Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев (18 ақпан 2005 жил). Қазақстан халқына жолдауында Жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен болашаққа жаңаша көзқарасы баржа с ұрпақты дер кезінде ең қымбат адами көзқарастар негізінде рухани адамгершілік, имандылық ізгі қасиеттерге баулу қажет

Мектептің басты міндеттерінің бірі оқушылорды жалпыадамзат-тық қүндылыққа негіздей отырып тәрбиелеу. Құндылық денег ұғым философия дағы, қоғамзанудағы жәнс педагогикддағы негізгі құбылыстардың бірі болып табылады. Мөселен, философия да құндылық қоршаған дүниедегі объектілердің әлеуметтік ерекшеліктерін, олордың адам мен қоғам үшін, қоғамдық өмір мен табиғаттағы құбылыстардың дұрыс немсе бұрыс мәнің (игілік, жақсылық пен жаманшылық, әсем және; көріксіздік) түсіндіру үшін қолданылады. Жалпыадамзаттық құндылықтардан философ тар, прогресшіл ойшылдар мен педагогтар адамның құқығын, оның бостандығын және соған сәйкес келетін тәрбие мен білімді бөліп қарастырған.

Кез келген халықтың өмірінде жалпыадамзаттық құндылықтардың орнығуы қоғамның тарихи дамуының зонды нәтижесі болып табылады. Мамандар оқушылордың рухани-адамгершілік тұлғасын қалыптастыру ісі оларға адамзат баласының қолы жеткен қоғамдық-тарихи тәжірибесін игерту және тұтастай алғанда әлеуметтік-этикалық нормалар мен жалпыадамзаттық ізгіліктерді қатар игертуге болатынын дәлелдеп берді. Бұл өлшемдер халықтық дәстүрлерде, адамгершілік уағыздарда, діни мәдениетте нақты жазылып қойылған және әлеуметтік ойдың тәуір белгілері, тұлғаның қасиеттері, адамгершілік үлгілері шоғырландырылған күйде әдептіліктің қоғамда қабылданған үлгісі ретінде көрінеді.

Бүгінде біздің қоғамда дінге денег инта-ықылас күшеюде. Алайда, оның ұрпақ тәрбиесіне байланысты тәрбиелік үлкен әсері бар құбылыс екенін мойындауға тура келеді. Елімізде жетпіс жил бойы дін адамның сана сын уландыратын папины деп келген кеңестік дәуірде қалыптасқан көзқарасты бір күнде өзгертуге болмайтынын өмірдің өзі көрсетіп отыр. Бүгінде дін жөніндегі көзқарас кіріктірушілік қызметімен бірге, қоғамды бұзушы да болып отыр. Мысалы, Косово мен Хорватиядағы, грузин дер мен абхаздар арасындағы ұлттық ала-көздік діни көзқарасқа байланысты туындауда.

Діннің әлеуметтік ақиқат, шиндық фактор екенін есть сақтауға тура келеді. Ол адамзат қоғамында адам сана сынан тысқары өмір сүрген емс, қоғамдық өмірдегі сананың бір бөлігі болып сана лады. Сондықтан оны қоғамнан алшақтатуға болмайды. Ол әлеуметтік өмірдің мәніне кірігіп кеткен құбылыс. Қазақстан Республикасы Конституциясының 19-бабында әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға хақылы делінген. Бұл адамдардың қай дінді қабылдаса да, немсе мүлде дінді мойыңдамаса да өз еркі өзінде денег бас бостандығын уағыздауды қолдайтын демократиялық құқық қорғаудан туындаған ұстаным. Конституцияның 14- бабында тегіне, әлеуметгік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтыда дінге көзкарасына немсе тұрғылықты жеріне байланысты немсе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды деп Қазақстан азамат- тарының жеке басының құқығын қорғауды камтамасыз еткен.

Ата-аналар немсе олордың орнын басушылар өз баласын от басында өз көзқарасынша тәрбиелеуге құқықты, бірақ бұл істе баланы зорлап дінді мойындатуға жол берілмейді. Дінді оқытуда оны адамзат мәдениетінің бір бөлігі ретінде қарастыру керек. Барлық дінде де сүйііспеншілік, үміт, бейбітшілік, әділдік, ізгілік, қайырымлыдылық денег ұғымдарға бірыңғай көзқарас бар.

Жастарды адмгершілік қасисттерге, құндылықтарға тәрбиелеудс дінің таза ізгілікке, адамгершілікке тәрбиелейтін ұстанымдарына ден қоюға болады. Бүгінгі мектептерде діннің осы ұстанымдарын уағыздай отырып, оқудың ғылыми негізіне баса көңіл бөлуге тура келеді, яғни білім беру мен тәрбие ісінде ғылымилық, оның күнделікті өмірмен байланыстылығы, баланың жас және жеке ерекшеліктерін ейскеру, еріктілік ұстанымдарын басты қағида этуді үнемі ейске сақтау қажет.

Кез келген халықтың адамгершілік-рухани өмірінің барлық кезеңінде халықтық педагогика үлгілері бай және сан алуан, өйткені ол сан түрлі этникалық ұлыстардың мыңдаған жилғы тәжірибесімен жасалған педагогикалық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады. Дәстүрлердің ескісі де, жаңасы да бұрын болмаған өзгерістерге ұшырауда. Бірақ олардағы басты нәрсе өтіп бара жатқан ұрпақ пен келер ұрпақтьщ арасындағы жанды байланыс сақталып келеді. Сондықтан осы заманғы тәрбиенің мәні халықтар-дың прогрессия ізгілікті дәстүрлерін қайта жандандыру арқылы ұрпақтардың адамгершілігін нығайту болып табылады.

Ғалым-педагогтар осы заманғы педагогиканың алдында екі басты міндет тұр деп санайды. Бір жағынан, педагогиканы жалпыәлемдік құндылық деңгейіне көтеруге әрекет жасаған жөн; екінші жағынан барынша жетілген, адамзатгық идеалы құру, жоғары және тұтас екі мәнді мәдени мұраны кіріктіруден пайда болған адами мұрат жасау. Бұл міндетгерді орындауға жену үшін үйлесімді даму баланың табиғатпен, мәдениетпен үйлесуін көрсете жалпыадамзаттық құндылықты бостандық пен сүйіспеншілікті ейскеру керек.

Осы күнге дейін адамды жоғары құндылық деп зануда, адамның тұлғасына, оның қасиетіне, жақсылық мұратына рухани күшіне құрмет көрсэтумен қарау, оны қоғам дамуының елеулі қозғаушы күші деп санау халықтық педагогиканың жалпыадамзаттық мұратының негізгі мәні болып келді. Халықтардың өмірінде түрлі тарихи дәуірде пайда болған жалпыадамзаттық құндылықтар белгілі бір ұлттың және интернационалдық құндылықтардың жиынтығы, олар бірін-бірі толықтырушы және дамытушы, бірақ олар адамзаттың жалпы мүлдесіне қайшы келмейді.

Жалпыәлемдік құндылықтар түрлі халықтың, түрлі діннің, түрлі дәуірдің рухани мақсатгарын жақындастыратын, туыс ететін құбылыс. Сол себепті де ол жалпыадамзатгық деп аталлоды, өйткені олар біртіндеп жинақталды және XX ғасырдың соңында Халықаралық топ алғашқы рет дүниежүзілік тарихта адамның құқықтары туралы халықаралық негізге алынатын қүжаттар фасады (Адам құқықтарының жалпыға бірдей- Декларациясы, Баланың құқықтары туралы конвенция» және т. б.), оларда тәрбиенің методологиясы мен теориясы, оның жаңартылған мақсат, мүлделері қарастырылған.

Мәдени-тарихи тәжірибе дәлелденегдей, жалпыәлемдік құн-дылық болып саналатын: қайырымдылық, сүйіспеншілік, еркінділік денегдерді педагогика да адамгершілік өлшемдердің көрсеткіші деп санайды. Олар, біріншіден, өз бетімен болушылық-пен, ойына келгенді істеушілікпен, адамгершілік тұрғыдан ауа жайылушылықпен, екінші жағынан, қаталдықпен, немқұрайдылық-пен, озбырлықпен, волюнтаризме сыйыспайды. Сондықтан педагогтар мен тәрбиешілер мәдениет қана негізінен адамдардын рухани бейнесін қалыптастыратынын берік есть ұстауы керек. Олай бокса, педагогикалық халықтық мәдениет сияқты, педагогикалық дәстүрлік-тұрмыстық мәдениет те ең алдымен жасөспірімнің тұлғасын қалыптастырады. Халықтық педагогика денег терминнің мәнін бұқара халықтың педагогикалық насосы, ал дәстүрлі педагогика денег терминнің мәні белгілі бір ұлтқа ортақ, этникалық педагогикалық насосы деп қараған жөн 1. Бүгінгі заманғы тарихи жағдайларда осы мәдениеттен педагогикаға жалпыадамзаттық мақсаттар денег ұғым енді. Ол қай елде, қандай да болмасын ұлттық мектепте жүзеге асырылмасын, біртұтас әлеуметтік қызметті, мақсатты, тәрбиенің мазмұны мен бағыттылығын көрсетсді. Жалпыәлемдік мақсаттар денег ұғымның өзін танымдық, әсерленгіштік және мінез-құлықты қалыптастырушылық сипаттарын қамтитын әлеуметтік мақсат ретінде қарастыру керек. Осы заманғы өркениет жалпыадамзаттық құндылықты бірінші орынға қоя отырып, демократичны, адам құқығын оның маңызды бөліктері деп қарайды.

Тәрбиенің негізі болып саналатын жалпыәлемдік құндылық- тардың бірі тәрбиенің басқа адамға денег қажеттілігі, басқа адамдарды сүйе білу қажеттілігі болып табылады. Әр адамның тағдыры әрқашан өлемдік дүниемен, адамдармен, ұжыммен байланысты. Сондықтан демократияландыру, адамның құқығы мен бостандығын сақтау жағдайларында ұжымдағы қарым-қатынас мәселелері бұл күнде ерекше маңызға ие болуда. Ондаған жилдар бой на оқушиның жеке басын ұжымдық ықпал эту арқылы қалыптастыру туралы мәселе отандық педагогикалық әдебиетте қарастырылмай келді одессе де болады. Тұлға ұжымға сөзсіз бағынуы керек деп саналды. Қазіргі кезде уақыт шешімінің рухина сөйкес адамның терең филососриялық тұжырымдары мен дүниежүзілік педагогикалық ойдың тәжірибесіне сүйене отырып жаңалық іздестіру қажет болып отыр.

Оқушины ұжымдық қатынастар жүйесіне ендіру аса күрделі, бір мәнді емс, көп жағдайда қарама-қарсы мәнді болып келетін үрдіс. Оқушылар, ұжымның болашақ мүшелері, бір-бірінен денсаулығы, сыртқы пішіні, мінез ерекшелігі, көпшілдігі, білімі және басқа көптеген қасиет терімен ерекшеленеді. Сондықтан олар қарым-қатынастар жүйесіне әр түрлі болып енеді. Жолдастары тарапынан түрліше жағдайға тап болады, ал ол ұжымға керісінше әсер етеді. Ұжымдық қатынастар жүйесіңде жеке бастың жағдайын шин мәнінде дербес, әлеуметгік тәжірибеге байланыс болып келеді.

Мамандардың тұжырымдауынша, ұжымдағы қарым қатынас-тардың әлеуметтік- психологиялық негізін, хонда қабылданған құндылықтар құрайды, яғни, ұжым балан өмірі мен қызметіне, оқушиның жеке басы мен мінез құлқына аса маңызды және мәнді саналатын қасиеттерд ендіреді. Бұл ұжымдағы адамдардың көпшілігі жоғары бағалайтын жеке сапалар мен қылықтар. Сыныпта, мәселені адалдық, қайырым-дылық, ізгілік, батылдық қасиетгер ерекше бағалануы, тіпті тұлғалық сапалар басқалордың еліктеуіне тұратын үлгі ретінде қарастырылуы мүмкін. Осы арада оның күрделі құбылыс болып табылатыньп-ейскерген жөн. Оны үш топқа бөлуге болады: 1) ұжымшылдық тиімді бірлейскен қызмет ынтымақ-тастық және ұйьшшылдық орта; 2) ұжымшылдық топтың, ұжымның мүдделеріне адалдық; 3) ұжымшылдық көңілдестік, өздігінен түсінушілі басқаларға қамқорлық.

Тәрбиеші кез келген баланы, тіпті ол оның көзқарасымен келіспеген жағдайда да құрметтей білуі керек. Құрмет адамдар көтеріңкі көңіл күй слайды, оған жеке басының құндылығын сезінуге мүмкіңдік туғызады. Басқалорды құрметтей білетін адамның бойында нақты қасиет болады, себебі ол өз бойындағы жилылықты басқаларға ұсына аллоды. Маңайындағы-лорды құрметтей білмейтін адамның басқаларға ұсынар ештеңесі болмайды. Құрмет бұл кейде оның бойында кемшіліктері бола тұрса да, біз бағалайтын қарым-қатынастық қасиет. Басқаша айтқанда, құрмет оның қателеріне қарамастан, адамға денег онды қарьш-қатынас болып табылады. Өз бойында адамдарға денег осындай құрметті тәрбиелеу, ол кез келген адамнан ең алдымен оңды қасиетгерін көре білуді үйренген кезде ғана пайда болатын қасиет.

АБСОЛЮТТІК ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР Адам ақиқатты танып, сүйіспеншілікпен дұрыс әрекет еткенде оның жан дүниесінде ішкі тыныштық орнайды, ішкі тыныштығы бар адам ешкімге қиянат жасамайды.

Рухани адамгершілік білімінің басты ұстанымдары Гуманистік ба ғ ытта ғ ы қ а ғ идат Жалпыадамзатты қ құ ндылы қ тар Ә леуметтік ынтыма қ тасты қ қ а ғ идаты Ұ лтты қ м ұ ра қ а ғ идаты Таби ғ и с ә йкестік қ а ғ идаты