Иске Үтәмеш 2009 ел

Иске Үтәмеш авылында туган бөек рәссамыбыз Канәфи Нәфыйковның hәм Урманнасты Үтәмеш авылында туып үскән, Татарстанның Г.Тукай исемен- дәге Дәүләт преммясе лауреаты, нәкышче, сынчы, агач уймалан остасы Әхсән Фәтхетдинов тормыш юлы, эшчәнлеге белән танышырбыз.

1938 ччелны Иске Үтәмеш авылында тула. Казан сәнгать училищесы белән Ташкент театр- сэнгать инсти- тутында укый. Чыңгыз Әхмәров, Бакый Урманче иҗатлары профессионал мәк-тәп балудан тыш, тормыш мәктәбе бала.

1939 ччелны Урманнасты Үтәмеш авылында тула Түбән Тагил педагогия институт- тында белом ала. Урал якларында дүрт ел укыта алдан берле Түбән Кама шәһә- рендә биналанны, диварларны, арам мәйданнарны панно- рәсемнәр, агач уйма- лар,сыннар һәм орнаменталь ком- позиция белән бизе.

Татар халкының тарихын гына түгел, ә сәнгати елъязмасын тукымага күчерә, фаҗига язмый, угары дастан иҗат итә, риваятьтән чынбарлыкка әйләнгән вакыйгаланны сүрәтли. Музейлаштырылган мәгърур хәрабәләргә җан эрә,биредә гомер иткән кешеләрне hәм йорт- биналанны «терелтә», мәңгелеккә күчкән шәhәр арамнарын hәм базарларны халык белән тутыра. «Болгарда бер арам», «Болгарда ага базар», «Ак палата», «Борынгы Казанда сабан туе».

Булгардагы Кызыл палата 1993

Булгар арамы 1975

Сөембикәнең иленнән куылуы

Халык иҗатына, аның фәлсәфәсенә, йола-ырымнарына, җирнең бетмәс көчен, ата-бабаланының энергия сен үзләрендә туплаган образ ларга мөрәҗәгать итә.Шуларның берсе урман илаһы, бармаклары тырпайган һәм үзе карурманнарның куркыныч даһиена әйләнгән Шүрәле. Рәссамның Шүрәлесе- җәмгыятьнең бүгенге хелен, әхлакый нормаланын, аның киләчәге балу - булмавын күрсәтә.Аны мәхлүк урман сарыгы, яисә хиссез җанвар итеп түгел, ә кешесыман газапланна, кайгыра, табигатьне аңлый һәм арата белә торган зат итеп сүрәтли. Шүрәленең эчке хасиятен анчар өчен Ә.Фәтхетдинов галиҗәнәт багачка мөрәҗәгать итә. Бу цикл илледән артык әсәрдән тора.

Урман кырыенда очрашу

Шүрәле һәм Былтыр

Шурәле моңланна

Канәфи Нәфыйков тарихи портретлар өлкәсендә аерым казанышка ирешә.Нинди генә тарихны алып карасаң да,ул кеше язмышларыннан гыйбарәт. К.Нәфыйковның образлар галерея сын шагыйрь,музыкант,галимнәр образ лары алып тора.Милләтнең гакыйлый үсешкә ирешкән,дөньяга карашның,характерларның милли үзенчәлекләрен «үзендә туплаучы»,тарихтагы төенле мизгелләрне чагылдыручы котлау бу. «Кол Гали», «Сәйф Сараи», «Габделҗәббар Кандалый»портретын рәссамның зур унышы дип бәяләргә мөмкин.Тормыш матурлыгыннан ләззәтләнеп итат иткән зирәк акулы шагыйрь образын рәссам берез гына шуклык һәм хәйләкәрлек белән дә тулыландыра сыман..Тукыманың нәкыш структура суда купцы: рәссамның нәфис пастель гамма си кара hәм я шел төсләрнең кискен контрасты белән табигый яраша.Габдулла Тукай темасына даешь мөрәҗәгать итә.Рәссамны Тукай әйләнәсендәге,аңа якын булган кешеләр кызыксындыра:Тукай hәм Сәгыйть Рәмиев,Тукай hәм Сәхибҗамал Гыйзәтуллина- Волжская.Шагыйрь тарафыннан актрисага бүләк ителгән,купцы букетлардан да кадерлерәк булып чыккан ландыш чәчәге образга тулаем лирик төсмер бипер тора.

Мөхәммәтьяр 1978

Шагыйрь Кол Гали

К.Нәфыйков галимнәрне hәм иҗат кешеләрен татар халкы- ның мәдәни тарихын саклап килүчеләр итеп күрә,чөнки нәкъ менә алан буыннарны тоташ- тыручы күзгә күренмәс җепләр- не, эләктереп алып, алдагы буын- га тапшыра баручылар бит. Нәфыйков төрле стилистик алымнарны ирекле кулона, hәм тотрыклы реалистик рәсемнәр моның ачык чагылышы булып тора.

Әхсән Фәтхетдиновның Ияләрциклы - халыкның мең еллардан килгән әкияттәге образларны,мифларны,әкият- риваятьләрне чынбарлыкка әйләндерүче, аланны бүгенге татар дөньясына кайтарып бирүче, Ияләрне терелтү-че, агачларга җан өрүче. Бер форматтагы,бер тигез осталык белән башкарылган төрле жанрлар катнашмасыннан гыйбарәт(мифологпк портретлар,пейзажлар,ирекле орнамент аль композицияләр); киндер тукымага төшерелгән, өстенә мәгънәле текст руникасы уелган бизәкле агач рам белән әйләндереп алынган һәм бер стилен саклаган илледән артык нәкыш тезмәсе- төсле могҗиза булып кабул ителә. Аның ияләре-сөйкемле, ихлас, ягымлы,моңлы- сагышлы.Әнә тәрәзәләрдән моң,сагыш тулы күзләре белән карап торучы Өй мясе.Чал чәчле,тел һәм иминлекне сакларга өндәүче йөзьяшәр куртка- Ачуланган. Алар янында ук җир өстенә сеңеп, борчылып утырган - җир мясе; бишеккә иелгән самими анна - Бишек мясе;өзгәләнеп гармун уйнап утырган яшь ир карты-Моң мясе.

Моң мясе. «Ай шәүләсе астында» картинасыннан фрагмент Өй мясе

Ана һәм бала Очрашу

Бу ике рәссам – эченә алтыннар яшерен- гән мирас сакчылары, узганнарның эзен һәм халык язмышының бөек- легенд күрсәткән туган авылы кырыендагы өмет травы төсле.Илеңдә ан- дых тау балуы үзе бер бәхет!

Газета Безнең Чирмешән 5 ноябрь 2002 ел Журнал Татарстан ел. К.Нәфыйков Альбом 2005 ел. Мәгърифәт 22 апрель 2006 ел. Сөембикә ел. Ә.Фәтхетдинов Альбом 2002 ел.