Тұлғалық өсу Орында ғ ан:. То қ санбаева Н. Қ.

Тұлғалық өсу Жеке мінезді ң, қ абілеттерді ң ж ә не ә леуметтік - Менні ң дамуы. Ба ғ алаулар ғ а т ә уелділік. Біз бас қ а адамдарды ң ба ғ алауына т ә уелдіміз. Егер бізді жа қ сы ба ғ аласа, біз м ә з боламыз, ү лкен, ә демі, а қ ылды бола т ү семіз, биз ө зімізге жа ғ ымдымыз ө йткені біз ө зімізді бас қ алады ң с ө зімен сараптаймыз. Қ ыз ғ аныш. Ө зімізді бас қ алармен салыстыра отырып біз оларды ө мірде же ң імпаздар ал, ө зімізді - же ң ілгендер деп есептейміз. Перфекционизм ойы. Кемелдік туралы аны қ елестетулер, осы кемелденуге деген талпыныс, ө з- ө зіне к өң ілі толмау. Ө з қ алаулары ң ны ң иесі қ алай болу ғ а болады. Ә р адам ба қ ытты бол ғ ысы келеді, тіпті оны ө зіне ж ә не ешкімге мойындамасада.

Менмендік. Сезімтал адамны ң беріктігі. Табыссызды қ. Табыссызды қ біз бейсанамызда табыс деген ойды иемденгенде ғ ана пайда болады. Қ алау бойынша қ арым - қ атынасты с ә ндеу. Я ғ ни, б ұ л дегеніміз қ арым- қ атынасты ң ө зін т ү сінбеу, қ арым- қ атынаста со қ ыр болу деген с ө з. Аурудан қ ашу. Ө зіне деген ипохондрия, қ арсыласу, ү рей, жа ғ ымсызды қ ж ә не бар н ә рседен қ ашу болып табылады. Бас қ аны ө згертуге тырысу. Егер біз бас қ а адамды ө з қ алауы бойынша жібере отырып, ө зімізді ң ішіміздегі тиым салуларды ң т ү рлерін, барлы қ к өң іл толмауларды ж ә не тітіркендіргіштерімізді ба қ ылайтын болса қ - онда біз міндетті т ү рде ө семіз, біз к ө п н ә рсені ү йренеміз, ересек адам боламыз.

Махаббат ү рейі. Махаббат қ а деген ү рей осы ғ ан ө те қ ызы ғ ушылы ғ ы басым адамдарда болады. Теріс ниеттілермен қ атынас қ а т ү сер алдында ғ ы ү рей. Б ұ л ө зімізге назар аударма ғ анда, ө зімізді ң ішікі ә леміміз туралы ұ мыт қ анда пайда болады бізді қ орша ғ ан ә лемге толы ғ ымен ұ мтыламыз. Ө з баласы ү шін ұ ялу. Бізді ң эгомыз бас қ алар біз туралы жаман ойлар ойлап қ алады деп к ү йзеледі.

Т ұ л ғ а Отанды қ психологияда ж ә не педагогикада с ә нге айнал ғ ан ж ә не ке ң тарал ғ ан с ө здер " т ұ л ғ аны ң ө зін- ө зі ж ү зеге асыруы (самореализация )", " ө зін- ө зі ө зектендіру", " т ұ л ғ алы қ ө су". ж ә не т.б. болып табылады. Б ұ л ойлар ө здігінен туында ғ ан жо қ. Бізді ң тума биологиялы қ серіктесімізді ң ө суін ж ә не адамдарды ң дамуын психологиялы қ ө су мен даму тенденциясы ажыратып к ө рсетеді. Б ұ л тенденцияны адамдарды ң ө зін к ө рсетуге деген талпынысы, ө зін т ү сінуді қ алау ж ә не ө зіні ң қ абілеттерін толы қ ә лемде ж ү зеге асыру ғ а деген қ ажеттіліктен туады деп к ө птеген психологтар қ арастыр ғ ан болатын.

Т ұ л ғ а теориясы. Классикалы қ фрейдизм адам таби ғ атына пессимистік к ө з қ арасты ұ станады, я ғ ни, оларды ң айтуы бойынша адам таби ғ аты - жа ғ ымсыз- асоциалды ж ә не деструктивті. Сондай-а қ адам б ұ нымен ө здігінен к ү ресе алмайды, оны психоаналитикті ң к ө мегімен шешуге болады. Осы ғ ан с ә йкес, психоанализ ше ң берінде, "т ұ л ғ алы қ ө су" т ү сінігі м ү мкін емес ж ә не болмайды. В. Франкл мен Дж.Бюдженталды ң экзистенциалды ба ғ ытында адам бастап қ ыда м ә нге ие болмайды, біра қ оны ө зін- ө зі қ алыптастыру кезінде иеленеді, б ұ л жерде жа ғ ымды ө зектенуге кепілдеме берілмейді, біра қ адамны ң ө зіндік бостанды ғ ы мен жауапкершілікті та ң дауыны ң н ә тижесі болып табылады.

В. Франкл Дж.Бюджентал

Бұл ойдың кең тарауы нәтижесінде бихевиористер мен кеңес психологиясының біршама бағыттары осы ойды қолдаған болаты. Бұл бағыттардың ұстанған түсініктері ретінде тұлғаның өсуі емес, дамуын айтсақ болады. Христиандық антропология тұрғысынан қарайтын болсақ, адам табиғатының мәні Адамның күнәхарлануы қалыптан тыс күй болып табылады, ал оның "өздігі (самость)" тұлғалық шама болып табылмайды, бірақ адам мен Құдай арасындағы кедергі,сонымен қатар, адамдар арасындағы да. Православиелiк оқуға, адам жаны тек жоғарыға ғана ұмтылмайды, күнә жасауға да душар болады, яғни, жанның барлық қозғалыстарын бұрмалай отырып, оны тереңнен жаралайды. НЛБ -да " тұлғалық өсу" түсінігі қолданылмайды. Бұл бағыт тек сәтті техникаларды моделдейді және принципті түрде " адам табиғатында шындығында не жатыр" деген сұраққа жауап беруден қашады.

Өз уақытында Макс Отто былай деген: " Адамның терең философиялық қайнар көзі,яғни, оны әрекеттендіріп және қалыптастыратын сенім болып табылады немесе оны сенімнің болмауы. Егер адам адамдарға сенім білдіріп әрекет ететін болса және соның нәтижесінде мәнді нәрсеге қол жеткізе алатынына сенсе, онда ол өз өміріне және әлемге өзінің сенімімен үйлесімді болатын ой қалыптастырар еді. Сенiмнiң жоқтығы тиiстi ұсыныстарды тудырады " (Хорни К., 1993, с. 235). Осылармен қатар адамда - құндылық құрауыштары болады. Бұл аксиомалық ұстаным болып табылады және концептуалды құрылыстардың нақты іргетасы болады.

Егер адамдардағы "сену-сенбеу" критерийін психологиялық теорияның негізіне кіргізетін болсақ, онда олар екі топқа бөлінеді: адам табиғатына "сенетіндер" (яғни, гуманистик бағдарланғандар ) және "сенбейтіндер". Әйтседе, осы топтардың ішінен айырмашылықтарды көруге болады, сол себепті оларды тағы да бөліп қарастырсақ: 1. " Сенбейтіндердің" тобында (пессимистер) адам табиғаты жағымсыз-асоциалды және деструктивті және адам бұнымен өзі күресе алмайды деген қатаң позициялар бар ; және табиғи мән адамда былайша айтқанда жоқ және ол бастапқыда сыртқы әсерлерден қалыптасатын бейтарап обьект ретінде көрінеді деген жұмсағырақ позициялар бар.

2. "Сенетіндердің" тобында (оптимистер) радикалды, шартсыз - позитивтi көзқарастар қалыптасқан, бұнда адамның қайырымды және конструктивтiк мәнi тиiстi жағдайларда ашылатын потенциалдың өңiнде салынған; Егер адамның мәнi негативтi болса, онда оны түзеу керек; егер олай болмаса онда оны жасау, қалыптастыру керек және оны адамға салу қажет (бұл екі жағдайда да негізгі бағдар ретінде қоғамның қызығушлықтары орын алады). Егер ол позитивті болатын болса - оған ашылуға көмектесу қажет; егер мән еркiн таңдау арқылыны алса, онда оған осы таңдауды жасауға көмектесу қажет (осы соңғы екі жағдайда адамның өз қызығушылықтары басты бағытқа тұрғызылады). Қорыта келгенде, тұлғалық өсу және өз дегенiн iске асыру гуманистiк психологияның адамға көзқарасының логикалық жалғасы болып табылады және мәні бойынша сенуші емес адамдармен, түзетуші және қалыптастырушы бағыттармен сәйкес емес.

Соңғы кездері адам табиғаты мен қалыптасуында мәнге ие бағыттар мыналар болып табылады: Когнитивті психология Адамгершiлiк потенциалды ң дамуы ( the human potential movement) Ә йел психологиясы Шы ғ ыс идеялары

Когнитивті психология Когнитивтiк психология қалай ақыл жұмыс iстейтiнiн талдап, және адамгершiлiк мiнез-құлықтың әр түрлiлiгін және күрделiлiгiн бағалауға мүмкiндiк бередi. Алғашқы когнитивтік психолог Джордж Келли біздің тәжірибемізді интеллектуалды ұғынуды маңызыдық ретінде көрсетті. Адамдар өз өмірі туралы ерте индивидуалды даму этапында мағына құрастырады, кейінірек олар өзін өзгертудің және өзінің әлемге қатынасын өзгертуге болатын көптеген тәсілдердің бар екендігін жиі түсіне, саналай бермейді.

Тұлғаның Шығыстық теориясы. Бұл тенденция психологияның барлық даму тарихымен байланысты, бірақ соңғы кездері ол америкалық және батыс еуропалық интеллектуалды және философиялық болжамдардан кем тәуелді халықаралық зерттеу аймағына айналуда. Бұл шығыстық теориялар Еуропа мен Біріккен Штаттардан айырмашылығы тез көрінетін қоғамдық және жүйелік құндылықтардан құрылған болатын. Осы мәдениетке тән наным және мұраттар адамзат болу деген не екенінің мәнін бізге молайта түсіндірді жж. бастап американдықтар бар қызығушылықтарын шығыстық ойларға аудара бастады. Батыс оқуларын көрсететін көптеген кітаптар және уйымдар пайда бола бастады. Батыс адамдарының көбі жаңа құндылықтарды іздеуде, тұлғалық және рухани өсуге талпынды. Шығыс теориялары салмақты тұжырымдамалар мен жеке және рухани дамудың тиiмдi әдiстемелерiнен тұрды. Батыста бұл оқулар практикалық қолдануда, ғылыми зерттеулерде объект болып табылады.

Карл Юнг: " Шығыс психологияның бiлiмi... батыс психологиясын критикалық және обьективті қарауға негіз болады." Осы жүйелердің барлығы трансперсоналды өсуге немесе тұлғаның эго көлемінің өсуіне назар аударады көңіл аударады. Олар трансперсоналды психологиямен бірге жүреді, яғни, санаға әсер ететін медитацияның немесе басқа да жаттығулардың көмегімен біздің күнделікті өмір шеңберімізден, жеке тәжірибемізден шығып кететін сананың терең күйіне жетуге болады.

Адамгершiлiк потенциалдың дамуы Адамгершiлiк потенциалдың дамуы жж. ең бірінші Калифорниядағы Исален институтында және Мэн штатындағы ұлттық ғылыми лабораторияларда, сондай -ақ Роджерс және Малоу теорияларында туындай бастады. Қазіргі кезде ол кең таралған мәдени феномен ретінде көрінеді. Бұл бөлімде тұлғалық өсуді түсіну белгілі көшбасшы К. Роджерстің " Адамгершiлiк потенциалдың дамуы" концепциясын негізге ал отырып - оның тұлғалық- орталықтанған бағытына сүйенеді.

Тұлғаның құрылымы және дамудың деңгейлерi. Жалпылай түрде тұлға - өзіне басқа адамдарды қоса отырып, сыртқы әлеммен және ішкі әлемімен өзінің әрекеттестікте болатын өз өмірінің субьектісі ретіндегі адам. Тұлға тулғананнан биологиялық алғышартар мен өмір сүру барысында пайда болатын әлеуметтік тәжірибені және заттық іс-әрекетті иемдене отырып қалыптасады. Тұлға тұрақты болып табылады, бірақ, бір мезгілде, ол ылғи өзгеріп отыратын ортаға бейімделудің нәтижесіне байланысты өзгереді. Т ұ л ғ а құ рылымыда оны ң жетілегендігін ку ә ландыратын ү ш құ раманы б ө ліп к ө рсетсек болады: 1. Танымды қ құ рамалар - адамны ң ө зі, бас қ а ж ә не ә лем туралы ойларын қ осады; Жетілген, сау т ұ л ғ а былай ерекшеленеді: тiршiлiк ә рекетiнi ң белсендi субъектiсi сия қ ты ө зiн ба ғ алайды, еркін та ң дау жасай алады ж ә не о ғ ан ө з жауапкершілігін ала алады.

басқа адамдарды тiршiлiк әрекетi процесінің әмбебап және тең қатысушылары ретінде қабылдай алады. әлемді үнемі өзгеруші ретінде қабылдайды, яғни, өзінің мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін ол әрқашан жаңа және қызықты кеңістік болып табылады. 2. Тұлғаның эмоционалды саулығына: өзінің түйсінулеріне сену және оларды мінез-құлықтың негізі ретінде қарау қабілеттілігі, яғни, бұл дегеніміз әлем қалай елестетесің сондай және адамның дұрыс шешімді қабылдай алуы мен оны жүзеге асыра алатындығына деген сенімділігі болып табылады. өзін және өзгені қабылдау, басқа адамдарға деген шынайы қызығушылық. әлемнің жағымды жағын қабылдауға деген қызығушылық. нақты болған жағдайға сәйкес, күшті оң және тері эмоцияларды уайымдауға қабілеттілік.

3. Мінез-құлық құраушылары өзіне, басқа адамдарға және әлемге деген қатынас әрекеттерінен тұрады. Жетілген сау тұлғада: әрекет өзін-өзі тануға, өзін-өзі дамытуға, жүзеге асыруға бағытталған. басқаларға деген қатынас мінез- құлқы тiлектестiк және олардың тұлғасын құрметтеуге негізделген. Әлемге қатысты мінез-құлық көпшілдікке бағытталған, кейде оның ресурстарын қалпына келтіру және өзінің шығармашылық әрекеті нәтижесінде жүзеге асыру, сондай- ақ өзінде барға ұқыптылықпен қарау.

Тұлға құрылымында төрт деңгейді бөліп көрсетуге болады: Бірінші деңгей биологиялық негізді құрайды, яғни, оған психиканың жасерекшелік, жыныстық қасиеті, жүйке жүйесінің тума қасиеті және темперамент кіреді. Бұл деңгей саналы өзін-өзі жетілдіруге және жаттықтыруға көнбейді. Екінші деңгей тұлғаның ұйымдасуына адамның психологиялық процестерінің индивидуалды ерекшеліктерін қосады, яғни, естің, қабылдаудың, түйсіктің, ойлаудың, эмоцияның, қабілеттің индивидуалды пайда болуын қамтиды. Бұл деңгей туа біткен факторларға тәуелді бола отырып, сонымен қатар, индивидуалды тәжірибеден, жаттығудан, дамудан және осы сапалардың жүзеге асунынан тәуелді болады.

Үшінші деңгей адамның өмір сүру барысында иемденетін білімдері, дағдылары, әдеттері мен білулері негізінде тұлғаның индивидуалды әлеуметтік тәжірибесін құрайды. Олар әлеуметтік сипатқа ие, оқыту, бірлескен іс-әрекет процесінде қалыптасады және осыған сәйкес мақсатқа бағытталған жаттығудың көмегімен өзгере алады. Төртінші тұлғаның жоғарғы деңгейі, iшкi өзек (стержень), оның құндылық бағыттарын құрайды. Құндылық бағдардың ең қарапайым анықтамасы - жақсы туралы мінсіз ойлар. Құндылық бағдар адамның өзіне және әлемге деген жалпы бағытын анықтайды, оған мағына береді.

МЕН - бейнесі. Бақылау мен тестілеу тұлға туралы обьективті көзқарас қалыптастырады. Адам үшін өзінің өзіне деген көзқарасы маңызды болып табылады, әсіресе, ол өзінің бітісін нашар ажырататын жас адам болатын болса. Өзін-өзі саналау - адамның өзін, өзінің қызығушылықтарын, құндылықтары мен мінез-құлық мотивтерін тұлға ретінде бағалауы. Өзін- өзі саналаудың дамуы- бұл тұлғалық өсу тренингінің міндеттерінің бірі болып табылады. Өзін-өзі саналаудың негізінде адамда " Мен - бейнесі" қалыптасады ( Мен - концепция) - яғни, индивид өзін қалай көреді және қалай көргісі келеді. " Мен - бейне " негізінде адам өзін сырқы әлемнен және басқа адамдардан ажырата алады. Сонымен қатар, " Мен - бейнеге "өзінің мімкіндіктері мен өзін тұлға ретінде бағалауы кіреді. " Мен - бейне " адекватты болуы мүмкін (шынайылыққа сәйкес келетін) немесе бұрмаланған, яғни, ол адамды анықтау қиынға соғатын. Қандайма жағдай болмасын адам өзінің " Мен - бейнесінің " тұрақтылығына ұмтылады.

Назарларыңызға рахмет!