Медициналық биофизика және ақпараттық технологиялар кафедрасы Презентация Тақырып: Әртүрлі мүшелердің электрлік белсенділігін зерттеу әдістері. Орындаған: Сапарбеков А. Группа: 104Б ЖМ Қабылдаған: Сыздық А. Шымкент 2017

Жоспары: Кіріспе. Негізгі бөлім. 1.Биопотенциалдарды тіркеу әдістері. 2.Электрокардиографтың блок-схемасы. 3.Элоктродтарды орналастыру реті. 4. Электроэнцефалография(ЭЭГ) 5. Электромиография (ЭМГ) Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер.

К іріспе Биоэлектірлік потенциал дегеніміз - тірі ұлпаның екі нүктесі арасындағы электір потенциалдардың айырмашылығымен анықталатын биоэлектірлік белсенділіктің көрсеткіші. Ол тыным (мембраналық) және әрекет потенциалын айырады. Қалыпты жағдайда тыным потенциалының шамасы тұрақты болады. Бірақ, оның өзгеруі қозу табалдырығының шамасынан асып кетсе, әрекет потенциалын (ӘП) сипаттайтын тербелмелі процесс пайда болады. Жүйке жасушалары үшін ӘП амплитудасының диапазоны мВ, қанқылық және жүрек талшықтары үшін мВ. Уақыты жүйке талшықтарында 1-2 мс, қанқалы бұлшық талшықтарда мс, жүрек бұлшықтарында мс. болады.

Биопотенциалдарды тіркеу әдістері Тірі жасушаларда, мүшелерде және адам мен жануарлар ұлпаларында пайда болатын электр потенциалдарды - биопотенциалдар деп атайды. Биоэлектрлік потенциалдар ағзада жүретін нәзік үрдістерді көрсетіп береді. Сондықтан зерттелетін мүшелер мен жүйелердегі кез келген патологиялық және қызметтік өзгерістер олардың параметрлері мен формаларында көрініс табады. Бұл өзгерістер тіршілік үрдістерін қарастырғанда, диагностикада, емдеумен аурудың алдын-алуда адамның жұмыс қабілетін және көңіл күйін тексеруде т.б. қажет болады. Негізгі бөлім

Биопотенциалдар ағзалар мен ұлпалардың функционалдық күйін өте жақсы көрсететін болғандықтан, оларды тіркеудің және талдау жүргізудің физиологиялық зерттеуде және диагностикада маңызы өте зор. Қазіргі уақытта биопотенциалдарды тіркеудің көптеген әдістері қолданылады: электрокардиография – жүректің биоэлектрлік потенциалдарын тіркеу (ЭКГ); электроэнцефалография - мидың әртүрлі бөліктеріндегі биоэлектрлік белсенділікті сипаттайтын потенциалдардың айырмасын бастың бетіндегі жанасу тәсілімен тіркеу әдісі(ЭЭГ); электромиография - бұлшық ет бетінде (интерференциялық электромиография) немесе бұлшық ет ішіндегі (жергілікті электромиография) потенциалдар айырмасын мен электр өрісін жанасу тәсілімен тіркеу әдісі (ЭМГ); электроокулография - көз алмасының қозғалыс потенциалын тіркейтін әдіс.

Жүрек потенциалдарын зерттеудің әдісі – ЭКГ болып табылады, бірақ оның да өзіндік әдістері бар. Олар : вектокардиография – жүректің электрлік алаңы түгел зерттелуін айтамыз, балистокардиография – жүректің жиырылуына, қолқа мен өкпе бағанасына қанның құйылуына байланысты дене қозғалысын механикалық тіркеу әдісі, эхокардиография – жүректің әр түрлі құрылымдарына ультрадыбыстың әсерімен қолдануға негізделген, фонокардиография – жүрек қызметінің дыбысты көрінісін жазу, апекскардиография – жүрек ұшының соғуы кезіндегі жасушаның тербелістерін тіркейтін инвазивті емес әдіс.

Электрокардиографияда тіркелетін потенциалдар айырымы жүректің жүйке–бұлшықет аппаратының қозу нәтижесінде пайда болады. Жүректің жүйке–бұлшықет жүйесінің түрліше элементтерінде пайда болған потенциалдар өзара қосыла келіп осы жүйенің қозған (теріс потенциалдар) және қозбаған (оң потенциалдар) бөлшектеріндегі жалпы потенциалдар айырымы пайда болады. Жүректің жүйке–бұлшықет жүйесінің түрліше бөлімдерінде қозу процесі, өзіне тән ерекшелікпен, біртіндеп тарайды. Сондықтан пайда болған потенциалдар айырымы жүрек жұмысының циклына шамасы жағынан да, нүктелердің орналасуы бойынша да өзгереді. Электрокардиографияның негізгі мақсаты – осы өзгерістерді тіркеу. Электрокардиография әдісі Эйнтховен теориясына негізделген. Бұл теорияда жүректі біртекті өткізгіштік ортада орналасқан электрлік диполь деп қарастырамыз. Осы дипольдің электр өрісі адам денесінің сыртқы бетінде тіркеуге болатын потенциалдарды тудырады. Дипольдің электрлік моментінің векторы – жүрек биопотенциалының қорытқы айырмасын сипаттайтын вектор болады. Ол вектор жүректің интегралдық электрлік векторы (ИЭВ) деп аталады.

Электродтар – электр тізбегінің екі нүктесін қосуға арналға, арнайы пішінді қткізгіштер. Бұл арада электр импульстерінің көзі ретінде адам денесін, ал электр импульсын қабылдаушы ретінде ЭКГ аппаратын қарастырамыз. Электродты адам денесіне жабыстырлығанда тері мен электродтың арасында физиологиялық ертіндіге шыланған дәке орналастырылады. Бұл биопотенциалдардың амплитудасын азайтпау үшін қолданылады.

электрокардиограмма дегеніміз – жүрек биоэлектрлілігін график түрінде тіркеу. ЭКГ–да P, Q, R, S, T тістері болды Синус түйінінен шыққан электр потенциалы, алдымен оң жүрекшені қоздырады. Ол қозу ЭКГ–та тіркеледі. Содан кейін электр импульсы сол жүрекшені қодырады. Сол жүрекшенің қозуы оң жүрекше қозған кезде басталады. Екі бірдей жүрекшенің қозуын ЭКГ–аппараты таспаға Р–тісі ретінде жазады. Олай болса, Р–тісті импульстың алдымен оң жүрекшенің (қисықтың көтерілген бөлігі), содан кейін сол жүрекшенің (қисығының төмен түскен болігі) қозуын сипаттайды. Қалыпты жағдайда бұл екі бөлік симметриялы болады. Жүректің қарыншалары белгілі ретпен қозады. Алдымен 0,03c аралығында қарыншааралық перде қозады. Оның қозуы Q–тісін тудырады. P–тісімен Q–тісінің арасында электрлік өзгерістер болмайды, ЭКГ–да түзу сызық сызылады. Осыны изоэлектрлік процесс дейді.

Электрокардиографтың блок–схемасы. Электродтарды орналастыру реті Кардиографтың тармақтарын қосатын кілттің (ТҚК) көмегімен биопотенциалдар кернеуді күшейту блогының (КК) кірісіне беріліп, одан кейін қуатын күшейту (ҚК) блогына береді.шейтілген сигнал электромеханикалық түрлендіргішке (ЭМТ) беріледі. Осы блокта электр сигналдары бақылауға қолайлы сигналға түрленеді, қажет болғанда таспаға жазып алуға болады Кардиографты электр энергиясымен қамтамасыз ету үшін қоректену блогы (ҚБ) қолданылады. Стандартты шықпалардың электродтарын орналастыру реттері : Электродтарды оң жақ қолдан бастап қызыл түсті электрод қойылады (оң – Right, қызыл – Red). Келесі реттілікпен сағат тілі бағытында төмендегі түстер қойылады: қызыл, сары, жасыл, қара. Аяқтан шығатын бір полюсті күшейтілген электродтар келесідей орналасады : aVR-оң қолдан шығатын күшейтілген шықпа; aVL- сол қолдан шығатын күшейтілген шықпа; aVF- сол аяқтан шығатын күшейтілген шықпа;

Кеуде шықпалары электродтарының орналасуы Алты кеуде электродтарын орналастыру V1 шықпа- IV қабырғааралық төстің оңжақ жиегі бойымен; V2 шықпа- IV қабырғааралық төстің сол жақ жиегі бойымен; V3 шықпа- V3 V4 шықпалар аралығына; V4 шықпа – V қабырғааралық сол жақ бұғана орта сызығы бойымен; V5 шықпа – V4 сияқты горизонтальды деңгейде сол жақ қолтықалды сызығы бойымен; V6 шықпа сол жақ ортаңғы қолтықасты сызық бойымен V4, V5 деңгейінде орналасады.

Электроэнцефалография(ЭЭГ) Мидың нейрондық белснділігі есебінен өндірілетін биоэлектрлік потенциалдардың жазбасы электроэнцефалограмма (ЭЭГ) деп аталады. (encephalon (лат.) –бас миы, graphos (лат.) -жазамын).ЭЭГ ми қызметінен пайда болатын, бас бөлігінде кейбір нүктелердің арасындағы электр өрісінің потенциалдар айырмасын индифференттік электродпен тіркеуге мүмкіндік береді. (Индифференттік (лат. indifferens, indifferentis) – айырмасы жоқ,зиянсыз деген мағынаны білдіреді). Электроэнцефалография әдісімен алынған,бас миының биопотенциалдарының өзгерісін білдіретін қисық сызық электроэнцефалограмма деп аталады. Электроэнцефалограф –бас миының электр өрісі потенциалдарының (биопотенциалдардың) айырмасының өзгерісін тіркеуге арналған құрал.

Электромиография (ЭМГ) Электромиография бұлшықеттің электрофизиологиялық белсенділігін анықтау мақсатында биопотенциалын жазу әдісі. Бұлшықеттің сау және сырқат қалпын тексеретін тәсіл. Тірі организмнің жекелеген бұлшықеттерінің функционалдық күйі туралы мұндай тереңдеу және дәлдеу деректер электромиография әдісінің көмегімен алынады. Электромиография жүйке- бұлшықет жүйесінің жарақаттануын электрофизиологиялық диагностикалау әдісі жәнe қаңқа бұлшықеттерінің электрлікбелсенділігін (биопотенциалдарын) тіркеуді жүзеге асырады. Қозғалу бірлігінің алғашқы бұлшықеттің (а), жүйкенің (б), жұлынның (в) жарақаттары кезіндегі локальді электромиограмманың қалыптасу сызбасы. а, б, в-жұлын сұйықтығының мотонейрондары; 1-7- мотонейрондардың жүйке мен қамтылуына қатысты бұлшықет талшықтары.

Қорытынды Биопотенцияалдар ағзалар мен ұлпалардың функционалдық күйін жақсы көрсететін болғандықтан, оларды тіркеудің және талдау жүргізудің физиологиялық зерттеулерде және диогностикада маңызы зор. Казіргі уақытта биопотенцалдарды тіркеудің көптеген әдістері қолданылады. Мысалға: жүрек бипотенциалдарын тіркеу - Электрокардиография, мидың – Электроэнцефолография, бұлшық еттердің – электромиография, осылардың ішінде кеңінен таралған – электрокардиография. Электродтардың көмегімен адам организміндегі өзгерістерді зерттей отырып әр түрлі потологиялық ауруларды анықтай аламыз. Осынау әлсіз электродтар осындай құнды ақпарат береді.

Құдабаев Қ.Ж. Медициналық биофизика. Оқулық.- Алматы: Эверо, 2014 Байзак Ү. Медициналық биофизика және медтехникалар бойынша лабораториялық практикум.- Алматы: Эверо, 2011 Көшенов Б. Медициналық биофизикадан зертханалық жұмыстар: оқу- әдістемелік құрал.-2 бас, өңделіп, толықтырған.- Алматы: Эверо, 2010 Көшенов Б. Медициналық биофизика: оқулық. -2-ші басылым.- Алматы: Қарасай, Пайдаланған әдебиеттер