«Астана медицина университеті» АҚ Қалыпты физиология кафедрасы Тақырыбы: Бейімделу физиологиясы Орындаған: Кайырбеков К.О Топ:229 ЖМ Тексерген: Исаева С.С Астана-2016 ж

Жоспар: Кіріспе Негізгі бөлім Бейімделу туралы жалпы түсінік Тірі организмдерде іс-әрекеттік бейімделушілік типтері. Бейімделудің мерзіміне қарай Бейімделу үрдісінің даму кезеңдері Әртүрлі жағдайларға бейімделу Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

Бейімделу (лат. adapto) техникал ық жүйенің сыртқы орта жағдайларының өзгеруіне байланысты ол туралы ақпарат жинау және оны пайдалану арқылы өз қалып-күйлерін (жұмыс істеу алгоритмін, параметрін, құрылымын) өзгерту,ағзалардың тарихи даму кезеңіндегі тіршілік ортасына бейімделуі.лат.техникал ықалгоритмін

Бейімделу формалары мен эволюциясы Белгілі бір организмнің қоршаған тіршілік ортасымен байланысынан және сол отрада тіршілікті қамтамасыз етуге байланысты туындаған құлылымдық морфо-функционадық өзгерістермен негізделген бейімделу түрі –жеке тұлғалық (индивидумдық) немесе фенотиптік бейімделу болып табылады. Жеке тұлғаның бейімделу үрдісінде адам есте сақтау және дағды қорын жинайды.Естік бейімделудің биологиялық зорь маңызы бар.Түрдің сақталуының тиімді бір шорты фенотиптік бейімделудің тұқым қуаламауы.Фенотиптік бейімделудің негізгі звеносы және механизмі :организмнің өмірлік маңызды құрлымдарындағы қызмет пен генетикалық аппараттың өзара байланыстылығы.

Тірі организмдерде 3 түрлі іс-әрекеттік бейімделушілік типтерін ажыратады. Жағымсыз әсерлерден қашу Жағымсыз әсерлермен бірге өмір сүру,бағыну. Беймделу раекциясының өрбуіне байланысты жағымсыз әсерлерге белсенді қарсы тұру

Бейімделудің мерзіміне қарай Жедел (қысқа ) мерзімді беймделу Ұзақ мерзімді бейімделу

Бейімделіс мерзімге қарай Жедел Қысқа мерзімді бейімделісті икемделудін "анарнялык статусы" ретінде қарайды. Мүнда бейімделістін бастапқы кеіінде, жүйке жүйесінін орталық бөлімдерінін өрексттік күйі қатты о ігсріп, органнзмнің есерленгіштігін өсіруге мүмкіндік жасаллоды. Ұзақ Үзақ мерзімді бейімделіс организмнін икемделу қабілеті, мінеідік өсерленісі мен жалпы өрекетін жогары запада дамтамасыз етеді. Бүл онын ги-иоксияға, суықтыққа, тамақтың ташнылығына бүрын байқалмайтын төзімділігін тудырады.

Бейімделу үрдісінің даму кезеңдері Бейімделу үрдісінің кезендік өрбуін алғаш писатьтаған Г.Селье.Оның 3 кезеңі бар.

Бірінші кезең Бірінші кезең – «авариялық» кезең. Бұл кезең физиологиялық және патогендiк факторлардың (немесе қаршаған орта жағдайларының өзгеруiнiң) әсерiнің алғашқы кезiнде демиды. Мұнда iшкi жүйелердiң жұмысы өзгередi, әсiресе қан айналым, тыныс алу. Бейімделу реакцияларына ортаңғы нерв жүйесi, гармоналды факторлар (негiзiнен бүйрек үстi безiнiң ми қабатының (катехоламин дер) гормон дары) қатысады. Ал бұл симпатикалық жүйенiң тонусының жоғарылауымен шектеседі. Симпатико – адреналин жүйесiнiң белсендiлiгiнiң артур нәтижесiнде вегетативтiк қызметтер катаболизмдiк писать аллоды. Организмдi жуық арада қажет болатын энергия мен қамтамасыз ететiн өзгерiстер туындайды. Авариялық кезеңде вегетативтiк жүйенiң белсендiлiгiнiң жоғарылауы тәртiпсiз жүредi және әртүрлi жүйенiң қызметiнiң көрсеткiшiнiң өзгеруi өзiн өзi ақтамайтындай жоғары болады. Қызметтердiң нерв жүйесiмен, гуморальдық факторларымен басқарылуы жеткiлiксiз топталған. «Авариялық» кезең жеке тұлғалық ерекшелiктерге және тiтiркену факторларының күшiне байланысты әртүрлi көрiнiс беруi мүмкiн. Тiтiркену күшi жоғары бокса, бұл кезеңнiң көрiнiс беру age жоғары болады.

2-кезең Тұрақты бейімделуден өту кезеңі. Тұрақты бейiмдiлуге өту кезеңi. Ол орталық нерв жүйесiнің жалпы қозымдылығының төмендеуiмен, жаңа әсерлерге µрбіген бейімделуді басқаруды қамтамасыз ететін функционалдық жүйелердiң қалыптасуымен писатьталлоды. Гармональды өзгерiстiң төмендеуi бастапқы кезде қызметтiк қайта құрылуға ұшыраған ағзалармен жүйелердiң қызметтерiнiң бiртiндеп қалыпқа түсуiн қамтамасыз етедi. Бейiмделу реакция сына бiртiндеп ұлпалық деңгей қатысады. Гармональды писать өзгерiп, организме бүйрек үстi безiнiң қыртысты қабатының « бейiмделу гормон дарының» әсерi күшейедi.

3-кезең Тұрақты бейімделу кезеңі немесе резистенттілік. Бұл өзiндiк бейiмделу түрi болып табылады. Бұл кезең ұлпалардың, жасуша мембранасының элементтерiнiң әрекетiнiң жаңа деңгейiмен писатьталлоды. Тiршiлiктiң жаңа жағдайына адекватны гомеостазистi қамтамасыз ете ұлпалардағы үрдiстердiң белсендiлiгi аркады.

Әртүрлі жағдайларға бейімделу Әлеуметтік бейімделіс Гипоксияға бейімделіс Температура әсеріне бейімделіс.

1. Температура әсеріне байланысты Организм қоршаған ортаның температура өзгерісіне әртүрлі ерекшеліктермен бейімделед. Суыққы бейімделу Ыстыққы бейімделу

Суыққа бейімделіс Суық аймақтың жағымсыз әсерлері: төмен температура, ғарыш сәулелері, геомагнит және электр өрісі толқуы,қысым, гипоксия. Кеннон зерттеулері бойынша, суық әсерінен катехоламин дер, тироксин өндіріледі. Катаболизм, липолиздің нәтижесінде зат алмасу 13-17% аркады. АКТГ мен глюкокортикоид тар қатысады. Гомеостазды тұрақтандыру үшін ОЖЖ нәрлендірілу төмендейді, Суық сезгіштік азаяды, оттегі пайдалану жеңілдейді, анемия, лейкопения, қан қысымы жоғарылау байқаллоды. Суыққа бейімделу жылға созылады.

Ыстықтың жағымсыз әсері Жылулық құрысу - ыстық жердь жұмыс істеу кезінде кенеттен бұлшыкеттердің, әсіресе балтыр еттерінің құрысуы пайда болады. Ол организмдегі электролит пен су арақатынасының езгеруінен болады. Жылулық әлсіреу - ыстық жерге бейімделмеген адамдарда жиі кез-деседі. Бүл жалиы елсіздік, жүректің жиі соғуы, қан қысымы темендеуі, бас айналуы мен аурыуы түрінде білінеді. Жылулық талықсу – кенеттен есінен танып, қысқа мерзімді талып қалу. Адамның тынысы жене қанайналымы әлсірейді, орнынан тұрғанда басы айналып талып каллоды (ортостатикалық гипотония). Жылу соққысы - ыстықтың әссрінен организмнің аса ыссылану күйі. Мұндай жағдай жилу реттейтін гипоталамус орталығы кызметінің жеткіліксіздігінен пайда болады. Жылу сокқысы жеңіл, орташа және ауры түрде өтеді.

2.Гипоксияға бейімделіс. бөлінеді. Өткір гипоксия -жедел биікке көтерілгенде,Мысалы: ғарышқа ұшқанда.Егер бұл кезең ұзаққа созылса сана бұзылады,ми мен өкпе ісіну қаупі бар. Созылмалы гипоксия -биікте өте ұзақ болғанда.М:тау басында ұзақ болғанда.

3.Әлеуметтік бейімделіс. Бейімделу-организмдердің әрбір түрге тән белгілі шектері бар ортаның жағдайына бейімделу процесі.Түз жануарларының ашық әрі құрғақ кеңістікті отрадағы тіршілікке эволюциялық бейімделуі тез жүгіруге, құрғақшылық жағдайына,т.б.бейімделу. Қиыр Солтүстікке және басқа да экстремалды аймақтарға тұрақты қоныстану үшін көшіп барған адамның физиологиялық немесе онтогенетикалық бейімделуі (әдеттенуі).Бір ұрпақтың жеке физиологиялық бейімделуі фенотиптік бейімделу деп аталлоды да, бұл ұрпақтан ұрпаққа көше отырып генотиптік бейіделуге өтеді,ал сұрыпталу барысында-эволюциялық бейімделуге ауысады.Генотиптік және эволюцилық бейімедлумен салыстырғанда физиологиялық бейімделу толық жетілмеген.Организмнің бастапқы жағдайға оралуы қайта бейімделу деп аталлоды.Ортаның өзгерісті жағдайына ыңғайлануды дезадаптация дейд.Сонымен бірге жаңа әлеуметтік ортаға,мысалы ауылдан қалаға келген мигранттардың бейімделуі-адамның әлеуметтік бейімделуі жеке қарастырылады.

Қорытынды Бейімделгіштік - адаптация дегеніміз тірі ағзалардың қоршаған ортаның нақтылы жағдайларында құбылысында, мінез- құлқы менфизиологиясында тірі қалуды жоғарылататын ерекшеліктерді иемдену қасиеті. Бейімделу әрбір түрдің барлық даму статусында даму арқасында қалыптасады. Бейімделу жиынтығы ағзалардың құрлысы мен тіршілігінің табиғи қажеттілігін қалыптастырады.

Пайдаланылған әдебиеттер Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакция сын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакция сын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, Орысша-қазакша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакция сын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы