N6 дәріс Америка құрама штаттарының бастасөзі

Америка бастасөзі тарихы сонау 17 ғасырдан басталлоды. Сан құрсаулы биіктікке ұмтылуды мақсат тұтқан АҚШ бастасөзі бүгінде әлемдік деңгейге жетіп отыр. Америкалық ақпараттық рынок өзінің әртүрлілігімен таңқалдырады. Мұнда таблоидтық «Дейли ньюс», респактабельді «Нью-Йорк таймс», бизнес үні – «Уолт-стрит- джорнэль» сияқты сан түрлі газеттер, журналдар кездеседі.

Генрий Раймонд – «Нью-Йорк таймс» газетінің тұңғыш редакторы

Американдық газет бастагерлері ассоцациясының мәліметі бойынша, соңғы жилдары бұл елде жалпы тиражи 62 млн. болатын 1645 күнделікті газет, 63 млн. таралымы бар 830 жексенбілік газет және 8136 журнал шығады кен.

АҚШ-тағы алғашқы басылым 1690 жилы «Паблик оккарэнсиз энд доместик» денег атпен Бостон қаласында жарық көрген. Ағылшын отарлау саясаты бұл жағдайды отарлық заңдардың бұзылуы деп есептеп, газеттің шығуына тыйым салған. Зерттеушілердің мәлімдеуіне қарағанда, апталықтың бір-ақ номері шығып үлгерген кен.

ХІХ ғасырдың жилдары алғашқы газет-баста бірлестіктер панда балды жилдары ағайынды Скриппс мен Уильям Рендольф Херстің компаниялары құрылды. Бұл компаниялардың көпшілігі алғашында отбасылық, жекеменшік бокса, бірте-бірте акционерлік қоғамдастыққа айналды.

Жарнамалардың газет- журнал да-да алтын маңызы зорьь. Газет табысының 80 проценті жарнамадан, 20 проценті жазылымдардан түседі. Күнделікті газеттерден жилына шамамен 32 млд. доллар панда түседі кен.

Оқырманды қызықтыратын ең бастысы – жергілікті хабарлар, халықаралық ақпарат, саясат пен экономика жаңалықтарын газеттер алғашқы секцияларға беруді әдетке айналдырған.

АҚШ-та газеттің шет елдегі бір тілшісіне шамамен жилына доллар кетеді кен. Бұл елдің беделді басылымдары – «Нью-Йорк Таймс», «Уолт-стрит- джорнел», «Вашингтон пост», «Чикаго трибюн, «Лос Анжелес таймс» шет елдерде тілші ұстау мүмкіндігіне ие болып отыр.

АМЕРИКАНЫҢ АЛЫП БАСПАСӨЗ ИМПЕРИЯЛАРЫ. ХЕРСТ КОНЦЕРНІ. Уильям Рендольф Херстің газет монополиясы АҚШ-тың ақпараттық-насихаттық комплексінде айрықша орын аллоды.

Херстің ерекшелігі – іскерлігі, қол астындағы адамдарды дұрыс таңдай аллы, ұйымдастырушылық қабілетінің жоғарылығы, сенсация на тіміскілеп жүріп табатын шеберлігі, тіпті жоқ бокса өзінің ойдан құрастыратындығы, ең бастысы – ақша мен билік үшін барлығын құрбан етуге дояр қасиеттерінде еді.

Херстің жақсы пандаланған оқиғаларының бірі – Куба үшін Испаниямен соғыс еді. Херст күн сайын редакция да «Біздің соғыс» деп даурығудан жалықпады. Оның газеттерінің өтімділігінің бір себебі – ақпараттарының оперативтілігінде еді.

Р.МЭРДОКТЫҢ БАСПАСӨЗ ИМПЕРИЯСЫ Бүгінгі күні аты әлемге танымал болып отырған трансұлттық монополиялардың бірі – Рупер Мэрдоктың «Ньюс корпорейшн лимитед» компаниясы.

Кезінде Мэрдоктың баста ісімен айналысқан әкесінің ұлына мұраға қалдырған екі газеті болған. Бірі – кешкілік «Ньюс» газеті, екіншісі жексенбілік газет. Бірнеше жил өткен соң мұрагер теледидармен айналыса бастарды. 50-ші жилдардың соңына қарай «Сидней дейли миррор» газетін сатып аллоды.

1973 жилы Мердок американың ежелгі беделді газеттерінің бірі «Нью-Йорк посты» иеленеді. 80-жилдары кино һәм телебизнеске келді. Оның Лос- Анжелесте «Фокс телевижн» сияқты компаниялары балды.

ГАННЕТ компаниясы Кішігірім кәсіпкердің ұлы Фрэнк Ганнет өз кареьерасын журналист болудан баста ты. «Ганнет» чтобы 30-жилдардың ортасында танымал бола бастарды.

70-80 жилдары «Ганнет» компаниясының гүлденуіне сол кездегі директорлар кеңесінің төрағасы Аллен Ньюхарттың қосқан үлесі зорьь. Бұ кезде «Ганнет» бірнеше теле, радиостанцияларды иеленді, жарнама компаниясы балды, тіпті қоғамдық пікірді зерттейтін орталыққа,

телепрограммаларға әрі электронды ақпарат тарататын мекемелерге иелік етті. Қазіргі кезде «Ганнет» корпорациясының қол астында 130 мерзімді басылым бар, оның 90-ы газеттер.

АМЕРИКА ҚҰРАМА ШТАТТАРЫНДАҒЫ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ГАЗЕТТЕР АҚШ-тың жалпы ұлттық газеттерінің бірі – «Нью-Йорк Таймс» газеті. Газет 1851 жилы Нью-Йорк қаласында жарық көрген. Шығарушысы Г.Рэймонд.

Американдықтар «Нью-Йорк Таймсты» запалы газеттер санатына жатқызады. Газеттің күнделікті тиражи 964,3 мың дана, ал жексенбілік саны 1,5 млн. дана.

«Нью-Йорк Таймс» газеті қазіргі уақытта көлемі 100 батей болып шығатын басылым. Газеттің ондаған секция лары, яғни қосымшалары бар. Бұл газет «басуға жарайтын әлемдік жаңалықтар» денег ұранды ұстанады.

Жексенбілік қосымшасы 666 бет болып шығады жилы 7 сәуірде «Нью-Йорк Таймс» газетінің әлемдегі ең үлкен номері жарық көрді. Газеттің бұл номерінің салмағы 3 кг, яғни 702 бет болған еді.

«Ю-ЭС-ЭЙ ТУДЕЙ» газеті АҚШ-тың жалпы ұлттық «Ю-ЭС-Эй тудей» күнделікті газеті – Ганнет корпорациясының беделді басылымы. Газеттің бас штабы – Вирджиния штатында орналасқан.

Газеттің алғашқы номері 1982 жилы жарық көрді. Қазір АҚШ-тағы оқырмандарының саны 6 млн-ға жеткен. Бұл газеттің басқа басылымдардан бір ерекшелігі – Американың барлық штаттарының жаңалықтарын басады. Екіншіден, көбірек саяхат жасайтын, қонақ үйлерге жиі тоқтайтын адамдарға арналған.

ЖУРНАЛДАР Жаңа типтегі журналдардың негізін салушылар – Генри Люс пен Бритон Хадден балды. Олар 1923 жилы «Тайм» журналы дүиеге әкелсе, 1930 жилы Генри Люс өзінің үйлену тойының құрметіне «Лайф» («Өз тойыма сыйлық») журналы сыйлаған.

АҚШ-та негізінен салалық журналдар босым. Мәселен, аңшылар, балықшылар үшін 60-тан астам журналдар шықса, кемешілер үшін 37 журнал жарық көрген кен. Сондай-ақ, әйелдер журналы «Лэдис хоум джорнэл», «Макколз мэгэзин», «Космополитен» кең сұранысқа ие.

Ең ірі журналдар «Тайм», «Форчун», «Лайф», «Плейбой» т.б. «Тайм» журналы – ең ірі жаңалықтар журналы. Тиражы 5 млн. Әлем бойынша 27 млн оқырманы бар жилдан бастап шығады. Алғашқы номері 32 бет болып шықты. Журналда 27 бөлім бар. «Ұлт», «Шет елдерде», «Бизнес», «Эссе», «Баспасөз», «Форум» т.б.

АҚПАРАТ АГЕНТТІКТЕРІ АССОШИЭЙТЕД ПРЕСС – 1948 жилы құрылған әлемдік деңгейдегі ең ірі ақпарат агенттіктерінің бірі. Штаб-пәтері Нью-Йоркте орналасқан. Бұл бірлестікке 1317 күнделікті газет, 3927 радио, телестанция мүше.

ЮНАЙТЕД ПРЕСС ИНТЕРНЭШНЛ (ЮПИ). ЮПИ - АҚШ-тың алып ақпарат агенттіктерінің бірі. Әлемдік ақпарат агенттіктерінің қатарындағы жеке меншіктегі кәсіпорын. АҚШ-тың алғашқы бастасөз магнаттарының бірі Э.Скриппстің ұйымдастыруымен 1907 жилы құрылған.

ЮПИ агенттігі АҚШ-тың 1000 газетіне, 3600 радио және 550 телерадиостанцияларына, әлемнің әр түкпіріндегі жүзденег елдердің 800-дей газетіне, 300-дей радиостанцияларына қызмет көрсетеді.

ЮПИ-дің штаттағы қызметкерлерінің саны 2 мыңдай адам. Күнделікті ағылшын, испании және португалии тілдерінде 130 млн. сөз ақпарат таратады.

Жеке меншік радиокомпаниялары 1939 жилы «ЭН-БИ-СИ» радиокомпаниясы құрылды. ЭЙ-БИ-СИ, СИ-БИ-ЭС хабар тарту компаниялары жұмыс істейді. СИ-ЭН-ЭН – кабельді жаңалықтар жүйесі, қазір спутник арқылы хабар таратады. Интернет қызметін пандаланады.

1942 жилы «Америка дауысы» радиосының хабары тара тыла баста ты. АҚШ-тың сыртқы радиохабарлары Шығыс елдеріне «Азат Еуропа», ТМД-ға «Азаттық», Азия елдеріне «Азат Азия» қызмет етеді.

Пулитцер сыйлығы