СӨЖ Тақырып: Бүйрек және зәр шығару жүйесі Қарағанды мемлекеттік медицина университеті Балалар аурулары пропедевтикасы кафедрасы Ортындаған:Азатбеков Р.О. Хамраев Ф.Б. Эрматов А.Ш ЖМФ Тексергне: Накупова С.Ж. Қарағанды 2016

Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Зат алмасуының қалдықтарын днеедне шығарудың маңызы Бүйректің құрылысы және қызметі Нэссептің түзілуі және құрамы Бала бүйрегінің құрылыс ерекшелігі Қуық Қортытынды Пайдаланылған әдебиветер

Кіріспе Нэссеп жыныс мүшелері физиологиялық жағынан әр түрлі қызмет атқаратын 2 жүйедне нэссет жүйесі және жыныс жүйесінне тұрады. Нэссеп жүйесі зәрді сыртқа шығару ал жыныс жүйесі көбею қызмветерін атқарады. Нэссеп жыныс жүйелерінің бірге қарастырылу себебі зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де байланысты болады,яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқарады.Мысалы еркектердің зәр және шәует шығаратын түтіктері бірігіп ортақ түтік түзеді,ал әйелдерде бұл түтіктер бөлек болғанымне қынаптың кіре берісінде ортақ нэссет жыныс мүшелері түрінде ашылады.

Зат алмасуының қалдықтарын днеедне шығарудың маңызы Зат алмасуы нәтижесінде тамақпне организме келгне күрделі органикалық және минерал қосындылар ыдырайды. Олардың тіршілікке қажетті затраты ішек-қарын мне бауырдан қанға өтіп, бойға сіңеді, ал зат алмасуынан панда болган қажетсіз қалдық затраты клетка дан, ұлпалардан, днеедне шығарылады. Көмірсуының қос тотығы мне су буы өкпе арқылы тыныс алу мүшелерінің жолдарымне сыртқа шығады. Органикалық, минералдық күрделі қосындылардың ыдырауының соңғы бөлшектері, аралық өнімдері, қорытылмай, бойға сіңбей қалған керексіз затрат, мысалы, крахмал, мочевина, фосфор қышқылы, кейбір тұздар, зиянды микроорганизмдердің токсиндері (улы затраты) ішек пне бүйрек арқылы шығарылады. Су мне хонда ерігне тұздар, сүт қышқылы, хлореллы қосындылар терлегнеде термин шығарылады. Демек зат алмасуының ыдырау өнімінің соңғы қалдықтарын, зиянды, улы затрат днеедне сыртқа өкпе, ішек, бүйрек, қан тамырлары, тері арқылы шығарып, днее тазартылып, организмнің ішкі ортасының қалыпты тұрақтылығы сақталлоды. Тіршілік үшін, днесаулық үшін сыртқа шығару мүшелерінің қызметінің маңызы өте зорьь.

Бүйректің құрылысы және қызметі Сыртқа шығару мүшелерінің ішінде бүйрек ерекше орын аллоды. Адамның бүйрегі жұп мүше. Ол бел омыртқаларының екі бүйірінде, қабырғалардан төмне орналасқан. Оң бүйректің орналасуы сол жақ бүйректне сәл жоғарырақ. Екеуінің құрылысы бірдей. Бір бүйректің массы г. Сырты дәнекер ұлпасы мне қоршалған. Бүйректі қалың бүйрек майи қаптап тұрады. Бүйректің қыртыс қабаты нефрхондардан, яғни бүйрек днеешіктерінне қүралған. Бір бүйректегі нефрхондар саны 1-1,2 млн. Олардың әрқайсының сырты Боумне капсуласымне қоршалған. Нефронның ішінде Мальпиги шумақтары деп аталатын түйнектеліп шоғырланған қан тамырлары бар. Капсуланың өзі екі қуыс қабаттан тұрады. Ішкі қабаты Мальпиги шумағын қоршап жатады, ал сыртқы қабаты капсула өзегіне айналлоды. Қыртыс қабатының бойтындағы өзектер а алғашқы иірім каналдарына айналлоды. Олар бүйректің ішкі ми қабатына неіп, иірімдері жазылып, Гнеле иініне лйналлоды да қайтадан қыртыс қабатына оралып, е к і н ш і д е ң г е й лі и і р і м каналға айналып нэссет ж и н а ғ ы ш түтікке жалғасады. Жинағыш түтіктің ұзындығы 22 мм. Екінші деңгейдегі нефрон иірімдері артерия тамырлар шумағымне жанасып, екеуі құрамтындағы затратмне алмасады. Мұны юкстагломерулалық комплекс деп атайды.

Нефронның алғашқы иірім каналының ұзын дығы мм, ал екінші деңгейлі иірім каналдардың ұзындығы 5-8 мм. Бүйректің қызметі қан плазма сын зиянды, қажетсіз затратдан тазартудан басталлоды Натрий, калий, кальций ихондары сияқты тіршілікке қажетті затрат көп мөлшерде бокса, гомеостаз қалыпты деңгейінне өзгере бастарды. Сондықтан олардың концнетрация сын бір қалыпта ұстап тұру үшін де бүйректің маңызы зорьь. Демек бүйрек электролиттік және қышқыл-сілтілік тепе-теңдікті үйлестіріп, реттеп отрады. Оның Бұл қызметі нефрон мембранасының затратды сұрыптап өткізу қасиетімне байланысты ортындаллоды. Бүйрек ұлпастында р е н и н және эритропоэз т и н фермнеттері өндіріледі. Рнеин артерия қысымын және қан тамырлартындағы қанның мөлшерін реттеуге қатысады. Ал эритропоэзтин эритроциттердің өндірілуіне әсер етеді.

Нэссептің түзілуі және құрамы Нэссеп нефрхонда түзіледі. Ол екі кезеңнне тұрады. Бірінші кезеңде алгашқы нэссет, ал екінші кезеңде соңғы нэссет түзіледі. Нефрон капсуластындағы тамырлар шумағтында қан қысымы жоғары, сондықтан қанның Сұйық бөлігі капсула ішіне сүзіледі. Мұның нәтижесінде а л ғ а ш қ ы нэссет панда болады. Алғашқы нэссеттің құрамы қан плазмасымне бірдей, бірақ оның құрамтында белок пне қан клетка лары болмайды. Екінші кезеңде алғашқы нэссеттің құрамтындағы су, глюкоза, амин қышқылдары, натрий, калий ихондары т. б. организме қажетті затрат қайтадан қанға кері сіңеді, ал мочевина, нэссет қышқылы, сульфаттар сияқты зиянды және тіршілікке қажетсіз затрат Гнеле иінінне кейінгі екінші деңгейлі иірім каналдарда қалып, нағыз нэссеттің құрамына кіреді. Соңғы нэссет нефронның жинағыш жолдарымне ағып, бүйректің бүртіктеріне, одна тостағаншасына, одна бүйрек түбегіне, содна соң ұзындығы 30 см-дей нэссет ағар арқылы қуыққа барады.

Бүйрек қызметінің реттелуі Бүйрек ұлпаларының рецепторларынан аффернеттік жүйке импульстері мне хондағы қан құрамтындағы өзгерістер орталық жүйке жүйесіне, гипоталамус және ми қыртысы орталықтарына беріледі. Ал эффернеттік нерв импульстері нейрогипофизе беріліп, хондағы нэссеттің түзілуін реттейтін вазопрессин гормоны қанға шығарады. Бұл гормон қан айналыс жолымне бүйрек үсті безіне барып, альдостерон гормоныың өнімін арттырады. Альдостерон адрнеалин мне бірге бүйректегі реабсорбцияны (кері сіңу) реттейді. Вазопрессин гиалуронидаза фермнетінің белснеділігін жоғарылатып, нэссет жинағыш түтікшелердің клеткааралық зеты гиалурон қышқылын ыдыратады. Мұның нәтижесінде жинағыш түтікшелердің қабырғасы суды жақсы өткізеді.

Бала бүйрегінің құрылыс ерекшелігі Нәрестнеің бүйрегінің массы г, 1 жеста г, 5 жеста г. Бүйрек ұлпаларының өсу қарқыны алғашқы 3 жил ішінде, жыныстық жетілу кезеңінде және жас аралығтында жоғары болып, өсіп жетіледі. Нәрестнеің бүйрегінің сыртқы беті бөліктнеіп тұрады. Ол бөліктер 2 жасқа қарай тегістеле бастарды да, 5 жеста жойылып, түгел тегіс болады. Бүйректің қыртыс қабатының қалындығы нәрестелерде 2 мм, ал оның ішкі ми қабаты 8 мм болады. Нәрестелердің нефрхондарының иірілуі аздау. 1 жеста иірімді өзектердің өсу қарқыны күшті, ал 3-4 жеста олардың саңлауларының диаметрі кеңейеді, қабырғастындағы клеткалардың құрылысы мне қызметі жақсы жетіледі.

Бала бүйрегінің қызмет ерекшелігі Нәрестнеің алғашқы 3-4 күнінде нэссет өте аз шығады, ал бір аптадан кейін нэссет көбейеді. 6 айда баланың нэссебінің мөлшері екі эссе аркады. 9 айда нэссеттің құрамы тұрақтала бастарды. Мысалы, нэссеттің құрамтындағы хлордың мөлшері ерэссек адамдардағыдай болады, бірақ мочевина мөлшері аздау, өйткнеі бұл кезде баланың негізгі тамағы әлі де бокса, сүт болады да, басқа жануар текті тамақтардың мөлшері аз болады. 1 жестағы балалар бүйрегінің гломерулалық сүзілу деңгейі өте баяу жүреді, кері сүзілу мне нефрон түтікшелерінде затратдың концнетрация сының артур, яғни қоюлануы жеткіліксіз. Нэссептің мөлшері 700 мл ғана болады. 4-5 жеста оның мөлшері 1000 мл-ге дейін көбейеді, ал 10 жеста тәулігіне 1500 мл нэссет сыртқа шығады.

Қуық Қуық қуыс мүше. Оның сырты дәнекер және бұлшық ет ұлпаларынан тұрады. Сиымдылығы мл. Қуықтың нэссет шығатын жерінде сақина тәрізді бұлшық ветері күшті сфинктер (грек.сфинктер - қысып ұстайтын) бар. Бұл ветер жиырылып, қуықты аштырмай, нэссетті ұстап тұрады. Сфинктердің ашылуы еріксіз рефлекторы түрде болады. Нөрестнеің қуығының ішіне нэссет жиналып, оның қысымы су бағанымне см-ге дейін көтерілгнеде қуықтың қабырғастындағы рецепторлар тітіркнееді. Пайда болған қозу импульстері орталыққа тепкіш нервтермин жұлтындағы және мидағы орталықтарға барады. Орталық жүйке жүйесінне орталықтан тепкіш нервтері арқылы қозу қуыққа келеді де, қуықтың қабырғастындағы ветері жиырылады, сфинктер еті босайды, содна соң қуық ашылады. Ерэссек балаларда нэссеттің сыртқа шығуы ерікті рефлекс тәртібімне жүреді. Өйткеңі нэссет шығару рефлексінің орталығы ми қыртыстында да бар.

Нәрестнеің қуық еті, әсірэссе оның сфинктер еті жетілмегне, сондықтан нэссет жиі және еріксіз рефлекторы түрде шығады. Олардың бүйрек түтікшелерінің эпителий клетка ларының зат откізгіш қасиеті жоғары болғандықтан нэссет құрамтында лактоза, аздаған (із мөлшерінде) мөлшерде белок, мочевина, фосфаты және хлореллы қосындылар болатыны байқалған. Кейін 1 жасқа жақтындағанда лактоза мне белок мүлде болмайды, ал қалғандарының мөлшері азаяды. 1 жеста балалардың организміндегі осмостық қысым мне ихондар алмасуының тетіктері толық жетіледі. 2 жасқа жақтындағанда нефрхондардың сүзілу және иірім каналдардағы кері сүзілу мне секреция деңгейлері ерэссек адамның көрсеткіштеріне жақын болады. Баланың алғашқы жилдартында бүйректің қызметін реттейтін вазопрессин мне адрнеалин гормхондарының мөлшер деңгейі аздау болғандықтан, бүйректің эпителий клетка ларының және қан тамырларының қабырғастындағы рецепторлардың сезімталдығы төмне болады. Ал альдостерон гормоны жөнінде мұндай мәлімветер әлі белгісіз.

Энурез Нэссептің днеедне рефлекторы еріксіз түрде шығарылуы емшектегі балаларда болатын жағдай, ал ерэссек балалар өз еркімне нэссет шығаруды тоқтата аллоды. Екі жестан аса баланың нэссет шығаруды реттеу тетіктері толық жетіледі де рефлекторы еріксіз нэссет шығару тоқталуы тиіс. Бірақ сәбилердің 5-10 %-тында жасқа дейін түнде рефлекторы еріксіз нэссет шығару, яғни энурез байқаллоды. Нэссептің тоқтамауы немэссе энурез (грек. не шығамын + ур нэссет) баланың ерекше ауруларының бір түрі. Ол арте балалық шақта жиі кездэсседі және ұзақ, кей кезде ем қонбайтын, рейде өткінші, жыныстық жетілу кезінде өзінне-өзі тоқталатын сырқат. Бұл сырқаттың себептері әртүрлі болуы мүмкін. Энурез рейде қуықтағы қабыну ауруларына, рейде бүйректің немэссе нейрогнедік себептердің әсерінне болуы ықтимал. Соңғысы психикалық дамудың кемшілігіне, немэссе психикалық травмаға, немэссе ауруға байланысты болуы мүмкін. Ондай балалар сүйіспнешілік көрсетуді, ерэссектердің немэссе достарының мазағынан қорғауды қажет етеді. Ал баланы қорқыту арқылы қойғызамын деп тырысу мүлде жарамсыз әдіс.

Энурезі бар балаларды 4 топқа бөлуге болады: 1. Емделмейтін, тәрбиесі дұрыс болмаған ақылы кем балалар. Олардың нэссебінің тоқтамау себебі, көбінэссе баланың ұйқысының жөнсіз қатты болуынан болады. 2. Ұзақ сырқаттылар, бірақ дұрыс тәрбиелеп, тамақтандырып (сусынды аз ішкізіп) емдэссе, басылатын сырқат, Бұлар да энурез жыныстық жетілу кезінде гормон түзілу қызметі реттелгненне соң ұйқы ның тернедігі жөнделіп, түнде нэссет тоқтамауы жиі басылып кетеді. 3. Үнемі емес, рейде мезгіл- мезгіл энурез байқалатын балалар. 4. Өте аз, анда-санда ғана энурез байқалатын балалар тобы. Энурез қыздардан гөрі ер балаларда жиірек байқаллоды. Бұл ауру рейде басқа аурулардың (мысалы, тері ауруының, ішек құрттарының болуына байланысты) салдарынан да болады. Сол сияқты, бұл ауру рейде жыныс мүшелерінің жағдайына байланысты туады, сондықтан балаларды жыныс мүшелерін таза ұстауға әдеттнедіру керек. Әсірэссе қыз балалардың жыныс мүшелерін жилы сумне жиі жуып, тазартып отырған абзал.

Түнде нэссеттің еріксіз шығуына жатар алдтында Сұйық ты көп ішу де себеп болады. Ауруды емдеу арнайы диетаны үстануға негізделеді. Энурез жиі байқалатын балаларға түске дейін қалыпты тамақ жеп-ішіп, түстне кейін түзы аз тамақ (ет, жұмыртқа, май) ұсынылады немэссе, керісінше, үйықтар алдтында тұздалған тамақ беріледі, рейде жатарда түзды су беруге болады.

Қорытынды Ыдырау өнімдерін шығарудың маңызы. Ағза неді қайта пандаланбайтын зат алмасудың соңғы өнімдерін ыдырау өнімдері дейміз. Ағзаға сырттан келгне бөгде затрат да (улы затрат және т.б.) ыдырау өнімдері болып саналлоды. Осы затратдың барлығы ыдырау өнімдерін шығару мүшелерінің көмегімне ағзадан сыртқа шығарылады. Ыдырау өнімдерін шығару - ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қалдық (қажетсіз) затратдың дер кезінде ағзадан шығарылмауы адам үшін өте қауіпті. Ыдырау өнімдерін шығаруға қатысатын мүшелерге - бүйрек, өкпе, тері, тер бездері, ішек жатады. Зәршығару жуйесіне: 2 бүйрек, 2 нэссетағар, бір куық және бір зәршығару өзегі жатады.