И НТЕРНЕТ ТАРМО Ғ ИДА ИШЛАШ КЎНИКМАЛАРИ

РЕЖА: ТАРМОҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ АСОСИ. ЛОКАЛ КОМПЬЮТЕР ТАРМОҒИ: локал тармоқ тушунчаси, тармоқ структураси, тармоқ ресурсларидан фойдаланиш. ГЛОБАЛ ТАРМОҚ.ИНТЕРНЕТ: интернетга уланиш усуллари, веб сайтлар, гиппер мурожатлар. Веб-сахифаларни куриш учун дастурий воситалар. Интернетдан ахборот қидиришнинг прицплари.Электрон почта хизмати ва унинг имкониятлари. Халқоро электрон почта хизмати:mail.ru, gmail.ru, yahoo.com.

КТ. Компьютер тармоғи - бир-бирлари билан маълумотларни узатиш воситалари (телекоммуникация воситалари) орқали боғланган компьютернинг ихтиёрий тўплами. Компьютер тармоқлари -худудий аломат бўйича LAN, WANва MAN фарқланади. LAN-(LocaIAreaNetwork)локал тармоқ бир неча (10 км гача) узунликдаги радиусда тўпланган. Локал тармоқ берк тармоқ бўлиб, ундан фақат чегараланган доирадаги фойдаланувчилар фойдаланиши мумкин. WAN-(Wide Area Network)-глобал тармоқ-юзлаб ва минглаб километр масофада тарқалган компьютерларни бирлаштиради. Глобал тармоқ очиқ тармоқ бўлиб, улардан ихтиёрий фойдаланувчи фойдаланиши мумкин. MAN-(Megapolic Area Network) локал ва глобал тармоқлар ўртасида оралиқ ҳолатни эгаллайди (шаҳар тармоқ). Сифатли алоқа линияларига ва баъзида юқори тезкорликка эга. Компьютер тармоғи

Т АРМОК СТРУКТУРАСИ Локал тармо қ структураси: Локал тармо қ структураси: «Шинасимон» топология; «Шинасимон» топология; «Юлдузсимон» топология; «Юлдузсимон» топология; «Хал қ асимон» топология; «Хал қ асимон» топология;

Ш ИНАСИМОН ТАРМО Қ Бунда барча компьютерлар умумий алока каналига кетма-кет уланади. Ҳар бир компьютер шинадан бошқа бир компьютер билан боғланиш учун фойдаланади Воситалар: Компьютер тармо қ платаси Кабель: Коаксиал 10Base2 Коннектор: BNC, T Терминатор

Ю ЛДУЗСИМОН ТАРМО Қ Юлдузсимон структурада барча компьютерлар бир-бири билан алоқа қилиш учун радиал кўринишда марказий узел орқали уланади Воситалар: Компьютер тармо қ платаси Кабель: UTP 10BaseT Коннектор: RJ45 Коммутатор

Х АЛ Қ АСИМОН ТАРМО Қ Барча компьютерлар кетма-кет халқа бўйлаб бир-бири билан боғланади

Д АРАХТСИМОН СТРУКТУРА Ушбу структурада барча компьютерлар бир-бири билан тармокланган каналлар оркали богланади

А ЛО Қ А МУ Ҳ ИТЛАРИ Симли алоқа линиялари Симсиз алоқа линиялари

К АБЕЛЬ ТИЗИМИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

С ИМСИЗ АЛО Қ А ТАРМО Қ ЛАРИ Wi-Fi - Wireless Fidelity - IEEE симсиз ало қ а стандарти. Бино ичида 32 метргача бино таш қ арисида 95 метргача бўлган масофада Л Ҳ Т ПКлари тармо қ платалари, қ урилмалари ва уланиш ну қ талари ўртасидаги ало қ ани таъминлайди. WiMAX - Worldwide Interoperability for Microwave Access – IEEE стендарти. Бир ва кўп ну қ талар ўртасида (мобил ну қ талар билан биргаликда) маълумотларни симсиз узатиш технологияси. Маълумотларни узатиш тезлиги 70 Мбит/с гача, масофа 70 км гача (масофа узайиши билан тезлик пасаяди).

С ИМСИЗ ТАРМО Қ ЭЛЕМЕНТЛАРИ

С ИМСИЗ АЛО Қ А КЎРИНИШИ

К ОМПЬЮТЕР ТАРМО Қ ЛАРДА АДРЕСАЦИЯ DNS : IP : МАС : A1-12-B4-90-4C-8C

Т АРМОҚ ОРҚАЛИ ТАҚДИМ ЭТИЛАДИГАН ХИЗМАТЛАР Компьютер тармоқлари ахборотларни электр сигналлари кўринишида узатиш ва қабул қилишга ихтисослашган муҳит. Тармоқ хизматларига қуйидагиларни мисол тариқасида келтириш мумкин: Файл сервер хизмати. Бунда тармоқдаги барча компьютерлар асосий компьютернинг (сервер) маълумотларидан фойдаланиш ёки ўз маълумотларини асосий компьютер хотирасига жойлаштириш мумкин; Принт сервер хизмати. Бунда тармоқдаги барча компьютерлар ўз маълумотларини хизмат жорий қилинган компьютер бошқаруви орқали қоғозга чоп қилиши мумкин; Прокси сервер хизмати. Бунда тармоққа уланган барча компьютерлар хизмат жорий қилинган компьютер бошқаруви орқали бир вақтда Интернет ёки бошқа хизматлардан фойдаланиши мумкин; Компьютер ва фойдаланувчи бошқаруви хизмати. Бунда тармоққа уланган барча компьютерларнинг ва уларда қайд қилинган фойдаланувчиларнинг тармоқда ўзини тутиши ҳамда фаолият юритиши белгиланади ва назорат қилинади.

А ХБОРОТНИ УЗАТИШ ВА ҚАБУЛ ҚИЛИШ Тармоқ ҳар доим бир нечта компъютерларни бирлаштиради ва улардан ҳар бири ўз ахборотларини узатиш ва қабул қилиш имкониятига эга. Ахборот узатиш ва қабул қилиш компъютерлар ўртасида навбат билан амалга оширилади. Компьютерлар тармоқлари ташкил этилгандан сўнг ундаги барча компьютерларнинг манзиллари белгиланади. Чунки ахборотларни тармоқ орқали бир компьютердан бошқасига узатиш компьютер манзиллари орқали амалга оширилади. Жўнатилаётган ахборотга оддий ҳаётимиздаги хат жўнатиш жараёни каби узатувчи ва қабул қилувчи манзиллари кўрсатилади ва тармоққа узатилади.

Интернет Интернет (Internet) - бу бутун жаҳон компьютер тармоқлари мажмуидир, яъни ягона стандарт асосида фаолият кўрсатувчи жаҳон глобал компьютер тармоғидир. Интернет Интернет (internet) - минглаб локал ва минтақавий компьютер тармоқларни бирлаштирувчи ахборот тизими ҳисобланади. WWW WWW – World Wide Web – бутун дунё ўргамчак тўри ҳисобланиб, Интернет ресурсларини ташкил этиш ва ундан фойдаланишни таъминлаб беради. Электрон почта Электрон почта – Интернет тармоғи орқали тезкор маълумотлар ва хабарлар алмашиш тизими Интернет манзил (URL) Интернет манзил (URL) – Интернет тармоғида жойлаштирилган ахборот ресурсларининг мурожаат манзиллари. Proxy Proxy – локал тармоққа уланган компьютерларни битта алоқа канали орқали Интернет хизматидан фойдаланишни ташкил этиш хизмати Веб сервер Веб сервер – веб саҳифаларни жойлаштириш, бошқариш ва улардан фойдаланишни ташкил этиш ҳамда фойдаланувчилар сўровларига ишлов бериш хизмати И НТЕРНЕТ НИМА ?

И НТЕРНЕТГА БО Ғ ЛАНИШ Интернетга боғланиш. Интернет тармоғига уланиш ажратилган алоқа канали (оптик тола, сунъий йўлдош алоқаси, радиоканал, ажратилган коммутацияланмайдиган телефон линияси) бўйича доимий уланиш, шунингдек коммутацияланадиган, яъни узиб-уланадиган уланиш (Dial- uр access, Dial-uр) кўринишида амалга оширилади. Телефон линияси орқали интернетга уланиш. Интернет тармоғига оддий телефон тармоқлари орқали стандарт модем қурилмалари ёрдамида уланиш мумкин. Телефон линияси орқали Интернетга уланишда модем қурилмасидан ташқари махсус дастурдан (протокол) ҳам фойдаланилади. Бунда ушбу дастур ёрдамида Интернетга уланганда телефон линияси банд қилинади, сеанс тугатгандан сўнг телефон тармоғи бўшатилади ва унда бошқа фойдаланувчи фойдаланииши мумкин. Интернетга уланишни амалга оширувчи дастурнинг ютуғи шундаки, улар Интернетга тўғридан тўғри уланишга имкон беради. Телефон линияси орқали «Чақирув» бўйича Интернетга боғланиш Интернет хизматларини тақдим этувчи провайдер билан мижоз ўртасида амалга оширилади. Бунда фойдаланувчи мантиқий ном (логин) ва махфий белги (парол) ёрдамида Интернетга тўғридан-тўғри уланади.

И НТЕРНЕТ ПРОВАЙДЕРЛАР PC модем ТФО П Интернет WWW FTP Search Content provider PC ADSL Ажратилга н линия PC ISPIAPUser

И НТЕРНЕТ БИЛАН БО Ғ ЛАНИШ Оддий телефон линияси ор қ али Интернетга бо ғ ланиш Мобил телефон ор қ али Интернетга бо ғ ланиш

И НТЕРНЕТГА УЛАНИШ ТАРТИБИ ДастлабкихолатУланишниўрнатишАутентификация Тармо ққ а уланишЯкунлаш Интернет уланишнинг энг кўп тар қ алган икки усули мавжуд: Dial-up Dial-up – телефон линияси ор қ али телефон ра қ амини териб уланиш ADSL ADSL – телефон линияси ор қ али маълумотларни тезкор узатиш (фойдаланувчига <9 Мбит/с, ундан 640кбит/с, масофа <5,5 км)

И НТЕРНЕТДА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

И НТЕРНЕТ ХИЗМАТЛАРИ Интернет провайдерлар қ уйидаги хизматларини та қ дим этади: WWW Интернет ресурсларини ташкил этиш Электрон почта хизмати Web hosting Шахсий веб сайтларни Интернетга жойлаштириш Internet conference Интернет ор қ али видео муло қ от Searching Интернет қ идирув тизимларидан фойдаланиш FTP файлларни алмашиш протоколи IPTV Интернет тармо ғ и ор қ али ра қ амли телевидения IP телефония Интернет тармо ғ и ор қ али телефон сўзлашувлар

И НТЕРНЕТ ДОМЕН ТИЗИМИ UZ UZ - Uzbekistan KG KG - Kyrgyzstan KZ KZ - Kazakhstan RU RU - Russia UA UA - Ukraine UK UK - United Kingdom US US United States COM COM - Commercial EDU EDU - US Educational GOV GOV - Government INT INT - International MIL MIL - US Military NET NET - Network ORG ORG - Non-Profit Organization Интернет домен номлари Интернет манзилларида ишлатилиб, улар мамлакат номларини, ташкилот ва корхоналар фаолиятини англатади z

А НЪАНАВИЙ ВА Э ЛЕКТРОН ПОЧТА ХИЗМАТИ Анъанавий почта хизмати: Шу маълумотларга асосланган ҳ олда почта корхонаси келган хатни марказий почта корхонасига юборади ва у ерда сараланиб тегишли манзилга элитиб беришни таъминлайди. Камчилиги: юборилган хабар ёки хат манзил узо қ лигига қ араб кунлаб, ойлаб бориши, баъзи ҳ олларда умуман етиб бормаслиги ҳ ам мумкин Электрон почта хизмати : Электрон почта махсус дастур бўлиб, унинг ёрдамида дунёнинг ихтиёрий жойидаги электрон манзилга хат, ҳ ужжат, яъни ихтиёрий файлни тезда (бир неча сонияларда) жўнатиш ва қ абул қ илиб олиш мумкин.

Э ЛЕКТРОН ПОЧТА МАНЗИЛИ Электрон почта манзили: почта қ утиси номи ва почта сервери манзилидан иборат бўлади Почта қутиси номи Ташкилот домени Асосий домен

М ИЛЛИЙ ЭЛЕКТРОН ПОЧТА ХИЗМАТЛАРИ Хозирги кунда миллий почта хизматлари ҳ ам анча ривожланиб бормокда. Ўзбекистондаги ҳ ар бир Интернет провайдер ўзининг почта сервери ва хизматига эга булиб, асосан ўзининг мижозларига хизмат кўрсатади. inbox.uz очи қ почта тизими ҳ исобланади ва бу тизим ор қ али ҳ о ҳ ловчилар фойдаланувчилар хат ва хабарлар жўнатиб қ абул қ илишлари мумкин.

Х АЛ Қ АРО ПОЧТА ХИЗМАТЛАРИ Электрон почта ор қ али маълумот юбориш учун икки усул кенг таркалган: бепул электрон почта хизмати деб юритилиб, ундан фойдаланиш учун Интернетда маълум бир Web са ҳ ифалари мавжуддир. Булар mail.ru, yahoo.соm, mail.uz, gmail.com Microsoft exchange дастури. Бу дастур ёрдамида локал ҳ исоблаш тармо ғ и ёки ало ҳ ида компьютерда хал қ аро почта хизматлари web са ҳ ифаларни ча қ ирмасдан хабарларни тў ғ ридан - тў ғ ри компьютерга юклаб олиш ёки юбориш имкониятини беради

Х АБАРЛАРНИ УЗАТИШ Ташкил қ илинган электрон почта ор қ али бош қ а электрон манзилга хат жўнатиш кетма- кетлигини кўриб чи қ амиз: дастлаб, mail.ru Web са ҳ ифаси ишга туширилади ҳ осил бўлган ишчи ойнанинг Имя майдонига фойдаланувчи электрон манзили ва Пароль майдонига пароли киритилади Войти тугмачаси босилади

Х АБАРЛАРНИ УЗАТИШ Хабарни узатиш учун куйидаги кетма-кетлик бажарилиши лозим Кому майдонига хат жўнатилиши керак бўлган электрон манзил Тема майдонига хат мавзуси Хат мазмуни пастки бўш ойнага ёзилади Отправить тугмачаси босилади

И НТЕРНЕТ ТАРМОҒИДА ҚИДИРУВ ТУШУНЧАСИ Интернет тармоғида ҳар бир фойдаланувчи ахборотни қидириш учун ўзбек, рус, инглиз ёки бошқа тиллардаги бир ёки бир неча сўздан ташкил топган сўровлардан фойдаланади. Интернет тармоғида маълумотларни унинг сарлавҳаси ёки унинг таркибида иштирок этган сўзлар ва жумлалар бўйича қидириб топиш мумкин. Бунда фойдалаувчи томонидан Интернет қидирув тизими қидирув майдонига керакли маълумотга доир сўз ёки жумла киритилади ва қидирув тизими ишга туширилади.

Қ ИДИРУВ НАТИЖАСИ

А ХБОРОТЛАРНИ ПАРАМЕТРЛАРИ БЎЙИЧА ҚИДИРИШ Ҳар бир фойдаланувчига Интернет тармоғи орқали ўзига керакли бўлган маълумотларни осон ва тез кидириб топиши учун ахборотнинг параметрлари бўйича қидириш таклиф килинади. Улар куйидагилардан иборат: Маълумотларни унинг тили бўйича қидирув; Маълумотларни унинг тури (матн, расм, мусиқа, видео) бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлашган минтақаси бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлаштирилган санаси бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлашган Интернет зонаси бўйича қидирув; Маълумотларни хавфсиз қидирув.

G OOGLE ТИЗИМИДА А ХБОРОТЛАРНИ ПАРАМЕТРЛАРИ БЎЙИЧА Қ ИДИРИШ

М ИЛЛИЙ АХБОРОТ - ҚИДИРУВ ТИЗИМИ – бу барча фойдаланувчилар учун юртимизнинг Интернет тармо ғ идаги миллий сегменти ахборотларидан қ улай тарзда фойдаланиш имкониятини берувчи тизимдир.

Э ЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ !