Алматы 2016 Орындаған: Экология мамандығы бойынша 442 топ студенті Бектұрар Марал

Жоспар Қаллодықтар түсінігі, түрлері Қаллодықтарды басқару жүйесі ҚР Қаллодықтарды басқару жүйесі Қазақстанда тұрмыс қаллодықтарын басқару жүйесін жаңғырту бағдарламасы әзірленуде

Кез-келген үйде қаллодықтардың сан алуан түрлері кездеседі – қағаз, сынған ыдыстар, ашылған консервілер т.б. Біздің күнделікті тұрмысымызда пайда болатын қаллодықтарды ғылыми тұрғыда «қатты тұрмыстық қаллодықтар» деп аталады. Әрбір адам баласы осы қаллодықтарды үйінділерге тастайды, ал бұл табиғаттағы зат айналымын бұзады. Ал өндірістік кәсіпорындардан пайда болатын қаллодықтар өнеркәсіптік қаллодықтар болып табылады.

Қаллодықтар қатты сұйық газдық Фазалық жағдайы бойынша Қ аллоды қ тар тұрмыстықөнеркәсіптік

Тұрмыстық қаллодықтарды өңдеу мен кәдеге жара ту – бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Бұл әлемдік деңгейдегі мәселе.Мысалы, Швецияда тұтыну қаллодықтарынаң 25%-ы қайта өңделіп,пайдалануға жіберіледі,Жапонияда ол 30% құрайды,Германияда 35%.Ал Қазақстанда коммуналлодық тұрмыстық қаллодықтардың 2,5%-ы ғана кәдеге жаратылып,қалғана 97,5%-ы компоненттерге бөлінбестен тасымалданап полигондарға немсе ҚР табиғат қорғау және санитарлық заңнамасынаң талаптарына сайттт емс арнаулы орындарда жинақталып,ашық қоқыстарда қордаланады.

Газ тәріздіҚаттыСұйық Органикалық Бейорганикалық Зиянды Зиянсыз Пайдаға асырылатын Пайдаға асырылмайтын Жанбайтын Жанатын Жанбайтын Жанатын

Жанбайтын пайдаға асырылатын қаллодықтар үй-жажды жөндеуден өткізу кезінде түзілетін қоқыстар,ыдыс-аяқтың сынақтары және т.б. Ыдыс-аяқ сынақтарын құрылыс материалдары ретінде,яғни қабырғаларға мозаика түрінде жабыстыруға,есік аллодын,үй іргетасын әрлегенде пайдаланады.Ал,мүлдем пайдалануға жарамайтындарды көмуге жібереді. Жанатын пайдаға асырылатын қаллодықтар ағаш қаллодықтарын,қағаз қаллодықтары - макулатурнай,құрамында резеңкесі бар қаллодықтарды,түрлі майлар мен еріткіштер. Бұл қаллодықтарды зиянсыз түрге айналлодыру үшін камералық цехтарда жағады.Бөлініп шыққан жылуды өндірістік айналымдарда немсе жанбайтын қаллодықтарды зиянсыздандыру үшін пайдаланады.

Макулатура Медициналық қаллодықтар Істен шыққан құрал-жабдықтар Ағаш қаллодықтар Мұнай өнімдерінің қаллодықтары Азық-түлік өндірісінің қалд.ы полимер,пластмассалар Электронлық сынақтар Қара металл сынақтары Құрылыс қаллодықтары Тоқыма қаллодықтары және тоқыма Дөңгелектер мен резеңкелер Шына сынақтары мен қаллодықтары және т.б.

Улы қаллодықтарды көму,сақтау,жинақтау,тасымалдау туралы шешім қабылдау үшін олардың қауіптілік сынабын негізге алу маңызды. Қаллодықтар уттылық сынабы мен қоршаған ортаға келтіретін зиянана байланасты бөлінеді: Ұзақ мерзімге сақтауға болмайтын қаллодықтар Сақтау көлемі мен мерзімі шектелген қаллодықтар Үш жылға дейінгі ұзақ мерзімге сақтауға рұқсат етілген қаллодықтар

Қауіпті қаллодықтардың трансшекаралық тасымалдануын және оларды тасымалдау,кәдеге жара ту,сақтау және көму мақсаттары үшін аластауды бақылау туралы Базель конвенция сына сәйкес қаллодықтар қауіптілігінің 3 деңгейі белгіленді.Олар: 1. Жасыл – индекс G; 2. Янтарь түсті – индекс А; 3.Қызыл түсті – индекс R;

* Қаллодықтарды басқару жүйесі Қазақстандағы қаллодықтарды басқару саласындағы ағымдағы ахуал мынадай проблемалармен сипатталады: Өткен онжылдықтар ішінде ауры өнеркәсіп, агроөнеркәсіптік экшен мен пайдалы қазбалар әзірлеу қаллодықтарынаң тарихи көлемі қордаланап қаллоды. Бұл роте мұндай қаллодықтардың босым бөлігі утты, ал кейбіреуі радиоактивті.

Тарихи өнеркәсіптік қаллодықтар Өнеркәсіптік қаллодықтардың жаңадан түзілген көлемі өсіп келеді. Тау-кен өнеркәсібінің, қайта өңдеу салалары мен ауры өнеркәсіптің дамуына байланасты Қазақстан өнеркәсіптік қаллодықтардың қомақты көлемін шығарады, бұларды ең үзік халықаралық практикаға сәйкес басқару қажет.

Өнеркәсіптік қаллодықтар көлемін барынша азайту үшін мынадай іс-шараларды жүзеге асыру қажет: 1 ) пайдалы затратынаң болуы, сендай-ақ қаллодықтардың экологиялық қауіпсіздік стандарттарына 100 пайыз сәйкес келуі тұрғысынан осы қаллодықтардың ірі полигондарынаң бәріне түгендеу жүргізу; 2) осы қаллодықтарды жіктеу қағидаларын пысықтау және қаллодықтардың шинайы көлемі мен полигондар орналастырылған жерлердің дай-күйін көрсету үшін оларды Еуропалық стандарттарға сәйкес келтіру; 3) қаллодықтарды қайта өңдеудің экономикалық орындылығын айқындау үшін, сендай-ақ оларды стандарттарға сәйкес келтіру үшін қажетті инвестицияларды айқындау үшін аталған қаллодықтардың ірі полигондарынаң бәрінде техникалық- экономикалық зерттеу жүргізу; 4) 100 пайыз қаллодықтар үшін қауіпті және утты қаллодықтарды қайта өңдеу/көму нұсқаларын айқындау;

5) экономикалық және экологиялық әсерін бағалау негізінде одна әрі өңдеу үшін аталған қаллодықтарға босымдық беру және 100 пайыз байыту қаллодықтарын қайта өңдеу әрі қауіпсіз сақтау жөніндегі жобаларды іске асыруды ынталандыру үшін қажетті қаржыландыру көздері мен тиісті ынталандыруды айқындау; 6) өнеркәсіптік қаллодықтарды қайта өңдеу жөніндегі инфрақұрылым мен кәсіпорындар қалыптастыру және олардың орнақты жұмыс істеуі үшін ынталандырулар енгізу; 7) саясатты әзірлеу мен өнеркәсіптік қаллодықтарды қадағалауды жүзеге асыру үшін түрлі министрліктер, ведомстволар арасындағы өзара іс-қимыл жасаудың нақты тетігін әзірлеу; 8) химиялық затратды ротеудің заңнамалық тетіктерін жетілдіру, денсаулық сақтау, еңбек қауіпсіздігі және она қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік, қоршаған ортана қорғау саласындағы, онаң ішінде химиялық өнім тізіліміне қатысты заңнамана «Химиялық өнімнің қауіпсіздігі туралы» Заңнаң талаптарымен үйлестіру; 9) құрамында орнақты органикалық ластағыштар мен басқа да қауіпті қаллодықтар бар қаллодықтарды жою жөніндегі технологияларды қоса алғанда, экологиялық қауіпсіз технологиялар мен процестерді енгізуді қамтамасыз ету; 10) химиялық затратды жіктеу мен таңбалаудың халықаралық жүйесін енгізу; 11) шығарындылардың тізілімін жасайттт әрі химиялық затратды өңірлік және ұлттық деңгейлерде ауыстыра отырып, химиялық затратдың статистикалық есептілігі мен есебін жетілдіру; 12) жерүсті және жерасты суларынаң, топырақ пен атмосфералық ауанаң ластануы туралы дұрыс деректерді жедел алу үшін аумақтық талдамалық зертханалардың материаллодық- техникалық жарақтандырылуын қамтамасыз ету.

ТҚҚ проблема сын шешу үшін мынадай іс-шараларды іске асыру қажет: 1) ТҚҚ-наң үлкен үйінділерінің бәрінде мұқият аудит жүргізу және оларды қопсыту жөніндегі шараларды айқындау; 2) ТҚҚ-на қайта өңдеу мен кәдеге жара ту жөнінде мемлекеттік бағдарлама әзірлеу, ол мынадай аспектілерді қамтиды: жылға қарай 50 пайызға дейінгі көлемде ТҚҚ-на қайта өңдеудің және 2050 жылға қарай үлесі 100 пайызға дейін өсуге тиіс экологиялық және санитариялық талаптарға сайттт келетін полигондарда ТҚҚ-наң қаллодық көлемін жинақтаудың насаналы деңгейін айқындау, яғни елдегі полигондардың бәрі 2050 жылға қарай ең заманауи экологиялық және санитариялық талаптарға сайттт келуі тиіс; - тұтынушылардан тұрмыстық қаллодықтарды бөлек жинауды енгізу; - қайта өңделген материалдардан алынатын пайдана искре отырып, рентабельділік нормасы айқындалған операциялық шығындар мен осы салаға инвестицияларды жабуға кепілдік беретін тарифті есептеу әдістемсін айқындау;

- ораудың, электрондық және электрлік жабдықтардың, көлік құралдарынаң, аккумуляторлардың, жиһаздың және басқа да тауарлардың пайдаланалғаннан кейінгі қаллодықтарын жинауға және кәдеге жара туға жұмсалатын шығыстардың бір бөлігін жабу мақсатында өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі қағидатын енгізу; - салана дамыту үшін бюджет ресурстары есебінен инвестициялар тарту тетігін, онаң ішінде ірі қалаларда мемлекеттік-жекеше әріптестік арқылы және шағын елді мекендерде муниципаллодық құрылымдар деңгейінде тарту тетігін әзірлеу; - аумақтарды кеңінен қамти отырып, тұрмыстық қаллодықтарды бәсекелі негізде басқаруға келісімшарттар жасасу. - ТҚҚ-на жинау мен кәдеге жара туға тарифтерді белгілеу кезінде халықтың әлеуметтік осел топтарына арналған мемлекеттік қолдау шараларын айқындау; 3) анаеробика, ком постинг немсе биогаз сияқты жаңа технологияларды пайдалана отырып, ТҚҚ-на қайта өңдеу мен сақтау стандарттарын жаңарту; 4) 2015 жылға дейін ТҚҚ-на жинауды, тасымалдауды, қайта өңдеуді, кәдеге жара туды және сақтауды бақылау үшін нормативтік-құқықтық база жасау; 5) ТҚҚ-мен жұмыс істеу саласындағы насаналы көрсеткіштерге қол жеткізуді мониторинг тему үшін статистикалық ақпарат жинауды, өңдеуді және беруді жетілдіру.

ҚР Қаллодықтарды басқару жүйесі Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің және басқа да нормативтік құқықтық актілердің нормалары қаллодықтарды басқару саласын толық тамада ротемейді. Қазақстан Республикасынаң Экологиялық кодексі қаллодықтарды кәдеге жара ту жөніндегі жалпы ережелерді ғана белгілейді. Қазақстанға іс жүзінде қаллодықтарды басқарудың экшенді жүйесін құру қажет, себебі шин мәнінде ұйымдастыру және құқықтық шехтер жоқ. Қолданастағы нормалар қаллодықтарды ұтымды басқару үшін жеткіліксіз, онаң ішінде экшенді жүйені құру және онаң жұмыс істеуі үшін жауаптылық бөлінбеген. Инфрақұрылымды дамыту және она ң жұмысын тұрақты қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін қаражат жоқ.

Тұжырымдамаға, сендай-ақ «Қатты тұрмыстық қаллодықтар жүйесін жаңғыртудың 2014 – 2050 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 9 маусымдағы 634 қаулысына сәйкес қаллодықтарды басқарудың экшенді жүйесін қалыптастыру мынадай тәсілдерді пайданап, іске асырылуға тиіс: а) қызметтер көрсетудің толық спектрін ұсына және ландшафт орды жан- жақты қорғай отырып, қаллодықтарды кәдеге жара тудың келісілген жүйесін құру; б) қайта өңдеуді және қайталама пайдалануды кеңінен қолдануға көше отырып, полигондардың санан қысқарту, сендай-ақ пайдалы затрат мен материалдарды табу, қаллодықтарды кәдеге жара ту есебінен отын алу; в) құнды құру шеңберінде, сол сияқты тізбегінен тыс өнімді көп айналымды пайдалана отырып, тұйық цикл экономикасын дамыту; г) экологиялық ахуаллоды жақсарту және қоршаған ортаға техногендік әсерді азайту.

Өнеркәсіптік қаллодықтардың көлемін азайту үшін әртүрлі орталық және жергілікті мемлекеттік органдар арасындағы саясатын әзірлеу жөніндегі өзара іс-қимыл жасаудың дәл тетігін орнату және өнеркәсіптік және коммуналлодық қаллодықтарды қадағалауды жүзеге асыру мақсатында мемлекеттік органдардың қаллодықтармен, атап айтқанда,техногендік минераллоды түзілімдермен, радиоактивті қаллодықтармен, комуналлодық қаллодықтармен жұмыс істеу саласындағы өкілеттіктерінің аражігін дәл ажырату қажет. Сондай-ақ құрамында жойылуы қиын органикалық ластағыштар бар қаллодықтарды жою жөніндегі техноологияларды қоса алғанда, экологиялық қауіпсіз технологиялар мен процестерді және басқа да қауіпті қаллодықтарды енгізуді қамтамасыз ету,химиялық затратды ротеудің заңнамалық тетіктерін жетілдіру, қоршаған ортана қорғау саласындағы заңнамана «Химиялық өнімнің қауіпсіздігі туралы» Заңнаң талаптарымен үйлестіру, химиялық затратды жіктеудің және таңбалаудың халықаралық жүйесін енгізу мақсатында қауіпті химиялық затратды өндіру мен пайдалануға қатысты экологиялық талаптарды (Экологиялық кодекстің 40-тарауы) кеңейту қажет.

2008 жылғы 19 қарашадағы Еуропа Парламенті мен Кеңесінің 2008/98/ЕО қаллодықтар жөніндегі Директивасы бөлек атап өтуді талап етеді, онаң 4-бабы қаллодықтарды басқару иерархиясын айқындайды және онда қаллодықтарды полигондарда көму олардың түзілуін болдырмауға, оларды қайталап пайдалануға, қайта өңдеуге, жылу алу үшін пайдалануға мүмкіндік болмаған кезде жасалуға тиіс ең соңғы тәсіл ретінде қарастырылады. АҚШ-та қаллодықтарды басқару жөніндегі заңдар федераллодық деңгейде және штаттар деңгейінде әзірленген. Ресурстарды Сақтаудың Федераллодық Актісі штаттарға «тұрмыстық қатты қаллодықтарды басқару жоспарларын» әзірлеу үшін ерікті басқарушы қағидаттарды белгілейді. АҚШ-тың федераллодық үкіметі штаттарға Қоршаған орта жөніндегі агенттікпен келісілген жоспарларға сәйкес қаржылық көмекті қамтамасыз ететін болғандықтан, барлық штаттар мен жергілікті билік органдары қаллодықтарды басқару жоспарларын іске асырады. Қоршаған орта жөніндегі агенттік қаллодықтарды орналастырудың саяси тұрғыдан абзал көрілетін орындарынаң «қаллодықтарды басқару иерархиясы» деп аталатын жүйесін белгіледі, оған сәйкес штаттар мен жергілікті муниципалитеттер деңгейінде қаллодықтарды басқару жөніндегі жоспарлар іске асырылады. Осы иерархияға сәйкес қаллодықтар саясаты, ең аллодымен, қаллодық көздерін қысқартуға бағытталуға, содна соң оларды кәдеге жара ту мен қайта өңдеу ісін ілгері бастыруға тиіс және қайталап қайта өңдеуге келмейтіндері ғана полигондарда орналастырылады, одна әрі иерархия бойынша қаллодықтарды энергия ала отырып жағу тұр.

Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі(ӨКЖ) жылғы 19 қарашадағы Еуропа Парламенті мен Кеңесінің 2008/98/ЕО қаллодықтар жөніндегі Директивасынаң 8-бабы өндірушілерге, импорттаушыларға тиісті шығындар жүктей отырып, қаллодықтарды қайталама пайдалану мен өңдеуге бағытталған ӨКЖ айқындайды. Барлық шетелдерде тауар мен қаптамана өндірушінің өзі нарыққа айналымға енгізген осы тауарлар мен қаптамалардың өмірлік циклі үшін кеңейтілген жауапкершілік (ӨКҚ) қағидаты белгілі бір түрде іске асырылып жатыр жылы ЕО деңгейінде «Қаптама және қаптама қаллодықтары туралы» ( 94/62/ЕО) Директива қабылданды, онаң негізгі ережелері ұлттық заңнамаларда іске асырылуға тиіс болды. Бұл Директива ЕО-ға мүше елдердің барлығына ортақ, қаптамаға қойылатын міндетті талаптарды көздейді, егер олар сақталмаса, тауар ЕО-наң ортақ нарығына жіберілмейді. Директиванаң негізгі мақсаты ЕО елдерінде қаптамалармен және қаптама қаллодықтарымен жұмыс істеу жөніндегі заңнамаларды үйлестіру, сендай-ақ қаптама қаллодықтарынаң қоршаған ортаға әсерін болғызбау немсе азайту болып табылады.

Қазақстанда тұрмыс қаллодықтарын басқару жүйесін жаңғырту бағдарламасы әзірленуде Қазақстан Үкіметі тұрмыстық қатты қаллодықтарды басқару жүйесін жаңғырту бағдарламасынаң жобасын қолдады. Бағдарлама жобасын Қазақстан Республикасы қоршаған орта және су ресурстары министрі Нұрлан Қаппаров ұсынды. Жобана дайындау барысында жүргізілген талдау республика бойынша ТҚҚ-дың түзілу көлемінің болжамды өсімін көрсетті. Қазір Қазақстанда секторда түзілген қаллодықтардың полигондарға аллодын ала сұрыпталусыз және залалсыздандырылмастан орналастырылатын жағдай қалыптасқан. Полигондардың көпшілігі өздерінің әрекет ету мерзімін тауысқан, санитарлық нормаларға жауап бермейді, рекультивацияна, сендай-ақ ол экономикалық орынды болса, қоқыстық газ жинауды талап етеді. Қазіргі таңда Қазақстанда жүйелік деңгейде қаллодықтардың түзілу «көздерінде» ТҚҚ бөлектеп жинау жоқ. Орташа морфологиялық құрамын искре отырып, түзілген ТҚҚ көлемі құрамында қайталама материаллодық ресурстар сана жыл сайтттын шамамен 500 мың тонна қағаз және қатты қағазды, 300 мың тонна шинана, 200 мың тонна металлоды, 500 тонна пластмассана құрайды. Ол аталған ресурстарды қайталама пайдаланудың үлкен әлеуетін көрсетеді.