Орында ғ ан: Жансейітова Аида Тобы:111 А Қ абілеттер психика даралы ғ сыны ң к ө рінуі ретінде

Қ абілет – адамны ң ә р қ илы іс- ә рэкеттерге урай к ө рініс беретін психикалы қ м ү мкіндіктерін анны қ тауши тума аннатомиялы қ – физиологиялы қ ж ә не ө мір барысында ме ң герген реттеу-т ү зету сапаларсыны ң жиынты ғ ы.

Қ абілеттер жалпы ж ә не арнайы болып б ө лінеді Жалпы қ абілеттер іс- ә рэкеттерді ң баржа т ү рінде қ ажет. Олар қ арапаймы ж ә не к ү рделі болып ажыралады. Қ арапаймы қ абілеттер – болмысты дай бейнелеуде, қ абылдау, ес, ойлау, қ иял мен ерікті ң ә деттегі, баржа тек ө кіліне т ә н де ң гейде қ ала ғ ан ә рэкет орындауда іске қ осылады. К ү рделі қ абілеттер – о қ уда, ба қ ылау, ши ғ армашилы қ істерінде к ө рініп, а қ ыл-ес дамусыны ң же ғ ары де ң гейін таннытады. Қ арапаймы ж ә не к ү рделі қ абілеттерді ң қ ажетті де ң гейдегі дамуы болмаса, т ұ л ғ а адами іс- ә рэкеттерді ң бірде біріне араласа алмайды.

Іс- ә рэкет т ү рлеріне урай арнайы қ абілеттер – сызу, к ө крем ө нер – ә дети, на қ ты- ғ былыми (математикалы қ ж ә не т.б.), т ә жірибелік- ұ йымдастыру, т ұ рмысты ң - жасампазды қ, т.с.с. болып ажыралады. Қ абілеттер тек ө кілі бойында ғ ы білім, ептілік ж ә не да ғ дылармен шектелмейді. Олар на қ ты іс- ә рэкет т ә сілдеріні ң шапша ң ә рі берік игерілуінен к ө рінеді, тек ө кіліні ң психикалы қ ә рэкеттерін реттеп баруши тетік ретінде қ ызмет етеді.

Қ абілет ж ә не нишан, н ә сілдік Қ абілеттер нишан к ү йіндегі даму ү шін қ ажетті болатын таби ғ и, н ә сілдіктен бекіген ал ғ ы шарттар ғ а негізделеді. Адам қ абілеттері тумадан берілмейді. Алайда, кейінгі ө мір барысында дамуына ар қ ау пдоллар белгілі таби ғ и ал ғ ы шарт – нишан оны ң гендік т ұғ рында бекіген.

Қ абілет нишандары – б ұ л ә р қ илы талды ғ иштар мен миды ң кей- бір қ абы қ займа қ тары ж ә не жарымшарларсыны ң ж ұ мысын қ амтамасыз етуші ж ү ике ж ү йесіні ң ерекшеліктері. Нышандар – қ абілеттер дамусыны ң ал ғ ы шорты ғ анна. Нышандар негізінде дамуши – қ абілеттер, біра қ доллар на қ ты нишандарды ң қ ызметінен болмай, нишандарды ө зіні ң құ рамдас б ө лігі ретінде қ маты ғ ан даму құ былыссыны ң ө німі.

Н ә сілдік белгілер адам дамуына қ ажетті шарттарсыны ң бірі ретінде, ә рине, қ а ты сады, алайда оны ң дамуы н ә сілдік ы қ пал ғ а тікелей байланнысты емс, себебі, біріншіден – н ә сілдік белгілер мен т ұ л ғ анны ң ө мір барысында на қ ты и герцен сапа – қ асиеттері ажырамас бірлікті құ райды; осыдан қ хендай да психикалы қ қ абілетті н ә сілдіктен деп айту қ ателікті; екіншіден – н ә сілдіктен на қ ты психологиялы қ маз ұ н ғ а ие психикалы қ қ абілетті ң ө зі панда болмайды, оны ң дамуына негіз болатын таби ғ и ал ғ ы шарт – нишан ғ анна беріледі.

Қ абілет ж ә не іс- ә рэкет Адамды бас қ а тіршілік т ү рлерінен ажыратуши белгі ретінде қ абілеттер сол адамны ң таби ғ и - ә леуметтік болмысын құ райды, ал ол болмыс – тарих ө німі. Іс- ә рэкетті ң ә р қ илы т ү рлеріне урай – арнайы қ абілеттер ж ә не жалпы қ абілеттер ө зара жіктеледі.

Қ абілет ж ә не дарындылы қ Жалпы қ абілет к ө біне дарындылы қ терминімен белгіленіп ж ү р. Дарындылы қ – б ұ л белгілі іс- ә рэкет саласында ғ ы табысты қ амтамасыз етуші қ абілеттер чтобы (комплекс). Адамны ң шинайы дарындылы қ кейпі осы жалпы ж ә не арнайы қ асиеттерді ң ажырамас, ө зара кіріге, бірігуімен ғ анна қ амтамасыз етіледі.

Дарындылы қ ты ң аса же ғ ары де ң гейі «талант» ж ә не «даннышпанды қ » ұғ ымдарымен ай қ ындал ғ ан. Талант – на қ ты іс- ә рэкетке бол ғ ан же ғ ары қ абілеттілік. Даннышпанды қ – бір д ә уірлік м ә ні бар жетістіктерге ар қ ау бол ғ ан қ абілеттерді ң е ң же ғ ары де ң гейі. Даннышпанды қ табыстарды ң ал ғ ы шорты – ши ғ армашил жанпидалы қ, бірегей жа ң алы қ іздестіруге құ лшсыныс, жалпыадамзатты қ м ә дениетті ң ә р қ илы саласында аса же ғ ары жетістіктерге бол ғ ан ұ мтылыс. Сырттай кедергіліік жа ғ дайларында ғ ы ү клен жетістіктерді қ ол ғ а кіргізу – же ғ ары қ абілеттілікті ң д ә лелі.