерге, адам және жануарлар организіміне судағы тіршілік организдеріне енуін жылдамдатады.

Топырақтың санитарлық жағдайын талдау үшін оның эпидемиялық, химиялық және радиациялық тұрғыдан қауіпсіздігін анықтауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер пайдаланылады. Олардың бірі, топырақтың ластануын тікелей дәлелдейтін, тікелей көрсеткіштері. Басқалары, жанама көрсеткіштері, зерттеліп отырған топырақтың көрсеткіштерін салыстыру үшін алынған таза топырақтың көрсеткіштерімен салыстыру кезінде ластанғандығы туралы, ластану мерзімі мен оның ұзақтығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. опырақтың қалдықтармен ластануының бағалау үшін бұрын қолданылған басқа санитарлық- химиялық көрсеткіштерін тек салыстыру үшін алынған, ластанбаған учаскенің көрсеткіштермен салыстыру арқылы бағалайды, бұның белгілі бір өзіндік қиындықтары бар. Зерттеуге алынған топырақта органикалық азоттың, көміртегінің және хлоридтердің жоғарырақ мөлшерде болуы, оның жаңадан ластанғанын көрсетеді, ал аммиактың, нитрит термин нитраттардың жоғарырақ мөлшерде болуы, топырақтың өздігінен тамару үрдістерінің жүріп жатқанын дәлелдейді.

БДҰ сарапшылар Комитетінің ұсыныстарына (1981) сәйкес комбинациялық әрекет типтерінің мынадай негізгі анықтамалары қабылданды. а) аддитивтік әрекет-химимялық заттардың жинақталған мындай түрі кезінде олардың бірлескен әсері организмде оқшаулана әсер ету кезіндегі заттардың әр қайсысының жиынтық әсеріне тең болады; б) аддитивтік әрекеттен артатын потенцияланған әрекет- химялық заттарды жинақталған өзіндік түрі, мұнда бірлескен әсер әрбір заттың организме әрекетіндегі әсер қосындысынан артық болады; в) аддитивтік әрекеттен өз антогонизмдік әрекет – химиялық заттардың жинақталған өзіндік түрі, мұнда бірлескен әсер әрбір заттың организме бөлек ісінуі кезіндегі әсерінен қосындысына аз.