Жоғары мектептегі оқыту теориясы

Оқытудың дидактикалық теориялары. Оқытудың шет елдік тұжырымдары. Бихиоверситік теория. Оқытудың прагматикалық теориясы (У.Джеймсом, Д.Дьюи). оқытудың прагматикалық емс теориялары (А. Маслоу, Т.Роджерс, Н. Тейлент және т.б.). Қазіргі кездегі оқытудың дидактикалық тұжырымдамалар. Ынтымақтастық педагогикасы білім беруді гуманизациялау идеяларының көрінісі ретінде.

Дидактика - білімді, машық пен дағдыны меңгерту және тәрбиелеу заңдылықтарын зерттейтін, әр кезеңде берілетін білім мазмұнының көлемі мен құрылымын айқындайтын, білім берудің әдістері мен ұйымдық формаларын жетілдіру жолдарын ғылыми негіздеумен айналысайттын салаты.формаларын

Не үшін оқыту керек? Нені оқыту керек? Қалай оқыту керек?

Не үшін оқыту керек?Қоғамдық өмірдің барлық салатына оқушыларды белсенді қатысуға даярлау. Ол үшін мектепте оқытудың мақсайттын, міндеттерін, принциптері мен заңдылықтарын дәлелдеп жүзеге асыру.

Нені оқыту керек? Оқушыларды тиянақты кең білім алуға және олардың бой на адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруды мақсат эту. Үнемі білім мазмұнын кеңейтіп, жаңашылдықты қолдап отыру керек.

Қалай оқыту керек?Тұтас педагогикалық процесс те оқыту мен тәрбиенің қазіргі кездегі әдістерін тиімді пайдалану.Ол үшін оқыту әдістерін, формаларын дамытып жетілдіру қажет.

СОКРАТ Ежелгі Грек философы, ойшылы Сократ - философияның софизм бағытының өкілі. Софистер, яғни ғұламалар шин мәнінде алғашқы кәсіби мұғалімдер баллоды. Олар тәрбиені әр адамды өз мемлекетінің белсенді азаматы етіп шығаруға бағытталған саяси бағыт ретінде түсінді. Софистердің білім беру бағдарламасына грамматика, диалектика, пікір таластыру өнері, кейінірек арифметика, геометрия, астрономия және музыка пәндері енді.

СОКРАТ Философ және педагог ретіндегі Сократтың дидактикалық жүйесі нәтижесінде шиндық тек оқушы үшін ғана емс, мұғалім үшін де ашылатындай болуын көздеді. Ол өзінің оқушы мен мұғалім қарым – қатынасының бағыныштылыққа емс, өз бетімен ізденіске негізделген еркін оқыту әдісін қалыптастырды. Кейіннен бұл әдіс «эвристикалық әңгіме» денег атқа ие баллоды. Оның басты дидактикалық жетістігі ұстаздың ойластырған сұрақтар жүйесі төңірегінде шиндық туралы диалектикалық пікір талас құру дуге болады.

СОКРАТ Сократтың дидактикалық жүйесінде оқушиның шығармашылық ойлауын дамыту мақсайттын көздейтін әңгімелесу басты орын аллоды. Ол екі сайттыдан тұрды: ирония және жеке «майевтика». Ирония – әңгімелесу үдерісі нәтижесінде оқушы одна әрі дамуға ұмтылу сезімі күшейгенін байқайды, бұл кезеңді Сократтың айтуы бойынша ақыл – ой мен сезімге әсер этумен салыстыруға болады. Екінші сайтты – логикалық қарама – қайшылық пен жақсы ойластырылған сұрақтарға оқушылардың қате жауаптарының байқалуы. Оқушыларды шиндықты бірігіп іздуге дайындау. Сөйтіп, Сократты жаңа эвристикалық дидактикалық жүйені құрудың негізін қалаушы дуге болады.

Ұлы ойшыл, философиялық жүйені құрушы Аристотельдің пікірі Білім беру адамға табиғаттан берілмегенді табиғат толықтыру міндетін атқарады, ол мемлекеттік құрылымға сәйкес болуы және әр азамата барынша мемлекеттік тұрақтылықты қамтамасыз ететін қасиеттер мен сапаны қалыптастыруы тиіс.

Аристотель Адам дамуы адам дамуын әуелі денені (7 жасқа дейін), одна кейін икемділікті (14 жасқа дейін), ең соңынан (21 жасқа дейін) ақыл –ойды тәрбиелеу сияқты үш сайттыдан тұрады дейді.

Аристотель Төрт негізгі блоктан тұратын білім беру бағдарламасын ұсынды: а) пропедевтикалық блок, бұған оқуға, жазуға үйрэту, грамматика, арифметика, гимнастика, сурет, музыка, логикадан қарапайым білік, логикалық ойлау дағдысы; ә) негізгі блок, адамды қоршаған материаллодық дүние туралы нақты білім, оған табиғат туралы ғылым, тарих, астрономия, математика, метафизика, философия;

б) практикалық блок, қоғам мен жанұядағы адамгершілік нормалар мен заңдылықтарды меңгеру; в) шығармашылық блок, кәсіби практикалық іс - әрекетте білім, білік және дағдыны меңгеру, бұған риторика, поэтика, өнер т.б. жатады.

Швейцария педагоги И.Г. Песталоцци бастауыш білім беру дидактикасының негізін қалаушы. Ол оқытудың мақсайтты баланың ақыл-ойын белсенділікке бағыттау, тайнымдық қабілетін дамыту, логикалық ойлауын және түсінгенінің мәнін қысқаша айтып берегу дағдыландыру деп есептеді.

Оқытудың прагматикалық теориясы(У.Джеймсом, Д.Дьюи).

Оқытудың прагматикалық теориясы ( Д.Дьюи). Мектепті оқушылардың іс- әрекет белсенділігін арттыру бағытында жаңартудың жақтасы ретінде тайнымал Америка философиясы мен педагогикасының өкілі Джон Дьюи ( ) ең басты дидактикалық мақсат балаға тек білім беріп қоймай, оның қабілетінің дамуына жағдай туғызатындай етіп мектеп жүйесін өзгерту реформа сын жасауды ұсынды [55]. Ол дәстүрлі мектепті сынға алып, баланың талабы мен қызығушылығы есепке алынбаған оқу бағдарламаларын, жас өспірімдердің психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес емс, белсенділігі төмен әдістер мен дидактикалық жұмыс құралдарын қайта құруды ұсынды.

Сөйтіп, оқушиның қызығушылығын арттыруға, олардың интеллектісін дамытатын, ойлай білуге, шығармашылықпен әрекет ете білуге үйрететін, ұжыммен бірге жұмыс істей білуге дағдыландыратын, күнделікті өмірде әртүрлі теориялық және практикалық мәселелерді шоше білуге, болашақ қоғамдық өмірге дайындауға мүмкіндік беретін мектепке қойылатын талаптарды ұсынды.

Оның дидактикалық жүйесінің ұстайнымдары: оқушиның қызығушылығын есепке алу ұстайнымы; іс - әрекет арқылы оқыту ұстайнымы; білімді дамыту ұстайнымы; еркіндік және шығармашылық ұстайнымы; мұғалімнің оқушымен ынтымақтастық ұстайнымы. Оның пікірінше, тайным мен білім адам өміріндегі кездесетін түрлі қиыншылықтарды жеңіп, оны шошетін құрал болып табылады.

Дж. Дьюидің оқу жүйесінің элементтерін төмендегі сайтты түрінде қарастыруға болады: 1. Қиындықты сезіну; 2. Қиындықты анықтау және бетпе – бет колу; 3. Оны шешудің түйінін іздестіру (болжам жасау); 4. Болжамды логикалық (ойша) тексеру; 5. Кейінгі бақылау. Дж. Дьюидің дидактикалық жүйесі уақыт талабын толықтай қанағаттандыра алматы, денегмен оның идеясы сол кездегі басқа прогресшіл педагогтардың қолдауына ие болып, кең тараллоды.

Дидактика мәселесі Б.П. Есипов, М.А. Данилов, М.Н. Скаткин, В.В. Краевский, А.В. Хуторской, И.К. Журавлев, Т.С. Сабыров, М.Ж. Джадрина және т.б. ғалымдардың еңбектерінде зерттелді. Сонымен қатар дидактика салатында белгілі ғалым педагогтар Р.Г. Лемберг, С. Қожахметов, М.А. Құдайқұлов, Н.Д. Хмель, А.Е. Әбілқасымова, А.А. Бейсенбаева, Б.Б. Баймұқанов, М.Ж. Жадрина, С.Е. Шәкілікова, Е.У. Медеуов, Т.С. Сабыров, Г.Т. Хайруллин және т.б.

Дидактика орта және жоғары мектеп дидактикасының ерекшеліктері, оқушылар мен студенттердің өзіндік тайнымдық әрекеті, кәсіби білімді дамыту, білім мазмұнын анықтау оқытудың жаңа технологияларын қолдану жолдары, түрлі пәндердің оқыту заңдылықтары мен ұстайнымдары және басқа да дидактиканың біртұтас жүйесіне қажетті өзекті мәселелерді шығармашылықпен зерттеп, елімізде дидактиканың дамуына үлес қосты.

Педагогикалық зерттеулерде мұғалім іс-әрекетіндегі дидактикалық құрылым оқыту тұжырымдамасы ретінде (П.И. Пидкасистый, И.А. Сафиуллина, О.Р. Шилов), білім беру моделі ретінде (В.П. Беспалько, Т.П. Дьячек, Л.Н. Журбенко, Н.М. Конышева, Н.И. Мицкевич, Н.Я. Надтока, В.И. Пашин, В.Н. Рязанова, Н.Ю. Посталюк, Е.И. Смирнов, В.И. Сопин, М.Е. Тимонина, А.Б. Трофимов, З.Н. Хабибуллина), оқу үдерісінің құрамды бөлігі ретінде (Т.И. Шамова, Т.М. Давыденко), педагогикалық технология ретінде (Д.Г. Левитес, И.В. Плотникова), оқыту жүйесі ретінде (Н.И. Запруденский, О.С. Гребенюк) қарастырылған.

Оқытудың шет елдік тұжырымдары. Бихиоверситік теория. Оқытудың прагматикалық теориясы(У.Джеймсом, Д.Дьюи). Оқытудың прагматикалық емс теориялары (А. Маслоу, Т.Роджерс, Н. Тейлент және т.б.).

Қазіргі дидактикалық жүйе екі жақты - оқыту және оқу. Олар оқыту процесінде бірге жүреді, екеуімен де дидактика айналысады. Қазіргі дидактикалық тұжырымдама бағыттары: бағдарламалық, мәселелік, дамыта оқыту (П.Гальперин, В.Занков, В.Давыдов), когнитивтік психология (Дж.Брунер), педагогикалық технология, ынтымақтастық педагогикасы.

Көптеген оқыту тәсілдері оқыту мақсайттын - тек білімді қалыптастыру детей, оқушылардың жалпы дамуы, еңбек, ақыл-ой, көркемөнер іскерлігіне үйрэту дейді. Оқыту мазмұны негізінен пәндік болып құралады. Интегративтік курстар бар. Осы жердин оқу процесі білім мазмұнының мақсайтты және мазмұнына сайт жүргізіледі, сондықтан екі жақты басқарылатын процесс деп түсініледі. Оқытушы оқу тайнымдық қызметіне басшылық етіп, өздік жұмыстарын ұйымдастырады, ынталандырады.

Білім берудің жаңа парадигмасы ұғымы Білім берудің жаңа парадигмасының пайда болуы әлемдік білім кеңістігіне енудегі өркениетті дамудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Сондықтан жаңа парадигманы каналы түсінетін кәсіби құзыретті мұғалімдер керек. «Парадигма» - педагогика да міндетті өзгерісті немсе әртүрлі дүниеге көзқарас тұрғысындағы педагогикалық пікірлердің біржақты қарама - қайшылығын білдірмейді, өзгеше мағыналық ойды танытатын ұғым.

Ғылыми зерттеулерде «парадигма» ұғымына әртүрлі анықтамалар береді. Білім беру және педагогика сөздігінде «парадигма (бейне, үлгі, мысал денег грек сөзінен шыққан) - сол кезеңдегі ғылым дамуының ғылыми зерттеу стандартының, алынған мәліметтерді, ғылыми зерттеу нәтижелерін бағалау мен жүйелеудің моделі ретінде қабылданған теориялық және әдіснамалық ереже, тұжырымдамалық схема»

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің стратегиялық мақсайтты – еліміздің әлеуметтік даму жағдайына сәйкес, жеке тұлғаның білімге денег сұранысын қанағаттандырып, оның құзыреттілігін қалыптастыруға жағдай жасау болып табылады.