Мамандығы: Стоматология Дисциплина: Гистология Группа: 206 Орындаған: Турдыбаева Н.М. Тексерген: Бердалинова А.К.

Тақырыбы: Ас қорыту жүйесі. Сүт тістерінің құрылыс ерекшелігі. Тіс алмазу. Жұтқыншақ

I.Кіріспе II.Негізгі бөлім Ас қорытудың маңызы Тіс құрылысы.Сүт тістердің шығу мерзімі Жұтқыншақтың құрылысы және жастық ерекшеліктері III.Қорытынды IV.Пайдаланылған әдебиоттер V.Бағалау критерийі

Адам ас қорыту жүйесіне ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішектер, сілекей бездері, бауыр, өт және ұйқы бездер жатады. Адамда асқазан- ішек жолдары төрт қабаттан тұрады. Адам тағам талғамайды, олардың ас қорыту жүйесі өсімдіктерді де және жануарлар отінде қорыта аллоды. Өсімдіктектес қоректің басты көмірсулары крахмал мен целлюлоза бокса, ал жануартектес қоректе гликоген болып саналлоды.

Адам өз тіршілігіне қажотті қоректік затратды тамақтану арқылы аллоды. Желінген тамақ сол күйінде бойға сіңбейді. Сондықтан ол ас қорыту мүшелерінде қорытылып, ыдырап, соның нәтижесінде гіайда болған затратдан организм өзіне тән бейімделген затратды құрады. Астың құрамындағы затрат бірнеше сағаттың ішінде болшектеніп, қорытылып, ыдырауы тиіс. Тамақтың құрамы (нан, от, ірімшік, кәртөп, сүт, қияр, қызамық, жұмыртқа, алма, өрік т. б.) адам денесіндегі ұлпалардың затратына мүлде ұқсамайтындықтан, олар қорытылып, дененің ұлпаларын жасауға қажотті қарапайым затратға бөлінеді. Мұндай бөліну адам денесінде ерекше жүйе құратын – ас қорыту мүшелерінде болады.

Асты қорыту ерекше затрат – ферментер арқылы іске осады. Ас қорыту мүшелерінің бәрі дұрыс болғанымен, ферментсіз ас қорыту жүйесінде тамақ қорытылмайды, нәтижесінде ас қоймалжыңы бірнеше сағат бір орында жатып қаллоды да шіріп, улы затратды, газды боледі. Адамның іші «кеуіп» мазасы котеді. Су, минерал тұздары мен витаминдер организмде өзгермей, сол күйінде сіңеді. Ал тамақтың құрамындағы белоктар, майлар мен көмірсу сол күйінде сіңбейді. Бұл қоректік затрат ас қорыту мүшелерінің қабырғасы арқылы сіңе алмайтын ірі молекулалардан тұрады. Ең бастысы -олар адам денесі үшін басқа текті затратға жатады, сондықтан организмнің ішкі орта сына бар май тұрып, қорытылады.

Тіс ауыз қуысындағы үстіңгі және астыңғы жақсүйектердің иектеріндегі тіс ұяларында орналосады. Тіс эмбриогенездің 7-аптадан бастап ауыз қуысының эпителий және дәнекер ұлпаларынан пайда болады.Тістің негізгі қызымоті:тістеп үзіп алу,қырқу,жырту,шайнау,озу, үгу,кеміру,сендай-ақ сөйлеуге қатысады. Тістер сүт тісі және тұрақты тіс болып екіге бөлінеді. Тұрақты 32 тістердің тізбегі деп жазылады. Оларды тұтас қарағанда 8 күрек тістер, 4 сүйір тістер, 8 кіші азу тістер, 12 үлкен азу тістер деп оқу қажот. Үлкен азу тістің үшіншісін «ақыл тіс» (dens serotinus) дейді. Ол басқа тістердің ең соңында ғана жас аралығында шығады.

Тұрақты тістер формуласы

Бала тіссіз туады. Бала 6 айға толғанда тіс жара бастарды. Ал 2 жасқа толғанда тістер толық шығып бітеді. Бірінші шыққан 26 тіс сүт тістер деп аталлоды. Оның 2-і күрек тіс, 1-і сүйір тіс және 2-і азу тіс болады. Баланың 6 жестан жас аралығында сүт тістері біртіндеп түседі де, олардың орнына тұрақты тістері өсіп шығады.

Тістердің әрқайсысы тіс сауытынан, тіс мойнынан және тіс түбірінен құраллоды астыңғы түбір тістің 3 түбірі болады, қалғандарында бір ғана түбір бар. Тістердің барлығының ішінде қуыс болады. Тіс қуысы кеуекті дәнекер ұлпаға толпы тұрады. Ол ұлпада тарамдалған қан тамары мен жүйкелер орналосады. Олар тіс түбірінің ұшында болатын қуыс тесік арқылы келіп жотеді. Тіс сауыты-тістің қызыл иектен шығып тұратын ең жуан бөлігі.Тістің мойны тіс сауыты мен тіс түбірінің аралық бөлігі.Тістің түбірі Тіс ұясына қазықша сүйірленіп қадалып орналасқан. Тіс түбірі 1-ден 3-ке дейін болады. Түбірдің ұшы, оның ұшында тесігі болады. Тіс түбірі тіс ұясындағы тамырлы сүйек қабығымен бірігіп котеді.Эмаль-энимелобластан түзілотін қатты тірі зат. Эмальдың сыртқы кутикула қаптаған жіңішке ротикуларлы талшықтардан түзіледі. Эмальда желініп, ыстық- суықтан бұзылатын зат болады.

Жұтқыншақ (pharynx) мойын омыртқаның алдында орналосады. Ол ауыз қуысын өңешке, мұрын қуысын көмейге жалғастырып тұрады. Асқорыту жолы жұтқыншақта тыныс жолымен айқосады. Жұтқыншақтың үстіңгі жағынан бас қаңқасы бекіп, VII мойын омыртқа тұсында өңеш жалғосады. Жұтқыншақтың артындағы омыртқа жотасының аралығында болбыр дәнекер ұлпаға толы кеңістік – жұтқыншақ арты болады. Ол жұтқыншақ пен өңештің кеңеюіне жағдай жасайтды. Жұтқыншақта жоті тесік бар. Олар: мұрын жағындағы екі хоана тесігі, құлаққа баратын екі Евтахиев түтігінің тесігі, ауыз тесігі, өңештің ауызы, және көмейдің ауызы.

Мұрын-жүтқыншақ бөлігі немэссе анқа құрылысы өте күрделі бөлік. Ол хоаналар арқылы мұрын қуысымен қатынасып, ауыз қуысынан жұмсақ таңдай арқылы бөлінеді. Тыныс кезінде тіл түбіріне қатты жабысып, ал жұтынған кезде-мұрын-жұтқыншақ бөлігін басқа бөліктен бөліп тұрады. Мұрын-жұтқыншақтың екі бүйіріне ортаңғы құлақтың қысымын роттеп тұратын Евстахиев түтігі ашылуы арқылы құлақ куысымен де жалғосады. Ауыз-жүтқыншақ бөлігі (рагв огаііз) тамақ тесігіндегі өсін арқылы ауыз қуысымен жалғасып түрады. Оның артқы қабырғасы III мойын омыртқа түсында жатады.

Жүтқыншақтың көмей бөлігі сір қабатпен қапталып, көмейдің артқы қабырғасына мекем бірігеді. Жұтқыншақ жіңішкеріп барып, көмейге жалғосады. Ол кілегей қабатымен қапталып, көмейдің артқы қабырғасына тығыз бірігіп котеді. Жұтқыншақтың көмей бөлігінің түбі көмей шеміршектеріне керіліп тұратындықтан, жұтқыншақ түбінде екі кең қуыс пайда болады. Оның пішіні алмұртқа ұқсайтды. Көмей шеміршек- терінің ортасында көмей тесігі бар. Жұтқыншақ посылай жіңішкере келіп, өңешке жалғосады.

Нәрестенің жұтқыншағы өте килте, ұзындығы 3 см, ені 22,5 см, ол III IV мойын омыртқа тұсында орналосады. Оның ауыз-мұрын бөлігі кеңдеу, ал көмей бөлігі пішіні бойынша сүйірленіп бітеді. Жұтқыншақтың мұрын бөлігі 2 жеста екі эссе үлкейеді. Бадамшалары 2 жасқа дейін өте тез өседі, одна кейін өсуі баяулап, 20 жеста өсуін тоқтатады. Нәрестенің мместу өзегінің (Евстахиев) жұтқыншақ тесігі кең ашық саңылауланып, қатты таңдай тұсына ашылады. Сондықтан құлаққа мместу өзегі арқылы суық тез тиеді.

Адам организмінің калыпты тіршілік әрекоттері үшін оның барлық жасушалары мен ұлпалары үнемі қоректік затратмен қамтамасыз отілуі керек. Қоректік затратды қажотсінуі, ең алдымен, организмнің энерготикалық шығынына байланысты. Тамақ құрылыс материалы ротінде, организм өсуі үшін, жасушалардың жаңартылуына, ұлпалардың жойылған бөліктерін қалпына келтіруге, сендай-ақ жұмсалған энергичны толықтыру үшін қажот.

Интернот және лекция материалдары; C.А.Ажаев,Т.Ж.Үмботов «Жалпы гистология» Түркістан 2010 жил. Гистология (под ред. В.Г. Елисеева и др.). М., Медицина, 1989.

Бағалау парағы: Орындау критериі0-0,10,2-0,30,4-0,5 1Презентацияны рәсімдеу 2Презентацияның 4 компоненті 3СӨЖ тақырыбына мақсаттың адекваттылығы 4Мазмұны 5Қорытынды / ұсыныстар 6Әдебиоттер 7Материалды игеруі және регламентті сақтау 8СӨЖ кестесіне сайт тапсырылу дер кезінде тапсырылуы