бір түзудің бойында жатпайтын үш нүктеден тұратын фигура ? екі қабырғасы тең үшбұрыш ? барлық қабырғалары тең үшбұрыш ? бұрышты қақ бөлетін сәуле ? үшбұрыштың төбесін қарсы жатқан қабырғаның ортасымен қосатын кесінді ? Шеңбер дегеніміз ? Шеңбердің элементері ата ? Радиус, хорда, доға, диаметр дегеніміз ? Қайталау сұраұтары

1. Шеңбер сызыңдар. 2. Шеңбердің центрін белгілеңдер. 3. Шеңбердің радиусын өлшеп тауып, жазып қойыңдар. 4. Шеңбердің бойынан екі нүкте алып оларды А және В деп белгілеңдер. 5. А және В нүктелері шеңберді наше бөлікке бөледі 6. Доғаларды этап жазып қойыңдар 7. АВ хорда сын жүргізіңдер 8. Шеңбердің В нүктесі арқылы өтетін диаметрін салып, СВ деп белгілеңдер Практикалық жұмыс.

Түзу мен шеңбердің өзара орналасуы Анықтама : Шеңбермен бір ғана ортақ нүктесі болатын түзуді шеңберге жанама деп атайды. Анықтама : Шеңбермен ортақ екі нүктесі бар түзуді қиюшы деп атайды. 1- теорема. Шеңбердің хорда сын қақ бөлетін диаметр осы хордаға перпендикуляр болады. 2- теорема ( 1- теоремаға кері теорема ). Егер шеңбердің диаметрі хордаға перпендикуляр бокса, ххххонда ол хорданы тең екі бөлікке бөлінеді. 3- теорема. Шеңберге жүгізілген жанама жанасу нүктесіне жүргізілген радиусқа перпендикуляр болады.

r O LM A 1.Түзу мен шеңбердің ортақ нүктесі жоқ.

2. Түзу мен шеңбердің бір ортақ нүктесі бар. L MA O r r

LBMC O r A 3. Түзу мен шеңбердің екі ортақ нүктесі бар.

Түзу мен шеңбердің ортақ нүктесі жоқ. Түзу мен шеңбердің екі ортақ нүктесі бар Түзу мен шеңбердің бір ортақ нүктесі бар Түзу мен шеңбердің өзара орналасуы

Түзу мен шеңбер қалай орналасқан ?

1. Радиусы 8 см болатын шеңбердің центрінен түзуге дейінгі қашықтық 5 см. Түзу мен шеңбер қалай орналасады ? 2. Радиусы 4 см болатын шеңбердің центрінен түзуге дейінгі қашықтық 7 см. Түзу мен шеңбер қалай орналасады ? 3. Радиусы 9 см болатын шеңбердің центрінен түзуге дейінгі қашықтық 9 см. Түзу мен шеңбер қалай орналасады ? Ауызша есептер.

Тест. 1. Шеңбердің радиусы деп нені айтамыз ? а ) шеңбердің кез келген нүктесін центрімен қосатын кесіндіні айтамыз ; ә ) шеңбердің центрі арқылы өтетін кесіндіні айтамыз ; б ) бір ұшы шеңбердің центрінде жататын кесіндіні айтамыз. 2. Шеңбердің хордасы деп қандай кесіндіні айтамыз ? а ) шеңбердің екі нүктесін қосатын кесіндіні айтамыз ; ә ) шеңбердің центрімен нүктесін қосатын кесіндіні айтамыз ; б ) бір ұшы шеңбердің центрінде жататын кесіндіні айтамыз. 3. Диаметрі 64 мм болатын шеңбердің радиусын табыңдар : а ) 8 мм ; ә ) 32 мм ; б ) 64 мм. 4. Егер шеңбердің радиусы 4 см бокса, оның ең ұзын хордасы наше см болады ? а ) 2 см ; ә ) 4 см ; б ) 8 см. 5. Шеңбердің радиусы 10 см. Шеңбердің ұзындығын тап : а ) 62,8 см ; ә ) 6,28 см ; б ) 20 см

Екі шеңбердің өзара орналасуы

Енді шеңберлердің өзара орналасуын қарастырамыз. ɷ (O;R) мен ɷ (O;R) шеңберлері берілсін, центрлерінің арақашықтығы d=OO. R>R болсын. Шеңберлердің өзара орналасуы олардың центрлерінің арақашықтығына байланысты. Мұнда да үш жағдайдың болуы мүмкін ;

1) Егер R+R<d және d<R-R бокса, ххххонда шеңберлер қиылыспайды

2 ) Егер R+R=d және R-R=d бокса, ххххонда шеңберлердің ортақ нүктесі болады ( жанасады ). Ол нүкте центрлер арқылы өтетін түзу бойында жатады

3) Егер R+R>d немесе d>R-R бокса, ххххонда шеңберлер екі нүктеде қиылысады

Центрлері ортақ шеңберлер концентрлі шеңберлер деп аталады. Радиустары тең бокса, шеңберлер беттесіп кетеді, ал радиустары әртүрлі бокса, ортақ нүктелері болмайды.

І деңгей тапсырмалары 1. Егер d=1 дм, R=0,8 дм, R'=0,2 дм бокса, (O; R) және (O'; R') шеңберлері өзара қалай орналасады ? 2. Егер d=40 см, R=1 м, R'=7 дм бокса, (O; R) және (O'; R') шеңберлері өзара қалай орналасады ? 3. Егер d=12 см, R=0,5 дм, R'=0,3 дм бокса, (O; R) және (O'; R') шеңберлері өзара қалай орналасады ? 4. Өзара перпендикуляр хордалар бір - бірін 4 см және 1 дм кесінділерге бөледі. О нүктесінен хордаға түсірілген перпендикуляры табыңдар Деңгейлік тапсырмалар :

ІІ деңгей тапсырмалары 1. Радиустары 4 дм және 5 дм шеңберлер бір - бірімен жанасады. Шеңберлер сырттай және іштей жанасқанда, олардың центрлерінің арақашықтығы қандай болады ? 2. Тік бұрыштың қабырғаларын бірдей жанайды. Жанасу нүктелерін қосатын хорда 40 см - ге тең. Шеңбердің центрінен хордаға дейінгі қашықтықты табыңдар.