Та қ рыбы: Экономикалық талдаудың пәні, міндетті,обьектісі және мазмұны Орындаған:Смагулова К.Ж. 3 курс,5В экономика Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Зерттеу университеті

Талдау (грек тілінен алынғанда analisis)- құрамдас бөлшектерді, талданатын жүйелер элементтерін және оларда болатын өзгеріс тенденция сын анықтауға болатын құбилыстар мен үрдістердің ғилыми зерттеу әдісін (танымын) айтады. Ғилыми зерттеу әдісі ретіндегі талдау қандай да бомасын бүтін бір бөлшектің құрамдас бөлігін ойда бөлшектеуден, олардың жеке зақтарын, қасиетін, байланысын анықтау болып табылады. Осындай бөлшектеу қаралатын үрдістің ішкі мазмұны мен табиғатын, олардың әртүрлі факторларға тәуелдігін қарауға мүмкіндік береді. Талдау зерттелетін объектілердің бұрын бөлшектелген элементтерін біріктірілуін білдіретін «синтез» ұғымымен диалектикалық бірлікте болады.

Экономикалық талдау - экономикалық құбилыстар мен үрдістерді құрамдас бөлшектерге бөлуге негізделген және байланыстардың барлық көптүрлілігін және тәуелділігін оқуға негізделген мазмұнын пайымдаудың ғилыми әдісі болып табылады. Талдау- макро- және микродеңгейлерде жүзиге асырылатын басқару қызметі. Сәйкес, макроэкономикалық және микроэкономикалық талдау болып бөлінеді. Макродеңгейдегі экономикалық талдау ұлттық әлемдік экономика деңгейінде экономикалық құбилыстарды зерттейді, ол экономика саласында мемлекеттік және биліктің орындаушы органдарсының шешімдерін және әрекеттерін ғилыми позиция негізінде шешуге негізделген.

Экономикалы қ талдау та қ рыбы к ә сіпорындарды ң, бірлестіктерді ң, ассоцияларды ң, шаруашилы қ ү рдістері, экономикалы қ а қ парад ж ү йесі ар қ илы к ө рінетін объективті ж ә не субъективті факторларды ң ә серінен құ ралатын ә леуметтік- экономикалы қ тиімділігі ж ә не оларды ң қ ызметіні ң т ү пкі қ аржилы қ қ орытындысы болып табылады.

Экономикалық талдаудың мәні, мазмұны және тақрыбы негізінен төмендегі міндеттермен анықталады және тұрады: кәсіпорын қызметінде жоспарлаудың ғилыми-экономикалық негіздемсін жоғарлату; еңбек, материалдық және қаржы ресурстарсының экономикалық тиімділігін анықтау; өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін іздеу және қорды көтеруді анықтау; кәсіпорын қызметіне әсер етуші объективті және субъективті факторларды анықтау; жоспарлар және басқару шешімдерін орындауды бақылау; кәсіпорынның ағымдағы және келешектегі қаржилық зағдайын анықтау.

Экономикалық талдаудың негізгі мақсаты - кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыруды анықтау болып табылады. Экономикалық талдау қолданбалы ғилым болып келеді, бірақ оның нақты пайдасы өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде пайдаланылмаған қорларды анықтауды жүргізген кезде ғана іске осады. Кәсіпорын экономикасын дамыту қарқсынын жоғарлату шаруашилық қорсының барлығы жұмылдырылғанына, үнемділік режімінің басты қағидасы болып келетін - аз шығындармен, жоғары нәтижеге жену туралы негізгі қағидалар сақталуына байланысты.

Экономикалы қ талдау мемлекеттілілік, ғилымилық, объективтілік, жүйелілік, кешенділік, жеделділік, пәрменділік, бұқарашылдық принциптеріне негізделген. Мемлекеттілік принципі экономикалы қ құ билыстарды ба ғ алауды ң мемлекеттік амалдарсыны ң негізінде засалады. Осылайша, меншік нышанына қ арамай, құ рилымды қ б ө лімшелерді ң ж ә не к ә сіпорындарды ң қ ызметін талдау барысында мемлекетті ң экономикалы қ, ә леуметтік, экологиялы қ, халы қ аралы қ саясатын ж ә не одна пайда болатын халы қ шаруашилы ғ сыны ң с ә йкес даму кезе ң індегі міндеттерді ескеру қ ажет. Ғ илымилы қ принципі к ә сіпорын қ ызметіні ң экономикалы қ талдауды ң жеке ә дісі материалистік диалектика ж ә не саяси ү немділікке негізделуі тиіс, я ғ ни, экономикалы қ талдау ғ илыми сипота болып, экономикалы қ за ң талаптарын зан-за қ ты есепке алып ж ү ргізілуі тиіс. Ғ илымилы қ принципі к ә сіпорын қ ызметін талдау теория сын жетілдіру, қ азіргі заман ғ ы экономикалы қ - математикалы қ ә дістерді ж ә не ЭЕМ-ді ке ң інен қ алдану жолы ар қ илы ж ү зиге асырылады.

Объективтілік принципі экономикалық талдау барысындағы нақты экономикалық құбилыстар және үрдістерді, олардың себеп-салдарлық өзара қатынасын зерттеу шынайы және объективті ақпарадтар зағдайында жүргізілуі тиіс, ал зерттеу қорытындысында алынған шешімдер нақты аналитикалық есептеулерге негізделуі тиіс. Талдау объективті, нақты және дәл болуы тиіс. Пайдаланылатын ақпарадтар кәсіпорынның мүліктік зағдайын және оның қызмет корытындысы дәл көрсетуі және құзат түрінде негізделуге тиіс, өйткені оның шынайилилығы экономикалық талдаудың қорытындысына әсер етеді. Жүйелілік принципі экономикалық талдау барысында кәсіпорын қызметі оңаша тұрғыдан емс, өзара байланыс тұрғысынан қаралуы тиіс, бұл зағдайда шаруашилық үрдістері динамикалық оқылуы тиіс. Кешенділік принципі экономикалық талдау барысында талданылатын кәсіпорынның барлық кезеңдерін, құбилыстапрын, көрсеткіштерін олардың өзара байланыстилығымен жүйелі түрде оңашаландыру қажет. Жеделділік принципі экономикалық талдаудың тез және нақты жүзиге асырылуын, талдау қорытындысы негізінде басқару шешімдерін қабылдауды көздейді. Сонымен қатар, осы шешімдер кәсіпорын қызметі үрдісінде нақты және уақытилы жүзиге асырылуы тиіс. Талдаудың жеделділігі сапалық және сандық көрсеткіштерді жоспарланған көрсеткіштерден ауытқудың себептерін уақытилы анықтау және ескертуден, теріс факторлардың көзін жою жолдарынан тұрады. Осылайша, талдаудың уақыттилығы оны жоспарды орындауды бақылаудың жеделділігіне мүмкіншілік береді.

Экономикалық талдаудан қажетті тиімділік алу үшін оның қорытындысы орындаушымен жедел түрде кәсіпорын басшилығына жеткізілуі тиіс. Пәрменділік принципі өндірістік қызмет бары сына және оның қорытындысына белсенді әсер етуге, яғни, жетіспеушіліктерді, санаудағы қателіктерді, салақтықты уақытилы анықтауға мүмкіндік береді. Осы принцип экономикалық талдау материалдарын кәсіпорынды басқаруға пайдалануға, нақты іс- шараларды дайындауға, жоспарлық мәліметтерді негіздеуге, түзетуге және анықтауға мүмкіндік береді. Экономикалық талдау жүзиге асырылатын соңғы принцип - бұқарашылдық принципі. Бұл экономикалық талдау барысында озық тәжірибелерді неғұрлым анықтауға және қолда бар шараушилық ішілік қорларды пайдалануға мүмкіндік беретін кәсіпорын жұмысшыларсының кең шеңберін аналитикалық жұмысқа жұмылдыруды білдіреді.