ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС Орындаған: 5В – «Биотехнология» мамандығының 4 курс студенті Сағымбек Фатима Ғабитқызы Жетекші: Тақырыбы: «Шәует запасы нашар құнды қошқарлардан ұрпақ алу мақсатында лапароскопиялық ұрықтандыру әдісін қолдану»

Зерттеудің негізгі мақсаты: құнды қошқардың жаңадан алынған нашар шәуетімен цервикалды және лапароскопиялық ұрықтандыру әдістерін салыстыру.

Қойылған мақсатқа жену үшін келесі міндеттерді орындау қажет: - зерттелетін мәселенің жағдайын зерттеу; - зерттелетін гипотезаны талдауға негізделіп, зерттеу жұмыстарының әдістемесі мен бағдарламасын жасау; - тәжірибеге тартылған қой тұқымдарына сипаттама беру; - тәжірибелік малдарды таңдау; - қойларды қолдан ұрықтандыру, бақылау (цервикалды ұрықтандыру) және тәжірибелік (лапароскопиялық ұрықтандыру) топтарды құру; - тәжірибелік малдардың төлдеуін есепке алу; - тәжірибелік мәліметтерді талдау және оларды дипломдық жұмыс ретінде көрсету.

Зертханалық зерттеулерді Қой шаруашылығы ҒЗИ-ның қой мен ешкілерді өз төлінен көбейту зертханасында, ал өндірістік тәжірибелер – Жамбыл облысы Шу ауданының «Разахун» ШҚ-дағы қазақтың биязылау жүнді етті-жүнді қойларына (ҚЕЖ) жүргізілді. «Разахун» шаруашылығында 1,5 мен 5 жас арасындағы 460 бас қазақтың етті-жүнді (ҚЕЖ) саулықтары қолдан ұрықтандырылды. Шаруашылықтағы барлық ауыл шаруашылығы жерлері га бар, оның ішінде жайылымдар га, егістіктер – 200 га. Ауданы 3000 га құрайтын негізгі жайылымдық «Теректі» жер телімі тау етегіндегі аймақта орналасқан. Шаруашылық 2005 жилы құрылған. Зерттеу жұмыстары жүргізілген шаруашылық

Сурет 1 – Цервикалды және лапароскопиялық ұрықтандыру бойынша тәжірибе сызбасы

Сурет 2. «Разахун» ШҚ-дағы маусымдық жайылымдардың орналасуы

Сурет 3. Тексель тұқымының аталық қошқары мен қозылы саулықтар

Кесте 1 – «Разахун» ШҚ-дағы әртүрлі жастағы аналықтардың өнімділігі

Сурет таза тұқымды текстиль қошқары

Кесте 2. Аталық қошқарлардың эякулят көлемі мен қозғалғыштығы

Сурет 5. Бөлме температура сын да 48 сағат бойы сақтау кезінде қошқарлардың сұйытылған шәуеті қозғалғыштығының өзгеруі

Кесте 3. Таза тұқымды текстиль қошқарының жаңадан сұйытылған шәуетімен ұрықтандырылған саулықтардың төлдеу нәтижелері

Сурет 6. Саулықты жаңадан сұйытылған шәуетпен цервикалды ұрықтандыру

Кесте 4. Тексель қошқарының жаңадан сұйытылған шәуетімен лапароскопиялық ұрықтандырудан кейін ұрықтану деңгейіне саулықтар жасының әсері

Кесте 5. Тексель тұқымы бойынша бутан қозылар мен таза тұқымды ҚЕЖ қозыларының туылған кездегі тірілей салмағы

ҚОРЫТЫНДЫ «Разахун» ШҚ-дағы барлық қой саны 5587 бас, оның ішінде: пересек аталық қошқарлар - 60 бас, саулықтар бас, 2013 жилы туылған тұсақтар бас. Элита және 1-ші кластағы саулықтардың саны тиісінше 720 және 1516 бас, яғни 2236 бас немесе барлық саулықтардың 67%-н құрайды. Тұқыммал шаруашылықтарына қойылатын талаптарға сайтт элита және 1 клесты аналықтардың үлесі 45,0 пайыздан кем болмауы керек. Ересек қошқарлардың тірілей салмағы 92,3 кг, жүн түсімі – 8,9 кг, ұзындығы 8,7 см, аналықтарда, тиісінше – 57,1 кг; 3,6 кг және 9,1 см. Бұл көрсеткіштер ҚЕЖ асыл тұқымды қойларына қойылатын минималды талаптарға сайтт келеді.

Тексель қошқарының шәуетімен 210 бас аналық цервикалды әдіспен, 250 бас саулық лапароскопиялық әдіспен ұрықтандырылды. Осы екі әдістің тиімділігін салыстыратын болсақ, цервикалды ұрықтандырудан кейін ұрықтану деңгейі 8,1%-ға (17/210) тең балды, ал лапароскопиялық ұрықтандырудан кейін 27,6% (69/250) құрады. Айырмашылық шынайы деңгейде (P<0,001). Тексель қошқарының шәует запасын бағалауда бақылау ретінде екі ҚЕЖ қошқары алынды. Шәует қозғалғыштығы және бөлме температура сын да сақтау бойынша бақылау қошқарларымен салыстырғанда текстиль қошқарының шәуетінің запасы нашар балды. Тексель тұқымы бойынша жартылай қанды бутан қозылардың туылған кездегі тірілей салмағы ҚЕЖ қозыларына қарағанда 0,4 кг-ға артық балды.