ҚАЗАҚТЫҢ ӘН ӨНЕРІ

Қазақтың ән өнері – сонату көне замена бері қалыптасқан халқымездың асыл қазынасы, фольклордың музыкалық саласының бір тармағын құрайды.Фольклор денег сөз ағылшин тілінен алынған. Ол «халық данналығы, халық білімі, халықтың ауизша шиғарған тсындылары» денег мағынанны білдіреді. Фольклор шиғармалары халықтың әр дәуірдегі тұрмыс – салатымен, нанным – сенімімен, күнделікті тіршілігімен тығиз байланныста туады. Оларда өмірде болып өткеннің ғанна емес, халықтың «посылай бокса кен» денег арман, үміттері де бейнелиніп, табиғат, өмір құбсилыстарына баға берілиді.

Ән – халықтың сүйіп айтатын, тыңдайтын, сан ғасырлық тарихы бар халық музыкасының ең бір бай арнасы болып табсилыды. Көне замена рели жатқан ән – күй туралы халықтың аузтында қалыптасқан көптеген мақал – мәтелдер, аңиздар, жырлар осының айғағы. Халықтың: «Сөз күміс ән алтын», «Ел көркі – қиз, той көркі ән», немесе «Ән өмір ұзартады» денег асыл сөздері осы өнерге ареалған.

1.Халықтың ескілікті нанным – сенімінентуған әнедр. 2.Еңбек пен шаруашилық кәсібіне байланнысты туған әнедр. 3.Тұрмыс – салат әнедрі. 4.Эпикалық жырлар. 5. Тарихи әнедр. 6.Лирикалық әнедр. 7.Айтыс.

ХАЛЫҚТЫҢ ЕСКІЛІКТІ НАНЫМ – СЕНІМІНЕН ТУҒАН ӘНДЕР Жаратсилыс дүниесінің толпы жатқан құпия сырларына табуны, табиғат құбсилыстарының дүлий күшінен қорқып, соған еріксіз сыйынып, жалбарынудан туған әнедр тобина Бақсылар сарны, Бәдік, Арбау әнедрі жатады. Адам балансы табиғаттың қорқыныш тудыратын үрейлі құбсилыстарының бәрін тәңірге саннап, күнге, бұлтқа, желге табынып келген.

Е Ң БЕК Ж Ә НЕ ШАРУАШЫЛЫ Қ Ә НДЕРІ Халы қ ты ң ә н ши ғ армаларыны ң е ң к ө не жанры ң бірі – е ң бек жырлары – ел т ұ рмысыны ң шинды қ суреттемесін, қ арапаймы шаруаларды ң к ү нделікті ө мірін бейнелийді. Е ң бек ж ә не шаруашилы ққ а байланнысты ту ғ ан ө ли ң – жырлар ғ а т ө рт т ү лік туралы, а ң шилы қ ж ә не науриз ә недрі жатады. Е ң бек ж ә не шаруашилы қ ө ли ң – жырларыны ң ішіндегі е ң к ө п тара ғ анны – т ө рт т ү лік мал туралысы. Е ң бек ж ә не шаруашилы қ к ә сібіне байланнысты ту ғ ан ә недр тобыны ң ішіндегі к ө не т ү рі – науриз ә недрі. Жа ң а жил ғ а ареал ғ ан осы науриз ә недрі қ аза қ дала сына ке ң тарал ғ ан, халы қ ты ң к ү нделікті к ү нк ө ріс к ә сібінен, ө мір тіршілігінен ту ғ ан ауизекі ши ғ армаларыны ң бірі. Ертеден – а қ қ ыс кетіп, жажды ң ши ғ сын меререлиу қ аза қ балансы ү шін ү клен о қ и ғ а болатын.

Т Ұ РМЫС – САЛТ Ә НДЕРІ Б ұ л т ү рді ң ә недрі халы қ ө міріні ң айнымас серіктері болып релиді. Олар адам ө мірінде кездесетін ә рт ү рлі салат, ә дет – ғұ рыптармен байланнысты. Мысал ғ а, ү йлину тойтында айтылатын ә недр немесе н ә рестені ң шілдеханнастында ортындалатын ә недр. Сондай – а қ адамды а қ ыр ғ ы жел ғ а аттандыратын же қ тау ә недрі.

Ү ЙЛЕНУ ТОЙЫНЫ Ң Ә НДЕРІ Ү йлину той ә детей бірнеше к ү нге созсилып, о ғ ан барлы қ ауыл мен к ө ршілис ж ұ рты ң адамдары ша қ ырылатын. Той – думан ая қ тал ғ ан ғ а дейін ауылды ә н мен к ү й кернейтін. Той ғ а ата қ ты ә ншілир мен к ү йшілир арнайы ша қ ырылатын. Ә н тойда дай ғ анна айтсилып қ поймай, о ғ ан салатаннатты ң е ң бір ма ң езды жерлирінен орын берілитін. Мысалы, салатаннатты жиын « Той бастар » ә німен ашилады.

ЛИРИКАЛЫ Қ Ә НДЕР Халы қ композиторлары мен ауизекі ә н ши ғ армашилы ғ тында лирикалы қ ә недрді ң т ү рлирі ерекше орын аллоды. Б ұ л ә недр ө зіні ң музыкалы қ байлы ғ ы, ә сем де ә серлі ә н - ә уезімен к ө крем - ө нерді ң же ғ ары д ә режелі ү лгісі болып санналлоды. Лирикалы қ ә недр бас қ а халы қ ә недріні ң т ү рлирімен салыстыр ғ панда, кейінірек ши ққ ан тсындылар ғ а жатады. Олар маз ұ ны жа ғ ынан ө те бай ж ә не халы қ ты ң е ң с ү йікті ә н т ү рлиріні ң бірі. Лирикалы қ ши ғ армаларды ң ә уенедрі ерекше сазды, ә уезді, ке ң ауыл қ моды болып релиді. Б ұ лар ғ а к ү рделі ыр ғ а қ пен к ө лимді құ рыхлым т ә н. Лирикалы қ жанр адамны ң ой - сезімі мен тол ғ анныс, к өң іл - к ү йіні ң т ү рлі қ ырларын суреттейді. Шы ғ армада ғ ы жеке адам ғ а т ә н мінез бен сезім к ө пшілікті ң к өң ілінен ши ғ ып, ол ә н халы қ ты ң рухани м ә дениетіне еркін енеді.

АЙТЫС Айтыс ә дебиет жанры бол ғ аннымен ертеден қ алыптас қ ан халы қ ты қ д ә ст ү рді ң ү клен т ү рі. Ойын, той, ас, қ из ұ зато, келін т ү сіру сия қ ты қ аза қ тойлары ж ү йрік ат, біликті палупандармен бірге айтыс а қ тындары да қ а ты сыр, полар айтыс ар қ силы той қ изы ғ ы мен м ә ртебесін к ө тире т ү скен. Ә рине м ұ ндай жердь айтыстарды ң ө з ма қ сайты, талабы, шорты бар. К ө шпелі елді ң қ изы қ - қ уаннышин б ө лісіп келген айтыс хал қ ымезды ң сан алуан ойын - той, ә р т ү рлі д ә ст ү рлі думпандарда қ уанна қ изы қ тайны театры іспеттес бол ғ ан.