AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FİZİKA FAKÜLTƏSİ « Ümumi fizika və Fizikanın tədrisi metodikası » kafedrası IV kurs FzM-60 -cı qrup tələbəsi Kərimova Rahilə Abduləli qızının «Fizika müəllimi» ixtisası üzrə bakalavr dərəcəsi almaq üçün «MƏKTƏB FİZİKA KURSUNDA MEXANİKAYA AİD FUNDAMENTAL TƏCRÜBƏLƏRİN TƏDRİSİ METODİKASI » mövzusunda BURAXILIŞ İŞİ Kafedra müdiri: prof. M. M. PƏNAHOV Elmi rəhbər: dos. E. S. QARAYEV Bakı – 2017

Metodlar: Riyazi modelin qurulması, müşahidə edilən hadisələrin kəmiyyət baxımından eksperimental tədqiqatı. Əsas öyrənilən prinsiplər: Nyuton mexanikasının əsas qanunu (sadələşdirilmiş formada). Qalileo Qaliley ( )

Qaliley Aristotelin ağır cismin yüngül cisimdən daha tez düşdüyü fikrinin ədalətli olmasına şübhə etmişdi. Bu fikri təcrübəni 1589-cu ildə Piza qülləsində keçirilmiş təcrübələr sübut etdi. Qaliley Piza qülləsindən çəkisi 80 kq olan top gülləsi və 200 q-lıq muşket gülləsi atdı. Cismin düşmə sürətinin onun çəkisindən asılı olmadığını keyfiyyətcə sübut edən Qaliley, cismin düşməsini kəmiyyətcə yoxlamaq üçün sürətli düşməni onun xüsusiyyətlərini daşıyacaq daha yavaş hərəkətlə əvəz edir.

Təcrübədə yavaş hərəkət növü kimi Qaliley hamar topun mail səthdə diyirlənməsini seçmişdi. Nəticə Mail səth üzrə kürənin diyirlənməsi bərabərtəcilli olur.

Metodlar: fikri təcrübə Əsas öyrənilən prinsiplər: ətalət prinsipi və Qalileyin nisbilik prinsipi. Ə g ə r cisim altındakı s ə th üfüq ə maili olduqda b ə rab ə rt ə cilli h ə r ə k ə t edirs ə, özü d ə meyli az olduqda daha kiçik t ə cill ə h ə r ə k ə t edirs ə, bu s ə th d ə qiq üfüqi olduqda o nec ə h ə r ə k ə t ed ə r? Sıfır t ə cill ə – Qalileyin cavabı budur.

Qalileyin ətalət prinsipi onun adını daşıyan, eyni zamanda Nyuton mexanikasının birinci qanunu olan nisbilik prinsipi ilə qırılmaz bağlıdır: bütün mexaniki hadisələr ixtiyari başlanğıc şərtlərdə bütün hesablama ətalət sistemlərində eyni cür baş verirlər. Elektrik və maqnetizm haqqında elmin inkişaf prosesində Qalileyin nisbilik prinsipinin yolunda problem yarandı: hərəkət edən hesablama sistemlərində elektrik yükü cərəyan yaratmalı idi, ona görə də sonuncuda onların elektrostatik (kulon) qarşılıqlı təsirinə maqnitostatik (amper) qarşılıqlı təsir əlavə olunmalıdır.

Bütün fiziki proseslər başlanğıc şəraitindən asılı olmayaraq bütün ətalət hesablama sistemlərində eyni cür baş verir. «Bütün fiziki» deyəndə «həm mexaniki, həm də elektromaqnit proseslər» nəzərdə tutulur.

Metodlar: empirik veril ə nl ə rin riyazi işl ə nm ə si Ə sas öyr ə nil ə n prinsipl ə r: bucaq momentinin saxlanması, ekvivalentlik prinsipi. Dəqiq astronomik müşahidələrin əsasını danimarkalı alim Tixo Braqe ( ) qoymuşdur. O sübut etdi ki, kometa əvvəllərdə hesab olunduğu kimi atmosfer hadisəsi deyil və güclü şəkildə dartılmış orbit üzrə hərəkət edir.

1. (1609) bütün planetlər elliptik orbit üzrə dövr edir, Günəş ellipsin fokusunda yerləşir (bax. şək. 1). 2. (1609) Günəşi və planeti birləşdirən vektor, bərabər zaman aralığında eyni sahəli eliptik sektoru örtür (şəkil 1 də kodlaşdırılan). 3. (1619) Planetlərin dövr etmə müddəti və onların elliptik orbitlərinin böyük oxları a-nın qiymətləri elədir ki, a 3 /T 2 nisbəti bütün planetlər üçün eynidir.

İ.Nyuton 1687-ci ildə işıq üzü görən «Natural fəlsəfənin riyazi əsasları» əsərinin birinci cildində ümumdünya cazibə qanunu verilmişdir. Bu qüvv ə nin ikinci cismin ç ə kisin ə proporsional olması faktı bu n ə tic ə y ə g ə tirir ki, verilmiş nöqt ə d ə yerl ə şdirilmiş bütün cisiml ə r qravitasiya sah ə sind ə eyni t ə cili alırlar. Nyuton Ayin m ə rk ə z ə qaçma t ə cilini hesabladı. Üumudünya cazib ə qanuna gör ə qravitasiya qarşılıqlı t ə siri m ə kanın ist ə nil ə n nöqt ə sin ə ani olaraq ötürül ə bilir.