« Согликни саклаш тизимни молниялаштириш, молниявий менеджмент ва бухгалтерия хисобини юртиш»фанидан маърузалар. Жамоат саломатлиги саклаш мактаби резидент лари учун Маърузачи Таирова Малика Раимовна.

2- Мавзу. Узбекистон Республикаси Давлат бюджетени тузилишини асосий принцип лари ва унинг таркиби. Маъруза режаси: 1. Давлат бюджете давлатнинг бош молниявий режаси сифатидаги роли. 2. Узбекистон давлат бюджетени тузилмаси ва уни тасдиклаш тартиби. 3. Узбекистон давлат бюджете таркиби. 4. Давлат бюджете камомадлари ва уларни коплаш.

Давлат бюджете- Давлатни бош молниявий режаси, Давлатни бошкарув билан бог лик харажатлари ва уларни коплаш манбаларини азида акс эттирувчи хужжатдир. Давлат бюджете мумий ҳолатда жорий йилга давлатнинг даромадлари ва харажатлари баланс шаклида тузилган ҳамда қонун кучига ага бўлган режадир Давлатни пул тушуйймларининг (шуйй жумладан давлат мақсадли фонд лари маблағларининг) марказлаштирилган фондыдир, молния йил мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфининг йўналишлари ва миқдори курсатилган булади.

Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими- бу турки даражадаги бюджет ларва бюджет маблағлари олувчилар мажмуини, бюджетларни ташкил эти нива тузиш принцип ларини, бюджет жараёнида улар ўртасида, шуййнингдек бюджетлар ҳамда бюджет маблағлари олувчилар ўртасида вужудга келадиган ўзаро муносабатларни ўзида ифодалаш тушуййнилади

Бюджет жараёни Давлат бюджетени тузиш, кўриб чиқиш, қабул қилиш ва жиро этиш, унинг жиросини назорат қилиш, жироси тўғрисидаги ҳисоботни тайёрлаш ва тасдиқлаш, шуййнингдек Давлат бюджете тузилмасига кирувчи бюджетлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг қонун ҳужжатлари билан тартибга солинган жараёнидир.

Давлат бюджете- давлат пул маблағларининг (шуйй жумладан давлат мақсадли фонд лари маблағларининг) марказлаштирилган фонды бўлиб, унда даромадлар манбалари ва улардан тушуйймлар миқдори, шуййнингдек молния йил мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфининг йўналишлари ва миқдори назарда тутилади.

Ўзбекистон Республикаси бюджет тизимининг асосий принцип лари : Ягоналик принципы- ҳуқуқий базанинг, пул тизимининг, бюджет ҳужжатлари шаклларининг, мамлакатдаги бюджет жараёни принцип ларининг ягоналиги ҳамда турки даражадаги бюджетлар харажатларини молниялаштириш(маблағ билан таъминлаш) тартибининг ягоналиги тушуййнилади; Бюджет тузилишининг Ўзбекистон Республикаси маъмурий-ҳудудий тузилишига мувофиқлиги; Турли даражадаги бюджетларнинг ўзаро боғлиқлиги; Давлат бюджетенинг баланслилиги

Ўзбекистон Республикаси бюджет тизимининг асосий принцип лари : Давлат даромадларини аниқ манбалар бўйича ва харажатларини иса йўналишлари (мода лари) бўйича режалаштириш; Давлат бюджете харажатларини бюджетан ажратиладиган тасдиқланган маблағ доирасида сарфлаш Барча даражадаги бюджетларнинг мустақиллиги (Бюджетларнинг мустақиллиги принципы), Давлат бюджете мумий ҳолатда жорий йилга давлатнинг даромадлари ва харажатлари баланс шаклида тузилган ҳамда қонун кучига ага бўлган режасидир. Ҳар қандай мамлакатда давлат бюджете - молниявий тизимнинг асосий қисми, солиқлар, давлат харажатлари ва давлат кредитлари кабы асосий молниявий категорияларнинг ҳаракатидаги ягоналигидир.

Давлат бюджете: Даромадлари: 1. қонун ҳужжатларида белгиланган солиқлар, йиғимлар, божлар ва бошқа мажбурий тўловлар; 2 давлатнинг молниявий ва бошқа актив лари жойлаштирилиши, фойдаланишга берилиши ва сотилишидан олинган даромадлар; 3 қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос олиш, ҳадя этиш ҳуқуқи бўйича давлат мулкига ўтган пул маблағлари; 4 юридик ва жисмоний шахслардан, шуййнингдек чет эл давлатларидан калган қайтарилмайдиган пул тушуйймлари; 5 резидент-юридик шахсларга ва чет эл давлатларига берилган бюджет ссуда ларини қайтариш ҳисобига тушадиган тўловлар; 6 қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа даромадлар ҳисобига шакллантирилади. Харажарлари: 1.фан, таълим, маданият, соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва спорт 2.аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш 3.мудофаа, миллий хавфсизлик ва жамоат тартибини таъминлаш 4. суд ларва прокуратура органлари фаолиятини таъминлаш 5. давлат захираси ва сафарбарлик захирасини вужудга келтириш ҳамда уларни сақлаш 6. давлат марказлаштирилган инвестицияларини амалга ошириш 7. давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, Ўзбекистон Республикасининг чет эл дуги дипломатик ваколатхоналари ҳамда миссия лари фаолиятини таъминлаш 8.иқтисодиётнинг турки тармоқлари ташкилотларини сақлаш харажатлари 9.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорларига мувофиқ иқтисодиёт тармоқларини ривожлантиришнинг мақсадли давлат дастурлари ва тадбирларини амалга ошириш 10. ер тузиш, мелиоратив, табиатни муҳофаза қилиш ва эпизоотияга қарши кураш чара- тадбирларини амалга ошириш 11.қишлоқ хўжалиги зараркунандаларига қарши кура

Давлат бюджете тузилмаси. Бюджет тизими тузилишининг ташкилий принцип лари, унинг таркиби, юнга кирувчи турки доирадги бюджетларнинг ўзаро алоқасини азида акс эттирувчи тизимидир..

Давлат бюджете тузилмаси: 1. Республика бюджетени 2.Қорақалпоғистон Республикасининг бюджете ва унинг маҳаллий бюджет лари. 3. Махаллий бюджет.

Республика бюджете легенда Республика бюджете - Давлат бюджетенинг умумдавлат тусидаги тадбирларни молниялаштиришда фойдаланиладиган қисми бўлиб, унда даромадлар манбалари ва улардан тушуйймлар миқдори, шуййнингдек молния йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда тутилади.

Қорқалпоғистон Республикасининг бюджете легенда- Қорақалпоғистон Республикасининг бюджете ва унинг маҳаллий бюджетларни Давлат бюджетенинг Қорақалпоғистон Республикаси пул маблағлари фондыни ташкил этувчи бир қисми бўлиб, бюджета даромадлар манбалари ва улардан тушуйймлар миқдори, шуййнингдек молния йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда тутилади.

Махаллий бюджет легенда Давлат бюджетенинг теги шли вилоят, туман, шаҳар пул маблағлари фондыни ташкил этувчи бир қисми бўлиб, унда даромадлар манбалари ва улардан тушуйймлар миқдори, шуййнингдек молния йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда тутилади) ўз ичига оладьи

Давлат мақсадли фонд лари Давлат бюджете таркибий кисмларидан бери Унга куйидагилар кради: -Республика йўл фонды, -Ўзбекистон Республикаси Давлат мулкини бошқариш ва тадбиркорликни қўллаб- қувватлаш давлат қўмитасининг махсус ҳисобварағи, -Иш билан таъминлашга кўмаклашуййвчи давлат фонды -Ўзбекистон Республикаси бюджетан ташқари Нафақа фонды.

Бюджетларни таркиби: Қорақалпоғистон Республикаси бюджете Қорақалпоғистон Республикасининг республика бюджетени ҳамда республика га (Қорақалпоғистон) бўйсунувчи туманлар ва шаҳарлар бюджет ларини ўз ичига оладьи. Вилоятнинг бюджете вилоят бюджетени, вилоят таркибига кирувчи туманлар ва шаҳарлар бюджет ларини ўз ичига оладьи. Туманларга бўлинадиган шаҳарнинг бюджете шаҳар бюджетени ва шаҳар таркибига кирувчи туманлар бюджет ларини ўз ичига оладьи. Туманга бўйсунадиган шаҳарлари бўлган туманнинг бюджете туман бюджетени ва туман таркибига кирувчи шаҳарлар бюджет ларини ўз ичига оладьи

Бюджет тизимига раҳбарлик қилиш- Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ва Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан амалга оширилади.

Давлат бюджете- Даромадлар ва харажатлардан иборат балансдир, даромадлари ва харажатлари бир хил аломатлари бўйича гуруҳлаштирилади, унинг бўлинмалари деб юритилади. Бўлимлар, параграфлар, боб ларва моддалар бюджет таснифи бўлинмалари деб ҳисобланади.

Бюджет таснифи: Бюджет даромадларининг таснифини; Бюджет харажатларининг вазифа жиҳатидан таснифини; Бюджет харажатларининг ташкилий таснифини; Бюджет харажатларининг иқтисодий таснифини; Давлат бюджете тақчиллигини молниялаштириш манбалари таснифи Бюджет таснифи:

Давлат бюджете даромадларининг таснифи- даромадларни турлари ва манбалари бўйича қонун ҳужжатларига мувофиқ гуруҳлаштириш тушуййнилади.

Давлат бюджете харажатларининг вазифа жиҳатидан таснифи - давлат бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, шуййнингдек бошқа бюджет ташкилотлари томонидан жиро этиладиган асосий вазифалар бўйича харажатларни гуруҳлаштириш тушуййнилади.

Давлат харажатларининг ташкилий таснифи- бюджетан ажратиладиган маблағлар уларни бевосита олувчилар ўртасида тақсимланишини акс эттирувчи хўжалик юритувчи субъект ларва тадбирлар турлари бўйича харажатларни гуруҳлаштириш тушуййнилади.

Давлат бюджете харажатларининг иқтисодий таснифи легенда тўловларнинг иқтисодий вазифаси ва турлари бўйича харажатларни гуруҳлаштириш тушуййнилади.

Давлат бюджете тақчиллигини молниялаштириш манбалари таснифи легенда Давлат бюджете тақчиллигини молниялаштиришнинг манбаларини молниялаштиришнинг очки ва ташқи манбалари бўйича гуруҳлаштириш тушуййнилади. Бюджет тақчиллиги легенда муайян давида бюджет харажатларининг бюджет даромадларидан ортиқ бўлган суммами тушуййнилади.

Давлат бюджете харажатлари: 1. Бюджет маблағлари олувчиларнинг жорий харажатлари; 2. Жорий бюджет трансферт лари; 3. Капитал харажатлар: а) асосий фонд ларва воситаларни (улар билан боғлиқ ишлар ва хизматлар ҳам шуййлар жумласига кради) давлат эҳтиёжлари учун сотиб олиш ва такрор ишлаб чиқаришга; б) чет элла давлат эҳтиёжлари учу нерва бошқа мол-мулк сотиб олишга; в) давлат эҳтиёжлари учун ирга бўлган ҳуқуқни ва бошқа но-модий активларни сотиб олишга; г) давлат захираларини вужудга келтиришга; 4. Капитал харажатларни қоплаш учун юридик шахсларга бериладиган бюджет трансферт лари; 5. Резидент-юридик шахсларга ва чет давлатларга бериладиган бюджет ссуда лари; 6. Давлат мақсадли фонд ларига бериладиган бюджет дотациялари ва бюджет ссуда лари 7. Давлат қарзини қайтариш ва юнга хизмат кўрсатиш бўйича тўловлар ва қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа харажатлар шаклларида.

Давлат бюджете даромадлари 1) қонун ҳужжатларида белгиланган солиқлар, йиғимлар, божлар ва бошқа мажбурий тўловлар; 2) давлатнинг молниявий ва бошқа актив лари жойлаштирилиши, фойдаланишга берилиши ва сотилишидан олинган даромадлар; 3) қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос олиш, ҳадя этиш ҳуқуқи бўйича давлат мулкига ўтган пул маблағлари; 4) юридик ва жисмоний шахслардан, шуййнингдек чет эл давлатларидан калган қайтарилмайдиган пул тушуйймлари; 5) резидент-юридик шахсларга ва чет эл давлатларига берилган бюджет ссуда ларини қайтариш ҳисобига тушадиган тўловлар; 6) қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа даромадлар ҳисобига шакллантирилади.

Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қуйидаги солиқ ва тўловлар амал қилади: Умумдавлат солиқлари; Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар.

Умумдавлат солиқларига: Юридик шахслардан олинадиган даромад (фойда) солиғи; Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи; Қўшилган қиймат солиғи; Акциз солиғи; Ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ; Экология солиғи; Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ.

Маҳаллий солиқлар ва йиғимларга қуйидагилар кради : Мол-мулк солиғи; Ер солиғи; Ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи; Реклама солиғи Автотранспорт воситаларини олиб сотганлик учун солиқ; Жисмоний шахслардан транспорт воситалари учун бензин, дизел мойи ва сиқилган газ ишлатганлиги учун солиқ; Савдо-сотиқ қилиш ҳуқуқи учун йиғим, шуйй жумладан айрим турдаги товарларни сотиш ҳуқуқини берувчи лицензия йиғимлари; Юридик шахсларни, шуййнингдек тадбиркорлик фаолияти билан шуййғулланувчи жисмоний шахсларни рўйхатга олганлик учун йиғимлар кради

Бюджет маблағлари олувчиларнинг жорий харажатлари; фан, таълим, маданият, соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва спорт (республика бюджетедан - республика бюджетеда турувчи ташкилотлар молниялаштирилади; маҳаллий бюджетлардан иса Қорақалпоғистон Республикаси бюджете, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджет ларида турувчи ташкилотлар молниялаштирилади); ижтимоий таъминот (республика бюджетедан - республика бюджетеда турувчи ташкилотлар молниялаштирилади; маҳаллий бюджетлардан иса Қорақалпоғистон Республикаси бюджете, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджет ларида турувчи ташкилотлар молниялаштирилади); аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш (Қорақалпоғистон Республикаси бюджете, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджет ларидан молниялаштирилади); мудофаа, миллий хавфсизлик ва жамоат тартибини таъминлаш (Республика бюджетедан молниялаштирилади); суд ларва прокуратура органлари фаолиятини таъминлаш

Бюджет маблағлари олувчиларнинг жорий харажатлари; давлат захираси ва сафарбарлик захирасини вужудга келтириш ҳамда уларни сақлаш (Республика бюджетедан молниялаштирилади); давлат марказлаштирилган инвестицияларини амалга ошириш (Республика бюджетедан молниялаштирилади); давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, Ўзбекистон Республикасининг чет эл дуги дипломатик ваколатхоналари ҳамда миссия лари фаолиятини таъминлаш иқтисодиётнинг турки тармоқлари ташкилотларини сақлаш харажатлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорларига мувофиқ иқтисодиёт тармоқларини ривожлантиришнинг мақсадли давлат дастурлари ва тадбирларини амалга ошириш (республика бюджетедан молниялаштирилади); қонун ҳужжатларига мувофиқ иқтисодиёт тармоқларини ривожлантиришнинг тармоқ дастурлари ва тадбирларини амалга ошириш иса Қорақалпоғистон Республикаси бюджете, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджет ларидан молниялаштирилади; ер тузиш, мелиоратив, табиатни муҳофаза қилиш ва эпизоотияга қарши кураш чара-тадбирларини амалга ошириш (республика бюджетедан молниялаштирилади); қишлоқ хўжалиги зараркунандаларига қарши кураш (республика бюджетедан молниялаштирилади); гидрометеорология, дўлга қарши кураш чара-тадбирлари (республика бюджетедан молниялаштирилади) ва бошқалар.

Ижтимоий-маданий тадбирларга халқ таълими, мутахассис кадрларни тайёрлаш; маданият, санъат ва оммавий ахборот воситалари; соғлиқни сақлаш; жисмоний тарбия ва спорт; ижтимоий таъминот.

Давлат бюджетени такчиллиги: Буюджет харажатларини даромадлардан ошиб кетиши. Хал этиш услублари: 1. Давлатни очки карзлари хисобидан, 2. Давлатни ташки карзлари хисобидан

Давлат бюджете лойиҳасини тайёрлаш ва қабул қилиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Раиси ёки унинг топшириғига кўра Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири амалга оширади, Давлат бюджете Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан қабул қилинади. Ҳисоботларни тузиш билан боғлиқ ҳамма ишлар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигига ва унинг органларига, Давлат солиқ қўмитасига ва унинг инспекцияларига, Давлат божхона қўмитасига ва унинг органларига юкланган