СӨЖ Такырыбы:1 жасқа дейінгі балалардағы психомоторлы дамудың ерекшеліктері ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ ФИЗИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ Орындаған: Байғазы А.Е топ ЖМФ Тексерген: Чергизова Б.Т Қарағанды 2017

Жоспар. І.Кіріспе ІІ.Негізгі бөлім Баланың нерв психикалық дамуының көрсеткіштері Нәрестенің шартсыз рефлекс тері Баланың нерв жүйесін объективті зерттеу Нерв жүйесі зақымдалған кездедегі менингеальды симптом дары. Нәрестенің шартсыз рефлекс тері ІІІ.Қорытынды ІV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе Даму - баланың қоғамдық-тарихи тәжірибені игеру процесі. Адам мен жануарлардың психикасы үздіксіз даму күйінде болады. Алайда жануарлар дүниесі мен адамның даму процестерінің сипоты мен мазмұны сапа жағынан ерекшеленеді. Адам мен жануарлардың психикалық функциялары шығуы жағынан да теңесе алмайды. Адамның психикалық іс-әрекеті - өте күрделі құрылым. Оның ерекшеліктері алдымен баланың тіршілігі мен тәрбиесімен сабақтас. Адамның психикалық дамуының әлеуметтік табиғатын ескеру бұл процестің күрделілігі мен сан қырлылығын түсінуге мүмкіндік береді, өйткені посылай қарастырғанда ғана даму қайсібір жекеленген функциялардың жетілуі немсе сан жағынан көбеюі түрінде емс, адамның бүтіндей дамуы, яғни жеке адамның дамуы ретінде көрінеді.

Адам өмірінің кезеңдері 1.Нәрестелік кезең. 2.Емшектік кезең. 3. Мектепке дейінгі сәбилік кезең. 4. Мектепке дейінгі естияр кезең. 5. Мектеп жасындағы ппппересек кезең. 6.Жасөспірімдік кезең. 7.Балғын жастық (бойжеткен, бозбала) кезең. 8. Кемелденген кезең. 9.Мосқалдық кезең (пожилой). 10.Қарттық кезең.

Нәрестелік шақтағы психикалық дамудың алғы шарттары мен ерекшеліктері Жаңа туған бала /туған сәттен бір-екі айға дейін/ бала көптеген жануарлардың төліне қарағанда дәрменсіз болып туылады. Оның шартсыз рефлекстік мінез--құлық формаларының қоры, сыртқы ортаға бейімделулері біршама шағын мөлшерде болады. Жаңа туған кезеңдегі мидың қалыпты жетілуінің қажетті шорты - анализаторадың белсенді қызмет атқаруы. Егер бала сенсорлық оқшаулану жағдайына түссе, оның соматикалық /дене/ қимылдарынан гөрі анализатора іс- әрекеттері қарқынды қалыптасады.

Онтогенезде тең уақыт ішінде адам психикасы дамуы жағынан әр түрлі "қашықтықтан" өтеді. Бала психикасында алғашқы үш жылда болатын сапалыққсайта өзгерістер сайтарлықтай қомақты болады. Ерте сәбилік шақта бала мен ппппересек адамның бірлескен іс-әрекеті қарқынды демиды. Араласуда ппппересек адам қарым-қатынас басшылығын өзіне аллоды. Ол өзара түсінісуді ұйымдастырады. Жаңа туған кезеңдегі мидың қалыпты жетілуінің қажетті шорты – анализаторадың белсенді қызмет атқаруы. Егер бала сенсорлық оқшаулану жағдайына түссе, оның дамуы күрт баяулайды. Жаңа туған баланың дамуының айрықша ерекшелігі сол, оның соматикалық (дене) қимылдарынан гөрі анализатора іс-әрекеттері тезірек қалыптасады, соның ішінде әсіресе көру, ммместу тәрізді жоғары анализаторадың іс-әрекеттері қарқынды қалыптасады. Осының негізінде бағдарлау рефлексі демиды және сан алуан шартты рефлекстік байланыстар сажала бастарды. Көптеген жаңа туған балаларда алғашқы он күн таматану қалпына байланысты шартты рефлекс пайда болады. Алғашқы екі айда барлық анализаторадан шартты рефлекс тер жасаллоды.

Бағдарлау рефлексінің дамуы көру мен ммместу қабілетитерінің жинақталуынан көрінеді, бұл кезде ырықсыз, шашыранды қимылдар тежеледі. Егер өмірге келудің алғашқы күндерінде баланың ұйқысы және сергейтік күйлері әлі нашар ажыратылатын бокса, ал туған кезеңнің соңына қарай олар бөлініп, сергейтік неғұрлым мазмұнды, белсенді писать аллоды. Пайда болған психикалық белсенділік ырықсыз қимыл белсенділігін баса білуден көрінеді. Екі-үш айға қарай баллада үлкендерге көңіл аударудың ерекше түрлері көріне бастарды. Нәресте үлкен адамды қоршаған дүниемен жанасудың қажетті дәнекершісі қажеттерін қанағаттандырудың қайнар көзі ретінде бөліп қарайды. Біртіндеп баланың ппппересек адамның көрінуіне байланысты жадырау комплексі деп аталатын, арнайы эмоциялы-қимыл реакциясы қалыптасады. Жадырау комплексі қол мен аяқтың екпінді қимылдарынан көрінеді. Бала өзіне еңкейген адамның бетіне тесіле қарап, оған жымиятын болады. Жадырау комплексінің пайда болуы жаңа туған кезеңнің соңы, нәрестелік кезеңнің басы деп есептелінеді. Бір жас ішінде бала қимыл-қозғалыстарының дамуы және психикалық процестері мен қасиеттерінің қалыптасуы жағынан үлкен жетістіктерге жетеді. Ол басын ұстауды, отыруды, еңбектенуді, ақырында, тік тұруды және бірнеше қадам жасауды үйренеді. Үш-төрт айлық кезде жар массу қимылдары дамы бастарды. Бала өзін қызықтырған жарқырауық затқа ұмтылады, оған қолын созады, ұстауға тырысады. Нәрестелік шақта баланың психикалық белсенділігінің сипоты өзгереді. Әдейі іс- әрекет жасау тенденциясы көріне бастарды.

Қозғалыстар мен дағдылар Орташа мерзім Мерзім шекаралары Езу тарту,жымю 5 опта 3-8 опта Үілдеу 7 опта 4-11 опта Бас ұстау,мойын қатаюы 3 ай 2-4 ай Қолдың бағытталған қозғалысы 4 ай 2,5-5,5 ай Аунау 5 ай 3,5-6,5 ай Отыру 6 ай 4,8-8 ай Еңбектеу 7 ай 5-9 ай Еркін шоп беру,ұстап алу 8 ай 5,5-10,5 ай Түрегелу 9 ай 6,5-12,5 ай Қол ұстап жүру 9,5 ай 6,5-12,5 ай Өз бетінше тұру 10,5 ай 8-13 ай Өз бетінше жүру 11,5 ай 9-14 ай 1 жасқа дейінгі балалардағы психо-моторлық дамудың орташа мерзімдері мен ықтимал шекаралары

Баланың нерв психикалық дамуының көрсеткіштері 1 жасқа дейінгі баланың нерв - психикалық дамуының көрсеткіштері 1.Қозғалыс дағдылары (жалпы қозғалыстар,статикалық функиялар,локомоторлық дағдылар, заттармен әрекеттену,жүру) 2.Сенсорлық даму (көру және ммместу бағдарлау реакция лары,эмоциялар және әлеуметтік мінез-тәртіп) 3.Сөйлеудің дамуы (сөйлеудің бастапқы статусы,сөз түсіну,белсенді сөйлеу) 4.Тамақтандыру кезіндегі дағдылар

1,5 – 2 айдан бастап бала гуілдейді – бұл болашақ сөздердің негізі. Тіл дыбысқа еліктеуден, басталлоды, сол себепті балаға бұрмаламай сөйлеген дұрыс. Туғаннан бастап бала сергей кезінде онымен сөйлескен дұрыс, 3-4 айында бала ұзақ уілдейді, өз дыбы сын өзі тыңдайды, 6-айында әртүрлі буындар сайта бастарды –ба, -ма, -па; 7-8 айында буындарды қсайталайды: -ба, -ба, -ба, ма-ма-ма, -ма-ма, -па-па-па; 9-айында аты аталған заттарды көзімен көрсете аллоды. 10-айында жануарларды өзінше атайды: сиырды «му», мысықты «мәу», күшікті «ав-ав» дейді; 11-айында бірінші сөздерді атайды; 1- жасында 8-10 сөз біледі; 2-жасында 300-ге жуық сөз біледі. Сергек кезінде баланы қозғалысқа еліктіру оның қимыл дағдыларының қалыптасуына жақсы әсер етеді. 1,5-2 айында бала басын өз бетімен ұстай аллоды, осы кезде оны манежге етбетімен салу, массаж жасау қажет, 3 айында бала етбетімен жатып басын көтеріп жан-жағына бұрады 4,5-5 айында шалқасынан жатқан бала қырынан және етбетінен аударыла аллоды, 6-айында ойыншықтарын өзі алып война аллоды, отрады, қасықпен тамақ ішіп үйретуге болады, 7-айында еңбектейді, 8- айында сүйеніп тұра аллоды, 9-10 айында жатқан бала отырып, она кейін ұмтылып тұра аллоды, қсайтадан отыра аллоды, дивана, орындықты айналып жүреді. 11-айында өзі тұрып, 12-айында өзі жүре аллоды.

2 жастағы баланың нерв - психикалық дамуының көрсеткіштері 1.Сөз түсіну 2.Белсенді сөйлеу 3.Сенсорлық даму 4.Ойын,заттармен әрекеттену 5.Қозғалысттар 6.Өз-өзіне қызмет көрсету дағдылары

3 жастағы баланың нерв - психикалық дамуының көрсеткіштері 1.Белсенді сөйлеу 2.Сенсорлық даму 3. Ойын 4. Бейнелеу және құрастыру жасау іс-әрекеттері 5.Қозғалыстары 6.Өзі-өзіне қызмет көрсету дағдылары

Мектеп жасына дейінгі баланың нерв - психикалық дамуының көрсеткіштері 1.Ықылас,зейін 2.Жад,есте сақтау қабілеті 3.Қабылдау қабілеті,зеректік 4.Әлеуметтік қатынастар 5.Өзі-өзіне қызмет көрсету дағдылары

Мектеп жасындағы баланың нерв - психикалық дамуының көрсеткіштері 1.Ықылас,зейін 2.Жад,есте сақтау қабілеті 3.Қабылдау қабілеті,зеректік 4.Жігер,ерік,ықтияр 5. Интеллектуальды іс-әрекет 6.Әлеуметтік қатынастар 7.Мінез – құлқы, мінез тәртібі

Нәрестенің шартсыз рефлекс тері. Шартсыз рефлекс терді бағалау үшін жилы, жарық бөлмеде үстөл үсінде жүргізіледі.Бала озу,құрғақ және тоқ болуы керек.Шартсыз рефлекс тер арқасынан,ішінен жатқанда және вертикальды іліп ұстап тұрғанда бағаланады. Шартсыз рефлекс терді 3 түрге бөлуге болады: а.тұрақты өмірлік автоматизм дер ә.өтпелі примитивті ревлекстер,олар қозғалыс анализаторының дамуының арнайы талоптарын бейнелейді және кейінен жоғаллоды б.кейіннен қалыптасатын рефлекс тер,олар сондықтан туғаннан кейін бірден анықталмайды.

Бірінші топқа қасаңды,жұтқыншақты,жұтыну,коньюнкивальды,сіңірлік рефлекс тер жатады. Екінші топқа оральды сегментарлы,арқалық сегментарлы,миелоэнцефальды рефлекс тер жатады. Үшінші топқа мезэнцефальды орнықтыру рефлекс терді жатқызуға болады. Нәрестелердің орталық нерв жүйесінің функцияларын бағалау үшін екінші топтың рефлекс тері қолданылады. Оральды сегментарлы рефлекс тер: Тұмсықтық рефлекс : Ерінді ақырын соқанда,бала ернін алдыға созыв,шошсайтады.

Іздеу рефлексі: Ауыздың жанны сипағанда,бала басын тітіркендіру жаққа бұрып,ауызын пшады.Бұл рефлекс тамақтандыру алдында айқын анықталлоды. Тұмсықтық және іздеу рефлекс тері 2 айда жоғаллоды. Сору рефлексі: егерьь баланың ауызына емізікті немсе саусақты сальса,белсенді сору пайда болады.1 жастың соңында жоғаллоды. Алақан-ауыз рефлексі: Бас бармақпен баланың алақанын тенар маңайында басқанда,бас иіп,ауызын пшады.3 айда жоғаллоды.

Арқалық сегментарлы рефлекс тер: Қорғаныс рефлексі :егерьь нәрестені етпетінен жатқызса, басын бір жағына қарай рефлекторы түрде бұрады.Бұл рефлекс өмірдің бірінші сағатынан айқындаллоды. Ұстай алу рефлексі :саусақты нәрестенің алақанына салғанда,бала зертеушінің саусағын рефлекторы қатты шоп беріп ұстай аллоды.Кейде осы кезде баланы жоғары көтеруге болады.Осындай рефлексті аяқта анықтауға болады,та банда 2-3-ші саусақтың негізін басқанда саусақтар табанға қарай бүгіледі.Рефлекс 2-4 айда жоғаллоды. Галант рефлекс і :саусақпен жоғарыдан төмен омыртаның жанныан жүргізгенде,баланың денесі артқа қарай доға тәрізді иіледі.Рефлекс 4 айда жоғаллоды. Миелоэнцефальды рефлекс тер 2 айға дейін сақталлоды.

Мезэнцефальды рефлекс Тұлғалық тіктеуші реакция:Баланың табуны тірекке тигенде,басының тіктелуі байқаллоды.Реакция 1 айдың соңында демиды. Жоғарғы Ландау рефлексі:баланы етпетінен жатып басын,тұлғасының жоғарғы бөлігін қолдарын көтереді және қолдарының көмегімен осы қалыпта ұсталып тұрады. 4 айда қалыптасады. Төменгі Ландау рефлексі:етпетінен жатқан баланы ішінен ұстап демсе ол аяқтарын жазып көтереді. Рефлекс 5-6 айда демиды.

Баланың нерв жүйесін объективті зерттеу Сана сезімнің бұзылуы (есеңгіреушілік,сопор,кома,сомноленция) Дизэмбриогенез стигмалары. Баланың эмоционалды тонусы,мінез-құлқысы,қарап тексеруге реакциясы. Әр түрлі дәрежеде ақыл-ойдың артта қалуы. Қозғалыс сферасының бұзылуы:гиперкинез,кординацияның бұзылуы. Бұлшық ет тонусының бұзылуы (гипертония,гипотония) Жаңа туған баланың физиологиялық рефлексттері бар болуы немсе жоқтығы, симметриялығы,пайда болуы мерзімі,жауап күші,жасына сәйкестігі. Бас иннервациясының бұзылуы. Менингеалды белгілердің болуы (гиперстезия,ригидтілігі,Керниг,Брудзинский,Лесаж,Мендель симптом дары).

Нерв жүйесі зақымдалған кездедегі менингеальды симптом дары. Шүйде бұлшық еттерінің жиырлыуы – тегіс жерде жатқан баланың басын дәрігер сол қолымен кеудеге қарай еңкейтіп,оң қолымен төс сүйегін басып тұрады.Симптом теріс болып есептеледі,егерьь баланың иегі төске тиеді. Брудзинский симптомы :жоғары,ортаңғы,төменгі. Жоғарғы – арқасынан жатқан баланың басын еңкейткенде,екі аяғы еріксіз жамбас пен тізе буында бүгіледі; Ортаңғы - арқасынан жатқан баланың шат сүйегін жұдырықпен басып қойғанда, екі аяғы еріксіз бүгіледі; Төменгі - арқасынан жатқан баланың бір аяғын жамбас буында бүгіп,ал тізе буынын жазып қойса,екінші аяғы еріксіз бүгіледі; Керниг симптомы – баланың жамбас сүйегі мен тізе буынын бүккен жағдайда тізе буынын жазылуы мүмкін емс; Лесаж симптомы – баланы қолтығынан көтергенде,екі аяғы еріксіз бүгіледі;

Мендель симптомы – менингит кезінде баланың басынан ұрғылап көргенде,ауру сезімі пайда болады;құлақ жолының алдыңғы жағын ішінен басып көргенде,қатты ауру сезімі пайда болады. Спазмофилия кезінде нерф-бұлшықет жүйесі қозғыштығының бұзылуы симптом дары. Хвостек симптомы - fossa canina аймағын соққылау мимикалық бұлшық еттерінің жиырылуына немсе жыбырлауына әкеледі; Труссо симптомы – иықты қысқанда,қол басы «акушер қолы» сияқты құрысып қаллоды. Люст симптомы – шыбық сүйектің бас аймағынан саусақпен немсе балғашықпен соққылағанда,аяқ басы сыртқа қарай жазылады «балерина аяғы» немсе педальді спазм;

Қорытынды Бала туар алдында тек 25%,6 айлық балаларда – 66 %, 1 жасқа келгендерде 90-95% нерв клеткалары қалыптасқан. Жаңа туған балалардың бас миы салыстырмалы түрде үлкен.Сайлар мен қатпарларының дамуы өмірдің 1 жилының ішінде үдемелі жүреді.Бес жастан кейін бұл процесс жалғасады,бірақ даму қарқыны бәсеңдейді. Шартсыз рефлекс тердің қорытындыларын бағалағанда,олардың бар екендігін,симметриялығын,пайда болу және жоғалу,сөну мерзімін,жауап беру күшін және баланың жасына сәйкестігін ескере отрады. Нәрестеде олардың жоқтығы немсе жоғалу мерзімінде әлі сақталуы патологиялық деп есептеледі және нерв жүйесінің зақымдануын дәлелдейді.

Пайдаланылған әдебиеттер «Балалар аурулары пропедевтикасы» Шәкімова Г.Ә,Шабдарова С.К.Алматы 2011 ж. «Педиатрия» Неменко Б.А. Оспанова Г.К «Жалпы физиология» «Адам физилогиясы және медицина» 2002 жыл Патофизиология