Орындаған: Нұрмағанбет Ақжан, Такенова Дина, Сатыбалдиева Шолпан

тұтынушының қажеттілігін білу мен қанағаттандыру б ә секелестердің мүмкіндіктері мен қимылдарын алдын-ала білу нарықтың дамуы мен жағдайды тусіну Б ә секелестікке қабілеттілік

Негізгі құрауышы ө німнің ө зімен тік елей байланысты ж ә не оның запасы на к ө п к ө ңіл аударылады. К ө птеген зерттеулер н ә тижесінде ө німді сатып алу туралы қорытынды шешім (30-35%) оның сапалық сипаттамаларымен байланысты екенін к ө рсетеді. Екінші құрауышы ө німді саду мен сервисімен байланысты. Тұтынушы к ө біне ө німнің запасы т ө мен, бірақ сенімді ж ә не қымбат емс сервис пей (мысалы, авто-мототехника) сатылатын тауарды таңдайды. Үшінші құрауыш бұл тұтыкушыға, субъективті фактор ретінде жағымды немсе жағымсыз ә серін тигізетінің б ә рі.

Ө німнің б ә сереге қабілеттілігі Ө німнің бағасы Ө німнің түтынушылылығы Т ө лемқабілетті сұраныс Ө ндіріс шығындары Тұтынушы талғамдары Ө німнің запасы Ө німнің б ә сереге қабілеттілігінің қалыптасу механизмі

Пайдалану сенімділігі Жарнама СапалықЖаңалықБаға Буып – түю

Өнімнің бәсереге қабілеттілігін оны баска өніммен салыстырғанда ғана анықталады, бұл салыстырмалы көрсеткіш болып табылады. Ол берілген тауардың басқа тауарынан белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесі бойынша айырмашылығын көрсетеді. Тауардың бәсереге қабілеттілігін анықтау үшін белгілі бір қажеттілікке сәйкес колу дәрежесі бойынша басқа тауарлармен салыстырып қана қоймай, сонымен бірге тұтынушының тауарға жұмсаған шығыны мен өз қажеттілігін қанағаттандыру үшін оның әрі қарай қолданылуы да есептеледі.

Ө німнің б ә сереге қабілеттілік м ә селесі қазіргі жағдайдағы ә лемде ә мбебап сипатқа ие балды. Ә рбір мемлекеттің тұтынушының экономикалық ж ә не ә леуметтік ө мірі оның қаншалықты табысты шешілуіне қарай байланысты. Б ә сереге қабілеттілік - мемлекеттің, ө ндірушінің ө нім шығару мен ө ткізудің мүмкіншілігінің жиынтығы десек те болады. Б ә секелік факторының ө зі м ә жбүрлік сипатқа ие нарықтан ығыстыру қорқынышы ө ндірушілерді ө з тауарлардың б ә сереге қабілеттілігі мен сапа жүйесімен тоқтаусыз шұғылдануға м ә жбүр етеді, ал нарық олардың қызметінің н ә тижелерін объективті ж ә не қатал бағалайды.

Бағалау келесі жүйелілікпен осады: - нарықты талдау потенциалды сатып алушылар мен бәсекелестердің қажеттіліктерін зерттеу; - тауарға нарықтық талаптарды қалыптастыру және оны бағалық көрсеткіштер құрылымында көрсету; - салыстыру көрсеткіштер базасын таңдау; - бағалық класс моделінің түрін таңдау; - тауарды бәсеке қабілеттіліктің жеке және интегралды көрсеткіштер бойынша бағалау; - бәсеке қабілеттілік туралы қорытынды жасау және оның өндіріс пен сатып алу мақсаттылығы туралы шешім қабылдау.

ө німнің жаңалық д ә режесі; ө ндірілу запасы; ө нім туралы ақпаратты тарту үшін материалдық базасының болуы; ө ткізуді ынталандыру бойынша шаралар; ө ткізу динамикасы; ө німнің нарықтық талаптарына ыңғайлану мүмкіндігі;

Қажеттілік Үлгі Дифференц иалданған Нормативті Техникалық Комплексті

Q1 = Рi/Ріо* 100% (і= 1,2,3...,n) Qі - і-параметрі бойынша б ә сереге қабілеттіліктің жеке параметрлік к ө рсеткіші; Рі - талданатын ө нім үшін і-параметрдің м ө лшері; Ріо - қажеттілік толығымен қанағаттандырылғандағы і-параметрдің м ө лшері; n - бағалау параметрлерінің саны,

QІ = РІ/Ріо* 100% (і= 1,2,3,...,n) QІ = Ріо/Ро* 100% Qі - і-нші техникалық параметр бойынша б ә сереге қабілеттіліктің жеке параметрлік к ө рсеткіші; Рі - талданатын ө нім үшін і-параметрдің м ө лшері; Ріо - үлгі ретінде алынған ө нім үшін і- параметрдің м ө лшері; n - бағалау параметрлердің саны.

Нормативті параметрлер бойынша топтық к ө рсеткіш: Інп = Qһі n i=1 Інп - нормативтік параметр бойынша б ә сереге қабілеттіліктің топтық к ө рсеткіші; Qһі - і-нші нормативтік параметр бойынша б ә сереге қабілеттіліктің жеке к ө рсеткіші; n - бағалауға қатысатын нормативті параметрлердің саны.

Техникалық параметрлер бойынша топтық к ө рсеткіш: Ітп = Qi* Аі n і=1 Ітп - техникалық параметр бойынша б ә сереге қабілеттіліктің топтық к ө рсеткіші; Аі - қажеттілікті сипаттайтын n техникалық параметрлер ішінен і-нші параметрдің салмағы; n - бағалауға қатысатын нормативті параметрлердің саны

Нарықта бәсеке әр түрлі формата болып, әр түрлі әдістермен жүзеге осады. Бәсеке үлгілерінің ішінде бірінші кезекте сала ішілік және сала аралық бәсекені бөледі. Cала ішілік бәсеке – бірдей қажеттіліктерді қанағаттандыратын, бағасы, запасы немсе ассортименті бойынша ерекшеленетін бірдей тауарлар арасындағы бәсеке. Сала аралық бәсеке – әр түрлі сала тауарлары арасындағы төлем қабілетті сұраныс үшін болатын бәсеке.

Функционалдық бәсеке – қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлардың бір-біріне қатысты бәсекелестік жағдайы. Тауардың немсе қызметтің түріне байланысты бәсеке – бірдей қажеттілікті қанағаттандыратын, бірақ бір-бірінен маңызды сипаттамалары арқылы ерекшеленетін тауарлар арасындағы бәсеке. Заттық бәсеке – барлық жағынан бірдей тауарлар арасында болатын бәсеке.

Соңғы уақыттардағы бәсекелестік артықшылықтардың құралу үрдісінің беталыстары белгілі зерттеуші М. Портердің еңбектерінде зерттелген: «Бәсекелестік стратегия» саланың құрылымы мен оның өзгеру үрдісін жан-жақты талдауға негізделеді. Экономиканың кез-келген саласында, оның ішкі немсе сыртқы нарықтарда әрекет етуіне байланыссыз бәсекенің мәні бес күш арқылы көрінеді: 1.жаңа б ә секелес- тердің колу қаупі; 2. ауыстырушы- тауарлар немсе қызметтердің пайда болу қаупі; 4. сатып алушылардың саудаласу қабілеті; 3. жабдықтаушылардың саудаласу қабілеті; 5. бар б ә секелестердің ө зара б ә секелесуі.