Географиялық зоналылық

Географиялық зоналылық - Жердің географиялық қабығының бөлшектенуінің заңдылығы. Бүл Күн сәулесі энергиясының ендіктер бойынша (экватор дан полюстерге қарай азаюының) таралуынын сипатына және ылғалдануыпың біркелкі еместігіне сәйкес географиялық белдеулер мен зоналардың бірізді және анық ауысымы бойынша байқалады. Географиялық зоналылықтың өзіндік климаттық, гидрографиялық, геохимиялық, геоморфологиялық, топырақтық және биогеографиялық процестері болады. Ол ірі жазықтарда (мысалы, Шығыс Еуропа жазығы, Батыс Сібір жазығы ) өте анық байқалады. Тауларда зоналыық биіктік белдеулікке тән бөліктердің ауысымында байқалады да, беткейлердің экспозициясының әсерінен күрделене түседі.Шығыс Еуропа жазығы Батыс Сібір жазығы

Табиғат зоналарының орналасуы климаттық белдеулермен тығыз байланысты. Климаттық белдеулер сияқты табиғат зоналары да Күн сәулесінің түсу бұрышының азаюы мен ылғалдануының әркелкілігіне байланысты экватор дан полюстерге қарай бірін-бірі алмастырады. Осы заңдылықты ендік зоналылық деп атайды. Зоналылық аумағына қарамастан, барлық табиғат кешендерінде кездесетіндіктен, географиялық қабықтағы негізгі заңдылық болып табылады. Зоналардың таралу заңдылықтарымен ір материктің табиғатын оқып үйрену барысында жете танысатын боласыңдар. Табиғаттағы зоналылық тек жазықтарда ғана емес, биік тауларда да байқалады. Таудағы табғат кешендері оның етегінен биік шыңдарына дейін температура мен қысымның төмендеуіне, белгілі бір биіктікке дейін жауын- шашын мөлшерінің артуына, тау беткейлеріне түсетін жарық мөлшерінің әр түрлілігіне байланысты алмасады. Бұл зоналар труды әр түрлі биіктіктегі белдеулер түрнде көмкере орналасатындықтан, оларды биіктік белдеулер деп аталады. Таулардағы биіктік белдеулер жазықтағы зоналарға қарағанда тезірек алмасады. Оған көз жеткізу үшін 1000 м биіктікке көткрілудің өзі жеткілікті. Биіктік белдеулердің ең төменгі бөлігі әр уақытта тау жотасы орналасқан табиғат зона сына сәйкес келеді. Егер тау тайга зонасында орналасса, хонда оның басы на шыққанға дейін мынадай биктік белдеулерін көріге болады:тайга, таулы тундра, мәңгі қар мен мұздықтар. Тау жүйелері экваторға жақын орналасса және неңұрлым биік бокса, белдеулер саны көп және табиғаты алуан түрлі болады.