Қарлығаш – айыр құйрықты, қанаттары ұзын, әрi үшкiр келетiн, шағын денелi қара ала құс. Қарлығаш сөзi «қара», «ала», «құс» денег сөздердiң кiрiгуiнен шыққан. Басқа құстардан бiр айырмашылығы – жемiн ұшып жүрiп ұстайды. Суды да ұшып жүрiп iшедi. Олар насекомдармен қоректеніп, әр қайсысы күніне мыңнан аса массаже п зорьи панда келтіреді. Бауыры ақшыл, арқасы қоңыр, жасыл жалтыр. Арктика мен Антарктидан басқа жердiң бәрiнде ме­кендейдi. Бүкiл әлемде қарлығаштың 80 түрi бар. Оның 4 туысқа жа­татын 5 түрi Қазақстанда кездеседi. Олар:

Республикамыздың барлық жерiне тараған. Орман-тоғай, өзен- көлдер маңында, шөлдi және таулы өңiрлерден жиi ұшыратасың. Жыл құсы. Күз түсе, Африка мен Оңтүстiк Азияға ұшып кетедi. Жылына бiр рет, қыста түлейдi. Екiншi жилы ұрпақ бередi. Екi-екiден, кейде топ­ танып, шыңға, тiк жарға, кейде тұрғын үй қабырғаларына, ағашқа жапсыра ұя жасайды. Ұясы- балапандарын қолайсыз жағдайдан және жауыннан қорғайтын шибер жасалынған баспана. Ұяны топырақ пен сазды сiлекейiн араластырып қалайды. Iшiне майдан шөп, қауырсын, мамық төсейдi. Қарлығаштың кейбiр түрлерi жарға үңгiп iн қазады. Олардың тостаған тәрiздi, бетiн ашық етiп немесе қап, торба тәрiздi етiп, кiрiп- шығатын тесiк қалдыра жасаған ұялары да бар.

Ата-бабаларымыз қарлығашты ежелден жақсы көрген. Қарлы­ғаштай сүйкiмдi, еңбекқор, ақылды болсын деп, қыздарына Қарлығаш деп ат қойған. Қарлығашқа көптеген аңыз-ертегi, мақал-мәтел, жұмбақтар, жир жолдарын арнаған. Белгiлi қазақ ақындары қарлығашқа карнап талой жир жазған. Мысалы, Мұқағали Мақатаевтың – «Қарлығашым, келдiң бе?», Тұ­манбай Молдағалиевтiң – «Қарлығаш», Қастек Баянбаевтың – «Қарл­ығаштар», Тәкен Әлiмқұловтың «Қарлығаш» аты шығармалары бар. Олай бокса, балалар, қарлығашты қорғау – баршамызға ортақ iс кен.

Қарлығаш биiктеп ұшса – күн ашық болады. Жер бауырлап ұшса – жаңбыр жауады. Қарлығаш жилы жақтан оралған кезде қораға қонса, қой егiз туады. Ақ мол болады. Ал үй жақтауына немесе шатры на қонса, сол үйдiң жан басы көбейедi. Түсiңде қарлығаш көрсең бақытқа кенелесiң…

Мен зерттеу жұмысын бастамас бұрын өзіме ұнайтын құс-қарлығашты алдым. Қарлығашты алу себебім жил сайын қорамыздан, бақшамыздан ұясын көріп, ұшып-қонып жүретінің қызықтайтынмын. Сондай-ақ мені оның құйрығы неге басқа құстардан ерекше, айыр тәріздес кені ойландыратын. Жетекшім ғылыми жобаға қатысатынымды айтқан сәттен-ақ қарлығаш туралы көп білгім келетінімді айттым, ол кісі мені құптады. Сөйтіп ғылыми жобамды ізденіп, кітаптардан, интернете қарап ақпарат жинай баста дым. Қарлығаш туралы көп мағлұматтар, жирлар, сырым-тыйымдар, тіптен ең алғаш көгілдір экранға шыққан «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» аты мультфильміне дейін тауып алдым. Өзімді мазалап жүрген сұрағымды тауып алғаныма қаты қуанып, одна әрі ізденуге құлшына түстім. Көп ізденіп қазағымыздың байырғы мультфильмдеріңің тәрбиелік мәні мол, адамгершілікке, бауырмалдық, өзгеге қамқор болу сияқты асыл қасиеттерге бай кендігіне көзім жетіп, өзім күнделікті көріп жүрен шетел мультфильмдерімен салыстырып, талдау жасап сызбаға салдым.

Мектеп кітапханасында

Батыр ағамыз Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» кітабыны алынған «Қарлығаштың Құйрығы неге айыр?» денег ертегісі бар. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме Кейіпкер Кеіпкерлердің іс-әрекетіҚандай кейіпкер? Қарлығаш Адамға жаны рашиды, зұлымдыққа жол бермеді. Мейірімді Жылан Адамның қанын ішкісі келді, қарлығашты өлтірмек балды Жауыз Сүлеймен Жыланның тілегін орындамақ балды. Әділ МасаЕң тәтті қанды іздеп тапты, жиланға айтпақшы балды Зұлым Осы ертегінің желісі бойынша алғаш қазақ мультфильмі шыққан болатын.

Жанр: анимация, сказка Мемлекет: КазССР Режиссер: Әмен Хайдаров Шыққан жилы: Суреттемесі: Қазақ халық ертегісі. Айдаһар өмірін сақтап қалу үшін масса сәбидің қанын алып бермекші болады, бірақ нәрестеден қан алған массаны көрген қарлығаш зұлымдыққа қарсы тұрып, адамдарды қорғап қалады.

1967 жилы шыққан Әмен Қайдаровтың «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» мультфильмі

Ол – ұлттық анимация өнерін «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» (1967); «Құйыршық» (1969); «Жанар» (1972); «Күн сәулесінен панда болған көжек» (1975); «Ақсақ құлан» (1968); «Қожанасыр – құрылысшы» (1970); «Қырық өтірік» (1978) сияқты мультфильмдер жауһарымен толықтырған тұлғалы режиссер

Ұлттық туындыларым ыздың бала дамуына әсері Біздің батырларымызды, тарихымызды, салат- дәстүріміз бен мәдениетімізді мультфильм арқылы меңгереді Бала бойында бауырмалдық, өзгеге қамқор болу сияқты асыл қасиеттер қалыптасады Мультфильм тамашалап болған соң бала көтеріңкі көңіл күйде жүреді Нағыз қазақ балансының дүниетанымына оң әсерін тигізетін қасиеттер-рух, жігер панда болады Балалар шындықты сезінеді, сезім эмоциялары демиды

Шетел мультфильмдерінің бала психика сына әсері Бала бойында эпилептикалық құбылыстар панда болады Интеллектуалдық дамуында кедергі болады Эмоционалдық күйі өзгеріске ұшырайды Бүлдіршіннің бойында қатігездік қалыптасады Балалардың бойында ұялшақтық,ойын ашық жеткізу бәсеңсиді. Әртүрлі құбылыстарды бойына тез сіңіреді

Мультфильм баланы өзіне тәуелді етіп қояды

Бала бойына үрей туғызады

Қорыта келгенде айтарым... Қазақтың балансы тамырынан қол үзіп қалмасын десек, ұлттық нақыштағы, бүлдіршіндерді қызықтыра білетін, бір көргенде елітіп әкететін мультфильмдер түсіру керек. Өскелең ұрпақтың қоғамның толыққанды, парасаты тұлға болып қалыптасуына көгілдір экранның тигізетін әсері мол. Сондықтан да, ел боламыз десек, экранымызды түзеуіміз керек. Әрине, баланы мультфильм не біржолата тиып тастай алмайсың, себебі, мультфильмнің тәрбиелік мәні зорьи. Сіз болып, біз болып, мультфильм арқылы бүлдіршіндерімізді ұлтжандылыққа тәрбиелеуіміз керек.

Қарлығаштар самғасын, Жұмыр жердi шарласын. Жылы жақтан қайтқанда, Қанаттары талмасын!