Балықтар классы на жалпы сипаттама. Шеміршекті балықтар. Тіршілік ортасы. Сабақтың тақырыбы:

а) Білімділік. Оқушыларға шеміршекті балықтар классы бойынша тән белгілеріне тоқталу, олардың қаңқасы тек шеміршектен тұратынына түсінік беру; алған білімдерін саралай отырып бір жүйеге келтіру, тақырыпты есте сақтау. ә)Дамытушылық. Оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру, кітапқа денег қызығушылығын дамыту, мәтінмен жұмыс істей білу, тақырыптағы негізгі ұғымды тауып, сызбанұсқаны толтыруға машықтандыру, білімін нақтылау және қисынды ойлануын дамыту. б)Тәрбиелілік. Оқушыларды өзбетінше ізденімпаздыққа, шығармашылық қабілеттерін дамытуға,еңбектенуге,өзара білімдерін тексеріп бағалауға, адамгершілікпен ұжымдық қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.

Сабақтың жүру барсы: Сабақтың жоспары:

1.Желілі жануарлардың үш тип тармағы қалай аталлоды? Бассүйексіздер, қабықтылар, омыртқалылар

15. Бассүйексіздер тип тармағының өкілі? Қандауырша.Қандауырша.

4. Омыртқасы жоқ желілі жануардың өмір бойы сақталатын құрылыс мүшелері? Желі.Желі.

16. Қандауырша деп аталуы? Құйрық жүзбеқанатының пішіні медицина құралы – қандауырға ұқсас болуы.

2. Қандауыршаның өзіне тән ерекшелігі. Терісінің сыртында жұқа сырқабықтың болуы

6. Қаңқаның қызметін не атқарады? Желі.Желі.

17. Желілілердің дене құрылысында, тіршілік әрекетінде омыртқасыздарға ұқсас белгілерді атаңдар ? Үш қабатты, екі жақты симметриялы, соңғы қуысты.

3.Асқорыту жүйесінің ерекшелігі нете? Жұтқыншағы әрі ас қорыту әрі тыныс алу қызметін атқарады.

5. Қандауыршаның жүрегінің қызметі не арқылы орындаллоды ? Құрсақ қолқа қан тамары.

18. Жүйке түтігі қандай қызмет атқарады ? Орталық жүйке жүйесінің

Қандауыршаға белгілер Омыртқасыздармен ұқсас тән белгілер 1. Қантарату жүйесі-тұйық. 2. Желісі бар. 3. Жүйке жүйесі жүйке түтігінен тұрады 4. Дененің соңғы қуысы болады 5. Денесі үш қабақтан тұрады. 6. Жұтқыншақтың екі бүйірінде көптеген желбезек саңылаулары бар. 7. Ішкі қаңқасы-желі. 8. Денесі екі жақты симметриялы. 9. Сырттай ұрықтанады. 10. Аналь тесігі бар.

құстар жорғалаушылар қосмекенділер жақсүйектілер жақсүйексіздер сүтқоректілер сүйекті шеміршекті балықтар дөңгелекқауыздыларминогалар миксиналар

Балықтар Сүйекті балықтар Шеміршекті балықтар

Тақта желбезектілер (730 түр) Шеміршекті балықтар Тұтасбастылар (30 түр) 1. Акулалар 2. Скаттар 1. Химератектестер Мұхиттар мен теңіздерде 1-класс тармағы 2-класс тармағы отряд тары

Шеміршекті балықтар 1. Анықтама. Қанқасы тек шеміршектен тұрады. Дене пішіні әр түрлі. Акулалардың денесі созылыңқы, ұршық тәрізді. Скаттардың денесі қабысып жалпайып кеткен. 3. Тіршілік ортасы. Су түбінде, барлық мұхиттардың субтропикалық және тропикалық теңіздерінде мекендейді 2. Сөзтаным. Ихтиология (грекше ихтис – балық, логия – ілім, ғылым) деп аталлоды. 4. Сыртқы құрылысы. Денесі бас, тұлға, құйрық бөлімдерінен тұрады. Бас бөлімінде жұп танау тесігі, екі көзі бар. Тұлға бөлімінде: жұп көкірек, жұп құрсақ, дара арқа жүзбе қанаттары орналасқан. Құйрық бөлімінде: сыңар құйрық және аналь жүзбе қанаттары бар.

7. Тыныс алуы: Желбезектерінде – желбезек доғалары – желбезекаралық перед – желбезек шашақтары болады. Желбезек доғаларының саны 5 жұп. Тыныс алуы ауыз қуысының қозғалуына сәйкес болады. 8. Қан айналым жүйесі. Жүрегі екі қуысты: 1 құлақша, 1 қарыншадан тұрады. Қан айналым шеңбері – Қоректенуі. Көпшілік түрі теңіз түбіндегі жәндіктермен қоректенеді. Акуланың жағы шеміршекті әрі қозғалғыш. Жаққа ірі үшкір тістер орналасады, тілі нашар дамыған. Ауыз қуысы жұтқыншаққа жалғасады. Жұтқыншаққа желбезек саңылаулары ашылады, жұтқыншақ өңешке, өңеш көлемді қарынға жалғасады. Аш шегі қысқа, оған бауырдан келетін өт өзегі ашылады. Тік ішегі клоакаға ашылады. Тоқ ішегі жуан. 5. Дене құрылысы: Терісі екі қабаттан тұрады. Сыртқысы – эпидермис, көп қабатты эпителий, ішкі – нағыз тері қабаты, дәнекер ұлпасын тұрады, эпидермисінде безді жасушалар көп. Шеміршекті балықтардың терісі ұсақ бүртікті.

11. Сезім мүшелері. Иіс слезу мүшелері өте жақсы дамыған. Қанның иісін 0,5 шақырымнан себе аллоды. Көзінің қасаң қабығы – жазық, көз бұршағы шар пішінді болып келеді. Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады. Бүйір сызығы жақсы дамыған. 10. Жүйке жүйесі. Тіршілік етуіне байланысты миы жақсы дамыған. Ми бөлімдері: алдыңғы ми, аралық ми, ортаңғы ми, мишық, сопақша ми. Жылдам жүзу әрекеттерін реттейтін мишығы жақсы жетілген. Акуланың миынан денесіне он жұп жүйкелер – дене бөліктеріне және жұлыннан да жеке жүйкелер тараллоды. 9. Зәр шығару. Таспа тәрізді жұп бүйрегі болады. Бүйректерде қаннан сүзілген зәр затраты бір жұп несепағар өзегі арқылы клоакаға келеді. Зәр затраты клоакадан тікелей сыртқа шығарылады.

13. Жіктелуі. Шеміршекті балықтар 2 класс тармағына бөлінеді. Олар: тақтажелбезектілер және тұтасбастылар. 14. Ерекшелігі. Балықтардың қаңқасы тек шеміршектен түзіледі, көпшілігі іштей ұрықтанады, адамға қауіптісі сұр акулалар, кеңінен таралған – жолақ акула. 12. Көбеюі. Шеміршекті балықтар – дара жынысты. Аталықтарында – жұп аталық және жұп тұқым жолы, ал аналықтарында жұп аналық без және жұп жұмыртқа жолы болады. Шеміршікті балықтардың көпшілігі іштей ұрықтанады.Аналықтары ұрықтанған үылдырық шарады, ал кей түрлері тірі шабақтайды. Уылдырықтарының саны аз. Кей түрлері ұрпақтарына қамқорлық жасайды.

1 – ауыз; 2 – танау тесігі; 3 – көз; 4 – желбезек және желбезек саңылауы; 5 – көкбауыр; 6 – несепағар; 7 – тұқым көпіршігі; 8 – құрсақ жүзбеқанаттары; 9 – жүрек; 10 – көкірек жүзбеқанаттары;. 11 – үш қалақты бауыр; 12 – аталық без; 13 – қарын; 14 – тоқ ішек; 15 – клоака; 16 – аналь жүзбеқанаты; 17 – құйрық жүзбеқанаты.

Қандауыршаға тән белгілер Акулаға тән белгілер 1. Қантарату жүйесі – тұйық. 2. Бас қаңқасы бар. 3. Жүйке жүйесі жүйке түтігінен тұрады. 4. Белсенді тіршілік етеді. 5. Іштей ұрықтанады. 6. Жұтқыншақтың екі бүйірінде көптеген желбезек саңылаулары бар. 7. Ішкі қаңқасы – желі. 8. Жұп жүзбеқанаттары бар. 9. Желісінің қалдығы сақталған. 10. Сырттай ұрықтанады. 11. Аналь тесігі бар. 12. Асқорыту жүйесі клоака мен аяқталлоды. 13. Тоқ ішегінде оралма қатпар бар.

Қандауыршаға тән белгілер Акулаға тән белгілер 1, 3, 6, 7, 10, 11 2, 4, 5, 8, 9, 12, 13

(Шығармашылық жұмыс)

V.Бағалау VI.Үйге тапсырма: Амангелді ауылының өзен- көлдеріндегі балықтар тіршілігі туралы хабарлама.

Р/с Оқушының аты-жөні Миға шабуы л Тірек- сызба мен жұмыс Тест сұрақ- тары Балықт ың ішкі құры- лысы Кесте ні тол- тыр Ой дамыту Қоры - тынд ы баға Қорытынды нәтижеде: сапа - %, үлгерім- %