С.Ж. АФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТ Та қ рыбы: Н есеп шығару жүйесі аурулары бар науқасторды сұрастыру, қара Нп тексеру әдістері. Балалардағы ерекшеліктері. Зәр шығару жүйесін зертханалық пен аспаптық тексеру әдістері Орындаған: Мәлік Б. Кеңес Қ. Қабылдаған:Нуртазаева С.Н.

Ж ОСПАРЫ Кіріспе - бүирек және несот бөлу жолдары дерттерінің ішкі аурулардағы урны Негізгі бөлімі: -сұрап тексеру (шағымдары, ) -қарап тексеру (жалпы қарау, бүирек аймағын,) - Зәр шығару және жыныс жүйесін зертханалық пен аспаптық тексеру әдістері - Балалардағы ерекшеліктері Қорытынды бөлімі

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Шағымдары – негізгі бүирек және несот бөлу ағзалары дерттерінің - бел аймағындағы ауру сезімі, - ісіну, - зәр бөлінуінің бұзылысы Ауру сезімі – а) орналасу урны – көбiне бел аймағы -бiр немесе екi жағында аурыатының көрсотедi; -несотағар бойымен, қасаға сүйегі үстінде -–бүирек және несот бөлу ағзалары дерттерінде; –-іштің төменгі бөлігінде, шоп, сегіз көз, бел аймақтарындағы ауру сезімі – жыныс ағзалары дерттерінде; – б) сипоты - екі түрде болады: 1 - бірте -бірте басталып, сыздап, жәй, әлсіз, тұрақты – сыртқы қабатының созылуы, кернелуі – бүиректің ісінуі – қабыну, зәр финалу;

А УРУ СЕЗІМІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ Табақшалар шырыш қабығының қабынуы Табақшалордың кеңеюі

А УРУ СЕЗІМІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ Б ү ирек тінні ң қ абынуы мен іркілісі Б ү ирек қ кабины ң созылып керілуі

А УРУ СЕЗІМІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ Тоста ғ наша лорды ң созылуы Несеп а ғ орды ң спазмы

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Зәр бөліну бұзылыстары – дддизурия Тәуліктік зәр бөліну - диурез –мөлшері мл; Зәр бөліну бұзылыстарының түрлері: а) мөлшері бойынша –полиурия –> 2000 мл – бүирек қызмотінің ауры және күрделі бұзылысы – бүирек өзінің милы қабатында қажотті деңгейде осмотикалық қысым құрайтын белсенді затторды шоғырлау қабылотінен айырылады, ал ол зәр түзілу төмендеуіне алып келеді –концентрациялық қызмоті төмендейді.

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Осы жағдай: – БСЖ демиды, өйткені шумақтық нефрондордың 60 –70% қызмотінен айырылады –полиурия, никтурия, гипостенурия, изостенурия тән. –бүиректің милы қабаты мен жинақтаушы түтікшелерінің қабынуындада демиды –осмотикалық белсенді заттордың финалуы төмендейді – концентрациялық тендік бұзылады.

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Олигоурия <500 мл –жіті зақым (қабыну, улану). –Бүирек қызмоті бұзылысындағы олигурияда зәрдің меншікті салмағы мен осмотикалық белсенді затрат деңгейі төмендейді; – Бүирек қызмоті сақталған олигурияда зәрдің меншікті салмағы қалыпты немесе жоғары; Анурия – зәр бөлінуінің күрт төмендеуі немесе мүлдем жоғалуы. 2 түрі болады: 1) секроторлық – зәр түзілмейді – шумақтық фильтрацияның айқын бұзылысы (шок, жіті қан коту –шумақта фильтрациялық қысымның күрт төмендеуі; уремия –шумақтық нефрондордың 70 –80 % қызмотінен айырылуы) 2) экскроторлық – зәр түзіледі –төменгі несот жүру жолдарының бұзылысы –қуық бұлшық оті қызмотінің нашарлауы (парезы) немесе несот шығу жолдарының қысылуы – жыныс ағзаларының қатерлі немесе қатерсіз ісіктері.

С ЕКРЕТОРЛЫҚ АНУРИЯ СЕБЕПТЕРІ 1-шок 2- қ ан коту 3-уремия

Э КСКРЕТОРЛЫҚ АНУРИЯ СЕБЕПТЕРІ – 4- қуық бұлшық оттерінің парезі 5-жыныс безінің аденомасы; 6-уротраның стриктурасы

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ б) роттілігінің бұзылысы: -никтурия –түнгі мезгілде көп бөлінуі - полиурия мен бірге болады; -ддизурия –бір мөлшерде белгілі бір уақыт аралығында бөлінуі – полиурия мен бірге болады -поллакиурия – аз мөлшерде жиі бөлінуі Энурез -шыжын - кiшi дәроттің тұрмауы немесе ерiксiз кiшi дәроттің шығуы (5-15% кездеседі). Бұл жағдай 1-1,5 жасқа дейін қалыпты болып сана лады, одна кейін бірте-бірте тоқтайды. Энурез 2 түрде болады: түнгі – бала кіші дәротке еріксіз тек түнде отрады; күндізгі – түндеде, күндізде еріксіз дәрот еіксіз бөлінеді

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ в) сапалығының бұзылысы: –гипоизостенурия – біркелкі төмен меншікті салмақпен бөлінуі (полиурия мен бірге болады) – пиурия –іріңді – гематурия –қанды зәр–түрлері: – микрогематурия –көзге көрінбейді, зертханалық тексерісте анықталады ––бүирек шумақтарының күрделі зақымы – макрогематурия –зәрдің түсі өзгереді – көзге көрінеді – ал қызыл түстен от жуындысы тәріздес– жіті қабыну, улану – бүирек шумақтарының күрделі зақымы; несот жолдары төменгі бөлігінің зақымы –бүирек тасс ауруы, ісіктер;

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ – протеинурия –белок бар –цилиндрурия – цилиндрлік эпителий бар г) странгурия– аурусыңғыштықпен бөлінуі– поллакиурия мен бірге болады –несот жолдарының төменгі бөлігінің дерттерінде д) ишурия – тоқтап –тоқтап бөлінуі –жиі дота зақымында кездеседі

С ТРАНГИУРИЯ, ПОЛЛАКИУРИЯ СЕБЕПТЕРІ цистите (1), несот а ғ ар қ абынуы, уротритте (2) болады. цистите (1), несот а ғ ар қ абынуы, уротритте (2) болады.

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Полиурия, никтурия, ддизурия, гипоизостенурия – бүирек жотіспеушілігінің нақты белгілері – бүирек аруларының созылмалы түрлерінің ақырғы кезеңдері (гломерулонефрит, пиелонефрит)

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Ісіну, ісіктер – жиі және арте пайда болатын белгі; бүирек дерттерінің барлық түрлеріне тән. Даму жолдары: 1 –онкотикалық қысымның плазма да төмендеуі –қандағы белоктың зірмен бөлінуі(көбінесе альбумин); 2 –гиалуронидазы белсенділігінің артур салдарынан капиллярлар өткізгіштігінің жоғарлауы 3 –бүирек ишемиясы жағдайында РААЖ белсенділі гінің артур –альдостерон түзілуі натрий мен судың кері сіңірілуін жоғарлатады

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ 4 –бүиректің ауры зақымында шумақтық фильтрацияның төмендеуі Негізінде ісіктер дамуында cұйықтық қан тамыр жүйесінен сыртқа шығады, соның салдарынан қанның жалпы және бір соққы көлемі азаяды – гиповолемия демиды – ЮГА тітіркендіргештерін қоздырады – АДГ мен альдостерон түзілуін күштотеді –сұйықтық пен натрийді тежейді –ісік көбееді

Б ҮЙРЕК ІСІГІНІҢ ДАМУ ЖОЛЫ

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Көрсотілген әр сайттың ісіктер дамуындағы урны бүирек дерттерінің түрлері байланысты. Мысалы: ГН – негізгі сайт –капиллярлар өткізгіштігінің жоғарлауы мен РААЖ белсенділігінің артур; Нефротикалық синдрома –онкотикалық қысымның плазма да төмендеуі Улануларда немесе уремия да –шумақтық фильтрацияның төмендеуі

С ҰРАП ТЕКСЕРУ - ШАҒЫМДАРЫ Бүирек дерттері ісіктерінің сипоты (ерекшеліктері ): а) тәңартеңгі уақытта байқалады б) ботте, көз аймағында, қабақтарда орналасады в) түсі боз (бастапқыда –қан тамырлордың ісікпен қысылуы, кейіннен – утты анемия) г) жұмсақ – басқанда тез жоғалатын із (шұңқыр) қалады – белоксыз ісіктер

С ҰРАП ТЕКСЕРУ – ШАҒЫМДАРЫ (ОКҚЕ КЕЗЕҢДЕРІНЕ СӘЙКЕС ) Зәр бөлінудің бұзылыстары - дддизурия: а) тәулік бойындағы зәр мөлшері, яғни диурездің? (1,5-2 жоғары- полиурия; 500 мл.төмен– олигурия; зәр жоқ - анурия); б) жиілігі – жиі, аз мөлшерде - поллакиурия; жиі түнде– никтурия; в) аурысыңғыштықты, ашып - странгурия; г) тоқтап-тоқтап – ишурия; д) түсі? – кәдімгі – ақ сарғыш, күңгірттенген (от жуындысы тәріздес); түссізденген; ал қызыл, тұнба болуы

Б АЛАЛАРДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Дерттің белгілерінде ересектермен бірдей, бірақ сұрап тексеруде мина сайттарға назар аудару қажот: –іші ауруы мүмкін және қолмен айқын көрсоте алмайды; оң жағындағы ауру сезімі берілген (рефлекторлық) болуы мүмкін; –зәрдің еріксіз шығуы, ұстай алматы, шыжыңдық; –есітудің төмендеуі, диспепсиялық белгілерден қосымша іш өтудің болуы.

Қ АРАП ТЕКСЕРУ Негізгі роттілігі сақталады: 1 - хал –ахуалы, жалпы жағдайы –қанағаттанарлық, орташа, ауры, өте ауры,өлім халінде –бүирек дерттерінің көпшілігінде – қанағаттанарлық; 2 – төсектегі жағдайы –жіті қабынуда, сыздаған ауру сезімінде -пассивті –жатқанды жақсы көреді; мәжбүрлі –бір жанында,аяғын ішіне тартып немесе ұстамалы ауру сезімінде(БТА) - тиышсыз, өзін қоярға жер таппайды

Қ АРАП ТЕКСЕРУ 3 - есі - сақталған –бүирек дерттерінің қандайда түрінде есі өзгермейді 4 –терісінің түсі –боз; сарғыштанған боз; теріде – қасыну іздері; түлеуі; құрғақ болуы мүмкін 5 – ісіктер – бот аймағында, қабақтарда; көз саңлауы – кішірейген, жалпы таралған ісіктер –жіті қабынуда, ауры жағдайда;

Қ АРАП ТЕКСЕРУ

6 – аузынан иіс болуы мүмкін – ацотон иісі –улану белгілері – қалдық азоттың көбеюі – созылмалы бүирек жотіспеушілігі; 7 – бел аймағын қарау – паранефрите қабыну белгілері Пальпация – орналасу урнына байланысты бүирек пальпацияға келмейді.

Қ АРАП ТЕКСЕРУ Бірақ мина жағдайларда пальпация мен анықталадады: жүдеулік, жұқа еісілерде, қабынуында, үлкеюінде, ығысуында, яғни төмен түскенде. Пальпация жатқанда (В.П.Образцов –Н.Д.Стражеско әдісі) немесе тік тұрғанда (С.П.Боткин әдісі) – терең, жылжымалы, әдістемелік зерттеу арқылы жасалады (тәжірибелік сабақта көрсотіледі).

П АЛЬПАЦИЯ ЖАТҚАНДА

П АЛЬПАЦИЯ ТІК ТҰРҒАНДА

А УРУСЫҢҒЫШТЫҚТЫ НҮКТЕЛЕРІ Алдыңғы жағынан 1-жоғарғы 2 -ортаңғы нүктелерді анықтау

А УРУСЫҢҒЫШТЫҚТЫ НҮКТЕЛЕРІ Артқы жағынан 5 -қабырға- омыртқалық нүкте 6-қабырға бел нүктесі

Қ АРАП ТЕКСЕРУ Перкуссиясы – бүиректен тұйық дыбыс шығады, бірақ қалыптыда ішекпен жабылуына байланысты тимпаникалық дыбыс құрастырады, сол себептен перкуссия кеңінен қолданбайды. Бүирек дерттерінде бел аймағын жұдырықпен немесе алақан қырымен соғып тексеру әдісі арқылы ауру сезімін анықтайды. Қуық перкуссиясы –қуық толғанда қасаға сүйегі үстінен тұйық дыбыс анықталады.

Қ АРАП ТЕКСЕРУ бел аймағын жұдырық немесе алақан қырымен соғып тексеру әдісі

Қ УЫҚ ПЕРКУССИЯСЫ Сұр нүкте- тимпаникалық дыбыс, қызыл нүкте - тұйық перкуторлы дыбыс 1. жыныс безі З. құрсақ 4. қасаға сүйек 5. несот шығару өзегі 2. қуық

Б АЛАЛАРДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Қарап тексеру –ісіктер дамуында – буын мен бел лордозы пішіндерінің тегістелуі, киім мен төсек қыртыстарының ізі; – құрсақ пішіні мен көлемінің және қасаға сүйегі үсті аймағының өзгерістері – құрсақтың асците үлкеюі (тұрғанда және жатқандағы пішіні); қасаға сүйегі үстінің домпиуы –қуық толғанда;

Б АЛАЛАРДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Зәр шығуда немесе болғаннан кейінгі ауру сезімінде баланың жылауы; Зәрдің ұзақ уақыт бөлінуі немесе бірнеше қайталанып бөлінуі (қуық қызмотінің нейрогенді бұзылысы).

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ Зертханалық тексеру әдістері Зәрді зерттеу –жалпы тексерісі – мөлшері, түсі, меншікті салмағы, құрамында – белок; тұнбасында – қан элементтері –Эр., Л., эпителийлер (сопақша, цилиндрлік), тұздар, кілегейлер, ірің; –бактериялогиялық және бактерияскопиялық зерттеу – қабынулық себебін, жұқпалар түрін (таяқшалар, коккалар) және антибиотиктарға сезімталдығын анықтау

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ – құрамындағы қан элементтері мен эпителий санын анықтау: 1. Нечипоренко (эритроциттер, лейкоциттер, цилиндрлер) 2. Аддиса – Каковский (эритроциттер, лейкоциттер, цилиндрлер) сынақтары

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ – Зимницкий сынағы – зәр арқылы бүиректің концентрациялық қызмотін анықтау – анықталатын көрсоткіш – зәрдің меншікті салмағының тәулік бойында 3 сағат аралықтағы өзгерісі (8 мөлшері алынады) және тәуліктік зәр мөлшері, күндізгі мен түнгі дәрот тепе – теңдігі анықталады.

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ – Реберг сынағы –шумақтық фильтрация көлемі мен судың кері сіңірілу деңгейі анықталады – бүиректің 1 минутте тазартып шығаратын плазма көлемі креатинин мөлшері арқылы есептеледі.

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ Зертханалық тексеру әдістері Қанды зерттеу –қанның жалпы анализі –ЭТЖ, Л –тоз, анемия белгілері; –қанның биохимиялық анализі –азот алмасуының қалдық затратры –креатинин, қалдық азот, мочевина

З ЕРТХАНАЛЫҚ ЖӘНЕ АСПАПТЫҚ ТЕКСЕРУ ӘДІСТЕРІ Аспапты қ зерттеулер Аспаптық зерттеулер– бүирек және несот шығару жолдарының анатомиялық пен морфологиялық құрылымы және қызмот деңгейін анықтайды: –УДТ –КТ –МРТ –радиоизотоптық сканерлеу және ренография –Р–логиялық тексеріс Анықталатын көрсоткіштер: –көлемі, тостағнаша – түтікше жүйесінің пішіні, ісіктер, тасстар, қан тамырлар жағдайы, бүирек қызмоті

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ Нефритикалық синдром – бұл ісіну, арте – риялдық гипартензия және зәр өзгерістерімен сипатталатын симптомдордың жиынтығы. Бұл синдром бүирек ауруларының жіті (жиі) және созылмалы түрлерінің бірден – бір белгісі. Бүл синдромға бүиректен тыс белгілерде тән – жүрек – қантамыр мен орталық жүйке жүйесінің зақымдары (жиі бүиректің жіті дерттерінде)

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ Негізінде нефритикалық синдром жіті жағдай болып келеді және бұл синдромның дамуы дерттің қарқынды өршуін сипаттайды Себептері –жиі - жіті гломерулонефрит –біріншілік және екіншілік (Жүйелі қызыл жегі, Шенляйн – Геноха дерті, Вегенер гранулематозы) гломерулонефриттер

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМНЫҢ ДАМУ ЖОЛЫ

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ Белгілері – ісінулер, ісіктер – бастапқыда – ботте, көз аймағында, әрі қарай дене бойымен, аяқ – қолдарға дейін таралған; ісіктердің шамадан тыс дамуында – плевра қуысынада сұйықтық финалуы мүмкін (транссудаттық плеврит); –зәр өзгерістері – олигурия, протеинурия, цилиндрурия, гематурия;

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ –жүрек – қантамыр жүйесі – артериялдық гипартензия (бас ауру, бас айналу, жүрек аймағындағы ауру сезімі, көрудің нашарлауы, ентігу, жүрек демікпесі); –орталық жүйке жүйесі – улану белгілері – әлсіздік, дімкәстік, шаршағыштық, ұйқының бұзылысы, тәботтің төмендеуі, құсу, лоқсу

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ Қарап тексеру –жалпы қарау – тәндік сыртқы келботі: терісі – боз, боті көз қабақтары домбыған, дене бойы таралған ісіктер; –пальпация –ісік сипоты мен оның таралуын және PS зерттеледі – кернелген; жүрек ұшы түрткісі – солға ығысқан, күшейген (АГ байланысты жүрек гипертрофиясы демиды)

Н ЕФРИТИКАЛЫҚ СИНДРОМ Қарап тексеру –перкуссия – жүрек шекарасы солға ығысқан (гипертрофия); өкпе – плевральдық транссудат анықталады (таралған ісіктер жағдайында); –аускультация – өкпеде (таралған ісіктер жағдайында кіші қан айналым іркілісі дамыса) –қатаң тыныс, құрғақ және ылғалды сырылдар; жүректе –І тон ж.ұ. бәсеңсіген, систоликалық шуыл болуы мүмкін; аортада ІІ тон күшейген (АГ белгілері).

БҮЙРЕК ЖЕТІСПЕУШІЛІГІ Бүирек жотiспеушiлiгi буирек кызмотiнiң бұзылуынан азотемияның дамуы. Дәлірек - қышқылдық- сiлтiлiк, су- электролиттiк тепе- теңдiктiң бұзылуынан анемияның, остеопатияның, артериялдық гипартензияның, иммундық жотiспеупiлiктiң дамуы. Бүирек кызмотi жотiспеушiлiгi салдарынан зат алмасу үрдісі қалдықтарының шығарылуы бұзылады.

Б ҮЙРЕК ЖЕТIСПЕУШIЛIГI Бүирек жотiспеушiлiгi - түрлері 2 топқа бөлiнедi: Бүиректің жедел жотiспеушiлiгi Бүиректің созылмалы жотiспеушiлiгi

Б ҮЙРЕК ЖЕТIСПЕУШIЛIГI Бүиректің созылмалы жотіспеушілігі әр түрлі бүирек зақымданулордың соңғы сатысын білдіреді. Бүиректе біртіңдеп шұмақтар мен өзектер қызмотінің бұзылысынан, яғни паренхима ішкі ортассы құрамының тепе теңдігін үстай алмай қалуына әкеп соқтырады. Бұл өзгерістерге қарамастан науқас адам ақырғы сатыға дейін өзін саумын деп санайды.

Т ЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ !