Орындаған: Жұматай С. Тексерген: Алмабаева Н. Алматы,2014 С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА Медициналық биофизика және биостатистика модулі Медициналық интроскопияның негізгі техникалық құралдары

Кіріспе Медициналы қ интроскопия ғ а т ү сінік; Негізгі б ө лім: Компьютерлік томография; Магнитті-резонанс ты томография; Флюорография; Ультрадыбысты зерттеу ә дісі; Қ орытынды Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Интроскопия-(лат.intro-ішкі) объектінің ішкі құрылысын ж ә не одна жүріп жатқан құбылыстарды дыбыс толқынының (оның ішінде ультрадыбыстық ж ә не сейсмикалық), түрлі диапозоднағы электромагниттік с ә улелердің, тұрақты ж ә не айнымалы электромагниттік ө рістің, элементар б ө лшектердің ағыны к ө мегімен бұзбай зерттеу.

Медициналық интроскопия (медициналық к ө рініске келтіру) медициналық диагностиканың бір тараны.Адам ағзасын инвазивті емс зерттеумен айналысады.Физикалық ә дістердің к ө мегімен ішкі құрылымдардың бейнесін алу. Атап айтқанда,мыналар пайдаланылады: дыбыс толқындары (ең маңыздысы,ультрадыбыс), ә р түрлі толқын ұзындығындағы электромагниттік с ә уле шығарулар, тұрақты ж ә не айнымалы электромагниттік ө ріс, радиобелсенді изотоптар шығаратын (радиофармпрепараттар шығаратын) элементар б ө лшектер.

Медициналық диагностика- медициналық интроскопия немсе медициналық визуалды байқау. Дефектоскопия- ө нерка ә сіптік (техникалық) интроскопия Макрообъектілердің интроскопиясы

1) проекциялық (кескінді) - объектінің к ө леңкелі к ө рінісін алу; 2) томографиялық - объектінің томографиялық к ө рінісін алу; 3) эхозондтау, оның ішінде доплерлік.

Кескіндеу т ә сілінде объектіні қандайда бір жағынан зондтап (с ә улелендіріп), оның к ө леңкелі кескіні (проекциясы) алынады. К ө бінесе зондтаушы ретінде рентген с ә улелері (рентгенография) пайдаланылады. Басқа кескіндеу т ә сілдерінің ішінде оптикалық с ә улелендіруді қолданатын ә дістерді этап к ө рсетуге болады. Мысалы, апельсиндерді сүйекті ж ә не сүйексіз сұрыптау, жұмыртқадан жасалған ө німдерді сұрыптау.

Томография (грек. - қима ) әртүрлі қиылысатын бағыттарда объектінің ішкі құрылымын көп қсайтара жарықтандыру арқылы бұзбай, қабатты зерттеу әдісі. Томография - зерттелетін объектінің белгілі бір тереңдігінде жатқан қабатының кескінін алуға мүмкіндік беретін рентгенологиялық зерттеу әдісі. Қабатты (қатпарлы) кескін алу үш құраушының (рентген түтігі, рентген пленкасы, зерттелетін объект) екеуінің орын ауыстыруына негізделген. Зерттелетін объект қозғалмай, рентген түтігі мен пленкасы бар кассета қарама- қарсы бағытта үйлесімді орын ауыстыратын әдістеме кең таралған. Қазіргі кезде зерттеулерде кейінгі әдіс көп қолданылмайды, себебі аз ақпараттарды беретіндіктен және доза мөлшерінің жоғары болуынан, соның салдарынан осындай анықтама моральдық жағынан ескірді, сондықтан бұл әдіс классикалық томографиянемсе сызықтық томография денег атқа ие балды.

Есептеуіш томографиясы- кескіндеу (проекциялы) мәліметтерібойынша объектінің ішкі құрылымын қсайтадан қалпына келтірудің математикалық әдістерін және алгоритмін жасаумен шұғылданатын математиканың бөлімі. Компьютерлік томография- кең мағынада айтқанда, томография сөзінің синонимі (себебі қазіргі кездегі барлық томографиялық әдістер компьютерлік техниканың көмегімен жүзеге асырылады), тар мағынада айтқанда (жиі қолданылуы бойынша) рентгендік компьютерлік томография сөзінің синонимі, себебі осы әдіс қазіргі кездегі томографиялық әдістің ашылуына жол ашты. Анатомиялық томография- адам ұлпасының кесігін (кесінділерін, кескен жер) алып, оны химиялық затрат арқылы бекітіп, фотопленка да тіркеуге негізделген. Анотомиялық томографияның классикалық мысалы ретінде гистологиялық препараттардың кескіндемсін-суретін алуға болады. Қазіргі уақытта терминология бойынша бұл әдіс томографияға жатпайды, өйткені оның бұзушылық сипоты болғандықтан.

Сәулелендіру (зондтаушы) көзінің, объектінің және детектордың өзара орналасулары. Сәулелендіру (зондтаушы) көзінің, объектінің және детектордың өзара орналасулары жағынан томографиялық әдістерді бірнеше топқа бөлуге болады: трансмиссия ли- пассивті (сәулелендірмейтін) объект арқылы өткен біршама әлсіреген сыртқы зондталған сәулелену тіркеледі. эмиссиялы- қандайда бір кеңістікте үлестірілген сәулелену көзі бар белсенді (сәулеленуші) объектіден шығатын сәулелену тіркеледі. біріктірілген (комбинированный)трансмиссия ли- эмиссиялы (люминесцентті, акустооптикалық және оптоакустикалық және т.б.) - объектінің барлық көлемі бойынша үлестірілген көздерден және сыртық сәулеленумен қозған көздерден шығатын екінші реттік сәулелену тіркеледі. эхозондтау- пассивті объектінің ішкі құрылымынан шағылған зондтаушы сыртқы сәулелену тіркеледі.

Компьютерлік томограф, қысқаша айтқанда – ренгендік қондырғы мен компьютердің жиынтығы. Ренгендік қондырғы әртүрлі бұрышпен түсірілген аурудың суретін (кесігін) береді, оларды компьютер өңдеп, жинақтайды – седан шыққан сурет дәрігерлерге ауру адамның денесінің ішіне терең үңіліп, зерттеуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта компьютерлік томография жиі қолданылады. Бұл әдіс инвазивті емс (оперативтік араласуды қажет етпейді), қауіпсіз және көп аурудың түрін анықтауға қолданылады, КТ әсіресе сүйектің зақымдануын және жарақаттарды диагностика лауда қолданылады. Сонымен қатар КТ-да қан кету жақсы көрінеді, сондықтан КТ басынан жарақат алған адамдарды, куеде, құрсақ және жанбас қуысы жарақаттарын, сол сияқты инсультың алғашқы кезеңдерін зерттеуде қолданылады. Контрасты (түсті) затратды қолдану тамырлардың, бүйрек және ішектің запалы суретін алуға мүмкіндік береді. Компьютерлік томографияның көмегімен кезкелген мүшені зерттеуге болады – милан сүйекке дейін. Компьютерлік томография басқа әдістермен анықталған потологияны анықтауда жиі қолданылады.

Магнитті – резонанс ты томографтың жұмыс істеу принципі күшті магнит өрісіндегі зат атомдарының ядролық – магниті резонансына негізделген. Рентгендік әдістермен, компьтерлік томография немсе кәдімгі рентген мен салыстырғанда, бұл әдіс өтімді сәулеленумен байланысты емс, сондықтан ол қазіргі уақытта аса қауіпсіз инвазивті емс зерттеу әдісі болып сана лады. МР- ты кескіндерді алудың физикалық принциптері тек сүйек ұлпасының ғана емс, соднай-ақ буындардың жұмсақ ұлпаларының, сіңірлердің, шеміршектердің, гиалинді қабаттың және бұлшықет ұлпаларының суреттерін алуға мүмкіндік береді. Магнитті – резонанс ты томография – жілік майын (кемігін) зерттеудегі аса бағалы әдіс, себебі бұл жілік майындағы ісікті, некрозды және инфаркты анықтау жолдарын ашты және қаңқадағы патологиялық үрдістердің алғашқы көріністерін анықтауға көмектеседі. МРТ нейрохирургия мен неврология да ( бұрын болған бастағы ми жарақаттарын, соңғы кезеңдердегі (!) инсульты, жұлын және бас миындағы ісіктердің бар- жоқтығының күдіктілігі) өте кең қолданылады. МРТ клаустрофобия мен ауыратын адамдарға, бөгде металл құрылымдары бар (жасанды металл буындары, оқ жарықшағы) адамдарға қарсы көрсетілген.

Флюорография (лат. fluor ағыс және грек. grapho кескінін көрсету, бейнелеу) фотографиялық пленкаға флюоресценттік (сәулелендіруші) экрана зерттелетін нысанның рентгендік кескінін алудан тұратын рентгенологиялық зерттеу әдісі. Рентген сәулесі ашылғаннан кейін Флюрографияның негізгі принциптерін италиялық ғалымдар А.Баттелли мен А.Карбассо және америка ғалым Дж.М.Блейер жетілдірді. Флюрографияның артықшылығы клиникасы көпке шейін жасырын болған ауруларды жаппай зерттеуге мүмкіндік береді. Флюрографияны көкірек қуысының, сүт бездерінің, сүйек ауруларының диагностика сын қойғанда қолданады. Флюрографияның 2 түрі:тұрақты және жылжымалы (автобус, вагон) кабинеттер пайдаланылады. Кейбір жұмыс орнындағы қызметкерлер 6 айда бір рет; ал тағам өнеркаәсібінде, қоғамдық тамақтану; сан.-гигиен. (шаштаразда, моншада, т.б.) орындарында, дәріханада, жатақханаларда, кітапханаларда, т.б. жұмыс істейтін адамдар жылына бір рет Флюрографиялық тексерістен өтіп отыруы тиіс.

Ультрадыбыстық зерттеу ( ультрадыбыстық диагностика, эхография, ультрадыбыс ) дагностиканың, сонымен қатар гинекологияның ең жаңа ж ә не к ө птеген аурулардан, к ө п хабарлар алынатын ә дістерінің бірі. Ультрадыбыстық зерттеудің басты артықшылығы оның емделушіге ешқандай зиянсыздығы. Ол ағзаға ешқандай зиян келтірмейді, с ә улелендірмейді (с ә улелік жүктемсі болмайды). Сондықтан д ә рігер не науқас қойылған диагнозы қсайтадан анықтағылары келсе, ультрадыбыстық зерттеуді ешқандай қауіпсіз қсайта жүргізуге болады.Осыған байланысты осы ә дістің тиімділігін сайта кетуге болады, яғни д ә рігерге бір рет қаралғанның ө зінде к ө птеген мүшелер мен ағза жүйелерінің ультрадыбыстық зерттеулерін жүргізуге болады. Ультрадыбыстық зерттеу - мүшелер мен ұлпалардың күйін ультрадыбыстық толқынның к ө мегімен анықтау. Біртекті отрада ультрадыбыстық толқындар түзу сызықты ж ә не тұрақты жылдамдықпен тарайды. Акустикалық тығыздығы ә ртүрлі орталардың шекарасында с ә уленің бір б ө лігі шағылып, екінші бір б ө лігі сынып, ары қарай түзу сызықты тара лады.

Қазіргі таңда,яғни ХХІ ғасырда адам ө міріне қай тұрғыда болмасын дұрыс диагноз қою ә рбір д ә рігердің басты міндеті.Бұл міндетті бұлжыт пай орындау ғылым-білімнің соңғы жетістіктерімен бір- біріне тығыз байланысты.Жаңа технологиялар мен жұмыс атқаралатын,дұрыс диагноз қойып,дұрыс емдейтін д ә рігер ең білікті де, білімді д ә рігер болып есептеледі.Мұның барлығы сол технол огиялардың арқасында деп білемін.

Медициналық биофизика, Бират К ө шейнов Владимиров Ю.А. Биофизика. Антонов В.Ф., Черныш A.M., В.И. Пасечник и др. Биофизика. Медициналық биофизика. Самойлов В.О Интернет желісі