ТАҚЫРЫП : ПОЛИЖАРАҚАТ

ПОЛИЖАРАҚАТТАР- КӨПТЕГЕН, ҚОСАРЛАНҒАН ЖƏНЕ АРАЛАС ЖАРАҚАТТАРДЫ БІРІКТІРЕТІН МЕДИЦИНАЛЫҚ ҰҒЫМ. ПОЛИЖАРА Қ АТТАРДЫ Ң Е Ң ЖИІ СЕБЕПТЕРІНЕ ЖОЛК Ө ЛІК Ж Ə НЕ ТЕМІРЖОЛ АПАТТАРЫ, БИІКТЕН ҚҰ ЛАУ ЖАТАДЫ. К Ө БІНЕ ЖАС АРАЛЫ Ғ ЫНДА Ғ Ы АДАМДАР ЗАРДАП ШЕГЕДІ.

КӨПТЕГЕН ЖАРАҚАТТАР Бір анатомиялық аймақ шегінде бірнеше анатомиялық түзіліс зақымдалуы ; ҚОСАРЛАНҒАН ЖАРАҚАТТАР Екі не одан көп анатомиялық аймақтарда зақымдалу болуы ; АРАЛАС ЖАРАҚАТТАР Ағзаға бірнеше фактордың əсер етуінен зақымның болуы ;

ПОЛИЖАРАҚАТ ПАТОФИЗИОЛОГИЯСЫ Полижарақат жүйелі жарақаттық ауру ретінде қарастырылады. Жүйелі жарақаттық реакциядан жүйелі қабынулық жауап синдромы дамиды. Оның арнамалы патогенетикалық факторлары бірсəттік бірнеше дене аймақтарының зақымдалуына, бұзылыс сипатына тəуелді болады.

ЖАРАҚАТТЫҚ АУРУ КЕЗЕҢІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ПАТОГЕНЕТИКАЛЫҚ ЖІКТЕЛІС Жарақатқа жедел реакция кезеңі - жарақаттық шок жəне ерте шоктан кейінгі кезеңге сəйкес келеді ; Жарақаттық аурудың ерте көріністер кезеңі - бөлек ағзалар мен жүйелердің қызмет бұзылысымен сипатталады ; Жарақаттық аурудың кеш көріністер кезеңі - зақымдалған тіндер мен ағзаларда репаративті, қалпына келу процесстерінің дамуымен не дистрофиялық жəне склеротикалық өзгерістер дамуымен сипатталады ; Реабилитация кезеңі - толық не толық емес жазылумен сипатталады.

а - моностатикалық сынықтар (бір сүйек не бір сегмент деңгейінде); б, в, г - мономеликалық сынықтар (бір аяқ не қол деңгейінде); д, е, ж - буынішілік жəне буынмаңылық полифрактуралар; з - «жарақаттық түйіндер» не «жарақаттық ошақтар ».

С - КӨПТЕГЕН БІРЖАҚТЫҚ ; Т - СЫНЫҚТАР ЖƏНЕ БАС-МИ ЖАРАҚАТТАРЫ; У - ТҰЛҒА СҮЙЕКТЕРІ ПОЛИФРАКТУРАЛАРЫ; Ф - АЯҚ-ҚОЛ СЕГМЕНТТЕРІНІҢ ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕНІМДЕРІ: 1 - ИЫҚ; 2 - БІЛЕК; 3 - БІЛЕЗІК; 4 - САН; 5 - БАЛТЫР; 6 - ТАБАН.

ДИМЕЛИКАЛЫҚ СЫНЫҚТАР: И, К - БІРЖАҚТЫҚ; Л, М - ҚИЫЛЫСТЫҚ. Н, О - СИММЕТРИЯЛЫ; П, Р – АСИММЕТРИЯЛЫ

ПОЛИЖАРАҚАТ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ * Өзара күрделену синдромы байқалады. Мысалы, қан кету, себебі полижарақат кезінде ол өте не азырақ маңызды, шок дамуына əкеледі жəне ауыр формада ол жарақат ағымы мен болжамын нашарлатады. * Жиі за қ ымдалулар бірігуі ем с ə йкессіздік жа ғ дайларын туындатады. Мысалы, тірек- қ имыл ж ү йесі жара қ атында к ө мек к ө рсету мен ем ү шін наркотикалы қ анальгетиктер к ө рсетілген, біра қ ЖБМЖ мен ая қ - қ ол жара қ аты қ осарлан ғ анды олар қ арсык ө рсетілген. Немесе, кеуде клеткасы мен иы қ сыны ғ ы қ осарланса ə кеткіш шина не торакобронхиальды гипстік та ңғ ыш салу м ү мкін болмайды. * Массивті қ ан жо ғ алту, шок, токсемия, ЖБЖ, майлы эмболия, тромбоэмболия секілді критикалы қ жа ғ дай ғ а ə келетін ауыр ас қ ынулар жиілейді.

* КРАНИОАБДОМИНАЛЬДЫ ЖАРА Қ АТТА, ОМЫРТ Қ А МЕН ІШ ЗА Қ ЫМДАЛУЛАРЫНДА Ж Ə НЕ Т.Б. Қ ОСПРЛАН Ғ АН ЖАРА Қ АТТАРДА КЛИНИКАЛЫ Қ СИМПТОМДАРДЫ Ң АЙ Қ ЫН ЕПЕСТІГІ БАЙ Қ АЛАДЫ. ОЛ ДИАГНОСТИКАЛЫ Қ Қ АТЕЛІКТЕР МЕН ҚҰ РСА Қ ТЫ Қ ІШКІ А Ғ ЗАЛАР ЗА Қ ЫМДАЛУЛАРЫН ЖІБЕРІП АЛУ Ғ А СО Қ ТЫРАДЫ. * ПОЛИЖАРА Қ АТЫ БАР НАУ Қ АСТЫ ЗЕМБІЛГЕ АУДАРУ Ғ А НЕ Қ АРАУСЫЗ ЖАЛ Ғ ЫЗ Қ АЛДЫРУ Ғ А БОЛМАЙДЫ. СЕБЕБІ Қ ОСАРЛАН Ғ АН ЖАРА Қ АТ КЕЗІНДЕ ДЕНЕ АЙМА Қ ТАРЫ ЗА Қ ЫМДАЛУ АУЫРЛЫ Қ ТАРЫ Ə РТ Ү РЛІ, АЛ СТАЦИОНАРЛЫ Қ ЖА Ғ ДАЙДА ДОМИНАНТТЫ ЗА Қ ЫМДАЛУ АНЫ Қ ТАЛАДЫ.

АУЫР ПОЛИЖАРАҚАТЫ БАР НАУҚАСТАРДЫ ТЕКСЕРУ AMPLE ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША АНАМНЕЗ. А llergies- аллергия. Medications- дəрілер, есірткі не ішімдік қолдануы. Previous ilnesses- қосымша аурулары. Last meal- соңғы тамақтану уақыты. Events surrounding injury- жарақат алу уақыты мен жағдайы.

ДИАГНОСТИКА ЖƏНЕ ЕМ ФАЗАЛАРЫ Алғашқы минуттары шокқақарсы бөлмеде не қарқынды емдеу бөлімінде диагностикалық жəне емдік шаралар қатар жүргізіледі. Науқасты шұғыл қарау, өмірлік көрсеткіштерді қолдайтын шаралар, оксигенация мен перфузияны қамтамасыздандыру, шұғыл диагностика, шұғыл терапия жүргізіледі.

РЕАНИМАЦИОНДЫ ШАРАЛАР ABCD СХЕМАСЫМЕН ЖҮРГІЗІЛЕДІ : A(airway)- тыныс жолдары, омыртқа мойындық бөлімін бақылау ; В (breathing)- тыныс алу ; C(circulation)- қан айналымын қамтамасыз ету ; D(disability)- неврологиялық статус ;

ШАРАСЫЗ ЖАҒДАЙЛАРДА КЕЛЕСІ ШКАЛА ҚОЛДАНЫЛАДЫ : Phase Alpha- өмірді құтқару бойынша операциялар - 1 мин. Ішіндегі шаралар ; Phase Bravo- шұғыл 5 мин. Ішіндегі шаралар ; Phase Charlie- 1 сағат 30 мин. Ішіндегі шұғыл міндетті шаралар ; Phase Delta- толық тексеріс пен емдеу

ПОЛИЖАРАҚАТ АУЫРЛЫҒЫН БАҒАЛАУ Жиі полижарақаты бар науқастардың жағдайын бағалау үшін Глазго кома шкаласы (Glasgow Coma Scale- GSC), жарақат ауырлық шкаласы (Injury Severity Score- ISS), полижарақат кілті шкаласы (PTS- polytraumaschlussel) қолданылады.

ПОЛИЖАРАҚАТТАР ЕМІ Ауруханаға дейінгі этап Ауруханалық эта Емі этап бойынша жүргізіледі

АУРУХАНАҒА ДЕЙІНГІ ЭТАП( ШҰҒЫЛ МЕДИЦИНА МЕН АПАТТЫҚ МЕДИЦИНА ƏЛЕМДІК АССОЦИАЦИЯСЫ ҰСЫНЫСТАРЫ [WAEDM]) Зақымдалушыны қосымша жарақаттандырмай босату; Жоғары тыныс жолдарын боспту мен өткізгіштігін қамтамасыз ету; ӨЖЖ экспираторлы əдістерін жүргізу; Жгут не басқыш таңғыш көмегімен сыртқы қан кетуді тоқтату; Ес-түссіз жағдайдағы науқасқа қауіпсіз қалыпты беру (физиологиялық бүйіріне жатқызу); Шок белгілері бар науқасқа қауіпсіз қалыпты беру(бас жағын төмен түсіріп).

ОҚИҒА ОРНЫНДА ЗАҚЫМДАЛУШЫҒА КӨМЕК БЕРУ Витальды бұзылыстарды анықтау жəне оларды шұғыл жою ; Науқасты қарап, тексеру. Өмірге қауіпті бұзылыстар себебін анықтап, ауруханаға дейінгі диагнозды қою ; Науқасты ауруханаға жатқызу қажеттілігін анықтау ; Зақымдалу сипатына қарай науқасты ауруханаға жатқызу орнын анықтау ; Зақымдалушыларды ауруханаға жатқызу ретін анықтау ; Мүмкіндігінше атравматикалық жəне жылдам көмек көрсету жағдайын қалыптастыру.

ДƏРІГЕРГЕ ДЕЙІНГІ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК( ФЕЛЬДШЕР) 1. Шынтақ венасының венопункциясы, шок кезінде көктамырішілік инфузияны бастау; 2. Критикалық артериалды қысым төмендеуінде кардиотониялық жəне тамыр тарылтқыш дəрілерді енгізу; 3. Тыныс қиындауында тыныс аналептиктерін енгізу; 4. Жүрек-өкпе реанимациялық шараларын жалғастыру, адекватты жансыздандыру; 5. Жабық кернеуленген пневмотораксты ашық түрге аувстыру( жуан инелер көмегімен).

АЛҒАШҚЫ ДƏРІГЕРЛІК МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК 1. Жəбірленушінің өміріне тікелей қауіп факторларын жою; 2. Өмірлік маңызды ағзалар функциясын қолдау; 3. Ауыр асқынулардың алдын-алу; 4. Міндетті түрде магистральды веналарды катетеризациялау не венесекция; 5. Адекватты гемодилюция;

6. Қосымша жергілікті анестезия- вагосимпатикалық не футлярлық тосқауыл; 7. Қан кетуді ақырғы тоқтату; 8. Қуық катетеризациясы не пункциясы; 9. Трахея интубациясы; 10. Трахеотомия жүргізу-көрсеткіш бойынша; 11. Бронхиальды ағаш санациясы, өкпе ісінуінің алдын-алу; 12. Кернеуленген пневмоторакс кезінде торакопункция.

АУРУХАНАҒА ДЕЙІНГІ ЭТАПТЫҢ БІРІНШІ РЕТТІ ТАПСЫРМАЛАРЫ 1. Тынысты қалыптандыру мəселесі; 2. Гиповолемияны жою(кристаллоидтар жəне коллоидтар); 3. Жансыздандыру мəселесі( трамадол, морадол, набуфин, аз дозада кетамин 1-2 мг/кг бензодиазепинмен қоса); 4. Асептикалық таңғыш жəне тасымалдау шинасын салу.

ПОЛИЖАРАҚАТЫ БАР НАУҚАСТАРҒА АУРУХАНАҒА ДЕЙІНГІ ЭТАПТА РЕАНИМАЦИОНДЫ ШАРАЛАР ПРОТОКОЛЫ 1. Уақытша қан кетуді тоқтату; 2. Науқас жағдайы ауырлығын баллдық бағалау: ЖСЖ, АҚҚ, Альговер индексі, пульсоксиметрия; 3. Систолалық АҚҚ 110 рет минутына, SaO2 1,4 шұғыл қарқынды ем жүргізуге қажеттілік туындатады.

4. Реанимационды шараларға келесілер кіреді : SaO2<94% - оттегімен ингаляция бет маскасы не мұрын катетері арқылы ; SaO2<90% оксигенотерапия фонында – трахея интубациясы не ЖӨЖ ауыстыру ; Перифериялық / орталық веналарды катетеризациялау ; 12 мл / кг / сағ жылдамдықпен ГЭК препараттарын енгізу ; Анестезия : промедол мг не фентанил 2 мн / кг, дроперидол 2,5 мг, сибазон 10 мг, жергілікті анестезия сынық аймақтарында 1% лидокаинмен ; Преднизолон 1-2 мг / кг ; Тасымалдау иммобилизациясы. 5. Қарқынды терапияны жалғастыра отырып емдеу мекемесіне тасымалдау.

R.I.Wilder(1984) алғашқы 60минут ( алтын сағат ) науқас өмір сүру не сүрмеуін шешетінін жазған. Шұғыл дəрігерлік көмек оқиға орнында, іріктеу алаңында, медициналық пункттарда, жедел жəрдем көлігінде көрсетілуі мүмкін. Дəрігер келесі тапсырмаларды шешуі қажет; 1. Дəл осы уақытта өмірге қауіп төндіретін құбылыстарды анықтап, жою; 2. Зақым орнын, сипатын, себебін анықтап, алғашқы диагнозды қою; 3. Өмірге қауіпті асқынулардың алдын-алу; 4. Науқасты көшіруге дайындау, зақымдалу түріне қарай мекеме профилін анықтау.

АУРУХАНАЛЫҚ ЭТАП Бұл тұрғыда шокқа қарсы күрес жүргізіледі. Оған гемодинамиканы тұрақтандыру, жансыздандыру, сенімді иммобилизация, оксигенотерапия, бүкіл бұзылған ағза қызметтерін қалыпқа келтіру жүргізіледі.

ПОЛИЖАРАҚАТЫ БАР НАУҚАСТАРДЫ ЕМДЕУ ФАЗАЛАРЫ 1. Бірінші фаза - реанимация ; 2. Екінші фаза - бірінші операциондық ( операциямен қоса шоктың қарқынды емін жүргізеді ); 3. Үшінші фаза - тұрақтандыру ; 4. Екінші операциондық ( барлық анықталған сынықтарды тұрақтандырған соң жүргізілетін операциялар ); 5. Бесінші фаза - реабилитация.

НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ !!!