Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті Гистология кафедрасы Тақырыбы: Жыныс жүйесі. Эмбрионалдық даму жолы және даму көзі. Жыныстық дифференцировка факторлары. Аталық және аналық жыныс жүйесі мүшелерінің адам жасына байланысты ерекшеліктері. Тақырыбы: Жыныс жүйесі. Эмбрионалдық даму жолы және даму көзі. Жыныстық дифференцировка факторлары. Аталық және аналық жыныс жүйесі мүшелерінің адам жасына байланысты ерекшеліктері. Орындаған: 3-011ЖМФ Тексерген: Мухамеджанова Р.А. Қарағанды 2016 ж. Қарағанды 2016 ж.

Жоспар Кіріспе:Кіріспе: Негізгі бөлім:Негізгі бөлім: –Жыныс жүйесі –Аталық жыныс жүйесі,дамуы және құрылысы –Жасқа сайтт ерекшеліктері –Аналық жыныс жүйесі –Аналық жыныс безі, дамуы, құрылысы және қызметі –Жатыр түтікшелері –Жатыр –Овариальды-менструальды цикл –Жасқа сайтт ерекшеліктері –Сүт бездері Қорытынды:Қорытынды: Қолданған әдебиеттер:Қолданған әдебиеттер:

Жыныс жүйесі Аталық жыныс жүйесі Аналық жыныс жүйесі

Жыныс жүйесі Аталық және аналық жыныс жүйелері репродуктивтік және эндокриндік қызмет атқарады. Аталық және аналық жыныс жүйелері репродуктивтік және эндокриндік қызмет атқарады. Жыныс жүйесінің дамуы эмбрионалдық дамудың бастапқы сотысында аталық және аналық жыныс жүйелерінде бірдей өтеді. Гонадалардың дамуы эмбриональдық дамудың 4-аптасында жыныстық үймелер түрінде анықталады – алғашында бүиректің сыртында целомдық эпителидің қалыңдаған аймағы. 3-ші аптада сары уаз қапшығында панда болиды. Олардың ядросы үлкен, цитоплазма да гликоген мөлшері көп. Жыныстық үйемелердің эпителийінен аналық жыныс бездерде фолликулярлық жасушалар немесе аталық жыныс бездерінде тіректік эпителиоциттер демиды. Интерстициальді жасушалар немесе эндокриноциттер жыныс гармонын түзуге қатысады. Интерстициальды жасушалар құрсақ ішілік дамудың 9-10 аптасында белсенді көбее бастарды. 22 аптадан кейін олардың саны азаяды.

1. А – сары қ апшы қ ты эпителий 1.Б- гонодобластар 1. В – гонаданы ң ұ ры қ танцы 2. Ал ғ аш қ ы б ү ирек (мезонефрос) 1. А – сары қ апшы қ ты эпителий 1.Б- гонодобластар 1. В – гонаданы ң ұ ры қ танцы 2. Ал ғ аш қ ы б ү ирек (мезонефрос)

Аталық жыныс жүйесі Аталық жыныс жүйесі Аталық жыныс жүйесіне: Ұрық жүретін жолдар, көпіршекті бездер, қуық асты бездер, аталық бездің қосалқысы, бульбауретральды бездер, аталық жыныс мүшесі. Аталық жыныс жүйесіне: Ұрық жүретін жолдар, көпіршекті бездер, қуық асты бездер, аталық бездің қосалқысы, бульбауретральды бездер, аталық жыныс мүшесі. Жыныстық хромасомалар ХУ болады. Аталық жыныс жасушаларының дамуы сперматогенез, төрт сотыдан тұрады.

Сперматогенез сотылары Көбею Өсу Пісіп жетілу Пішімделу

Сперматогенез 4 соты: К ө бею Ө су Пісіп жетілу Қ алыптасу I.Сперматогоний А типті В типті II.Бірінші ретті сперматоцит III.Екінші ретті сперматоцит IV.Сперматида сперматозоид

Дамуы. Аталық жыныс безінің дамуы алғашқы бүиректің үстінгі бетінде дәнекер тіндік капсуланың қалыптасуынан басталады. Капсула жыныстық бауларды жыныстық үйемелерден оқшаулайды. Баулардан ұрық түтікшелері мен аталық жыныс бездердің торы демиды. Аталық жыныс безінің дамуы алғашқы бүиректің үстінгі бетінде дәнекер тіндік капсуланың қалыптасуынан басталады. Капсула жыныстық бауларды жыныстық үйемелерден оқшаулайды. Баулардан ұрық түтікшелері мен аталық жыныс бездердің торы демиды. Аталық жыныс безінің торының түтікшелері тығыз талшықты дәнекер тінінен тұратын капсулаға жақындап келіп,шығарушы түтікшеге жалғасады. Ал ол аталық жыныс безінің қосалқысының түтігіне ұласады. Оның проксимальді бөлігі шиыршықталып қосалқысының денесін құраса,дистальді бөлігін ұрық шығарушы өзек түзіледі. Парамезонефральді өзек ер адамдарда кері дамыған,оның жоғарғы және төменгі шеттері ғана сақталады. Төменгі қалдығын простаталық жатырша деп атайды. Ол зәр шығару түтігіне ұрық шығарушы өзектің түйіскен жерінде орналасқан. Парамезонефральды өзектің кері дамуына әсер ететін ген 19-хромасоманың қысқы иығында орналасқан. Простата мен ұрықтың көпіршектері зәр және жыныстық синустардың өсіндісі болып табылады. Эбрионалдық дамудың 22 аптасынан кейін гоноциттер сперматогонияларға айналады.

Аталық жыныс безінің құрылысы Сыртынан сірлі қабықша жауып тұрады. Оның астында тығыз талшықты дәнекер тінінен тұратын ақ қабық орналасады. Аталық жыныс безінің артқы бөлігінде ақ қабық қалыңжап көкірекше қалыптасады. Одан бездің ішіне қарай дәнекер тіндік тосқауылдар кіріп, безді бөліктерге бөледі, әрбір бөліктің ішінде 1-4 иректелген ұрық түтікшелері орналасады. Ұзындығы см болып келеді. Көкірекше тарылған кезде иректелген ұрық түтікшелер бірігіп, тік түтікшелерге,ал олар аталық бездің торының түтікшелеріне ұласады. Олардан шығарушы түтікшелер шығып қосалқысының өзегіне жалғасады. Ұрық үтікшесінің қабырғасын меншікті қабықша құрайды. Базальды қабаттан,миоидты қабаттан,талшықты қабаттан тұрады. Түтікше ішінен эпителиосперматогенді қабат қаптайды. Базальды қабат екі базальты мембрананың арасында орналасқан,коллаген талшықтарынан тұрады. Миоидты кабот миоидты жасушалардан тұрады,құрамында актин филаменттері болады. Түтікшелердің жиырылуына көмектеседі. Сыртқы талшықты қабат екіқабаттан тұрады. Миоидты жасушалардың базальты мембранасы век коллаген талшықтарынан тұрады. Сыртқы қабат фибробласттарға ұқсасжасушалардан тұрады. Сыртынан сірлі қабықша жауып тұрады. Оның астында тығыз талшықты дәнекер тінінен тұратын ақ қабық орналасады. Аталық жыныс безінің артқы бөлігінде ақ қабық қалыңжап көкірекше қалыптасады. Одан бездің ішіне қарай дәнекер тіндік тосқауылдар кіріп, безді бөліктерге бөледі, әрбір бөліктің ішінде 1-4 иректелген ұрық түтікшелері орналасады. Ұзындығы см болып келеді. Көкірекше тарылған кезде иректелген ұрық түтікшелер бірігіп, тік түтікшелерге,ал олар аталық бездің торының түтікшелеріне ұласады. Олардан шығарушы түтікшелер шығып қосалқысының өзегіне жалғасады. Ұрық үтікшесінің қабырғасын меншікті қабықша құрайды. Базальды қабаттан,миоидты қабаттан,талшықты қабаттан тұрады. Түтікше ішінен эпителиосперматогенді қабат қаптайды. Базальды қабат екі базальты мембрананың арасында орналасқан,коллаген талшықтарынан тұрады. Миоидты кабот миоидты жасушалардан тұрады,құрамында актин филаменттері болады. Түтікшелердің жиырылуына көмектеседі. Сыртқы талшықты қабат екіқабаттан тұрады. Миоидты жасушалардың базальты мембранасы век коллаген талшықтарынан тұрады. Сыртқы қабат фибробласттарға ұқсасжасушалардан тұрады.

Эпителиосперматогенді қабат Әртүрлі сотыдағы Сперматогенді жасушалардан Тірек жасушаларынан немесе сустеноцититтерден

Аталық жыныс безінің иректелген түтікшесінің эпителиосперматогенді қабаты

Базальді мембранада орналасады,пішіні пирамида тәрізді. Ядролары дұрыс пішінделмеген. Цитоплазмасында түйіршіксіз эндоплазиалық тор, Гольджи кешені жақсы дамыған. Микротүтікшелер,микрофиломенттер,лизосома қосындылары болады. Бүйір беттерінде ойықтар болады,бұл жердь сперматогониялар,спермотоциттер,сперматидалар орналасқан. Тіректік жасушалардың арасында байланыстар қалыптасып,сперматогенді эпителийді екі бөлікке бөледі-сыртқы базальты және ішкі адлюминальды. Базальді бөлігінде сперматогонялар орналасады. Адлюминальды бөлігін сперматоцитен,сперматидалар және сперматозоид тар құрайды. Базальді мембранада орналасады,пішіні пирамида тәрізді. Ядролары дұрыс пішінделмеген. Цитоплазмасында түйіршіксіз эндоплазиалық тор, Гольджи кешені жақсы дамыған. Микротүтікшелер,микрофиломенттер,лизосома қосындылары болады. Бүйір беттерінде ойықтар болады,бұл жердь сперматогониялар,спермотоциттер,сперматидалар орналасқан. Тіректік жасушалардың арасында байланыстар қалыптасып,сперматогенді эпителийді екі бөлікке бөледі-сыртқы базальты және ішкі адлюминальды. Базальді бөлігінде сперматогонялар орналасады. Адлюминальды бөлігін сперматоцитен,сперматидалар және сперматозоид тар құрайды. Сустентоциттер қорғаныш қызметін атқарады, зақымданған жыныс жасушаларын фагацитоздауға қабілетті,жыныс гармонын тасмалдайтын андроген байаныстырушы ақуазын бөледі. Тіректік эпителиоциттердің екі түрін ажыратады – ашық түсті, аденогипофиздің ФСГ бөлуін тежейтін ингибин бөледі және күңгірт түсті, жыныс жасушаларының бөлінуін арттыратын арттыратын фактор бөледі. Тірек жасушалары (Сертоли жасушалары).

Аталық жыныс жасушаларының панда болуы иректелген ұрық түтікшелерде өтеді. Алғашқы сотысында сперматогенді эпителийдің шетіне қарай орналасқан сперматогонялар көбее бастарды. Сперматогониялардың екі түрін ажыратады: 1) А типі бағаналық сперматогонялар, олардың өзі екіге бөлінеді:ұзақ өмір сүретін бағаналық жасушалар және тез жаңарып отыратын жартылай бағаналы жасушалар. 2) А және В типті дифференцияланушы сперматогониялар. Аталық жыныс жасушаларының панда болуы иректелген ұрық түтікшелерде өтеді. Алғашқы сотысында сперматогенді эпителийдің шетіне қарай орналасқан сперматогонялар көбее бастарды. Сперматогониялардың екі түрін ажыратады: 1) А типі бағаналық сперматогонялар, олардың өзі екіге бөлінеді:ұзақ өмір сүретін бағаналық жасушалар және тез жаңарып отыратын жартылай бағаналы жасушалар. 2) А және В типті дифференцияланушы сперматогониялар. А типті бағаналы жасушалардың жартысы бөліну кезінде цитокинезді аяқтамай, бір-бірімен цитоплазмалық көпіршіктер арқылы байланысады. В типті жасушалардың ядро лары ірі, хроматині тығыз орналасқан.

Өсу сотысында сперматогониялардың бөлінуі тоқтап, олар бірінші реттік сперматоцитенге дифференцияланады. Олар сперматогенді эпителийдің адлюминальды қабатына усады. Сперматогониялар көлемі ұлғайып,миоздың бірінші бөлінуіне өтеді. Бірінші бөлінудің фазаны 5 сотыдан тұрады: лептотета, зиготена, пахитена, диплотена, диакинез. Сперматоцит прелептотена сотысында болады. Лептотена сотысында хромасомалар жіңішке жіпшелер түрінде көріне бастарды. Зигота сотысында гомолог ты хромосомалар жұптасып бивленттер құрайды. Пахитена сотысында жұп хромосомалар шиыршықталудың нәтижесінде жуандап, қысқарады. Диплотена сотысында бивалент құраған гомолог ты хромосомалар ажырайды. Диакинез сотысында хромосомалар одна әрә жуандай түседі,содна кейін миоздың бірінші бөлінуінің метафаза сотысында өтеді,хромосомалар экваторда орналасады. Өсу сотысында сперматогониялардың бөлінуі тоқтап, олар бірінші реттік сперматоцитенге дифференцияланады. Олар сперматогенді эпителийдің адлюминальды қабатына усады. Сперматогониялар көлемі ұлғайып,миоздың бірінші бөлінуіне өтеді. Бірінші бөлінудің фазаны 5 сотыдан тұрады: лептотета, зиготена, пахитена, диплотена, диакинез. Сперматоцит прелептотена сотысында болады. Лептотена сотысында хромасомалар жіңішке жіпшелер түрінде көріне бастарды. Зигота сотысында гомолог ты хромосомалар жұптасып бивленттер құрайды. Пахитена сотысында жұп хромосомалар шиыршықталудың нәтижесінде жуандап, қысқарады. Диплотена сотысында бивалент құраған гомолог ты хромосомалар ажырайды. Диакинез сотысында хромосомалар одна әрә жуандай түседі,содна кейін миоздың бірінші бөлінуінің метафаза сотысында өтеді,хромосомалар экваторда орналасады.

Пісіп жетілудің екінші бөлінуі бірінші бөлінуден кейін тоқтаусыз митоз сияқты өтеді, хромосомалар репродкуцияланбайды. Пісіп жетілудің екінші бөлінуінің анафазанында 2-ші реттік сперматоцитендің диадалары монадаларға ажырайды немесе полютопрға ажыраушы жекелеген хроматидаларға. Оның нәтижесінде хромасомалардың саны гаплоидты сперматидалар түзіледі. Пісіп жетілудің екінші бөлінуі бірінші бөлінуден кейін тоқтаусыз митоз сияқты өтеді, хромосомалар репродкуцияланбайды. Пісіп жетілудің екінші бөлінуінің анафазанында 2-ші реттік сперматоцитендің диадалары монадаларға ажырайды немесе полютопрға ажыраушы жекелеген хроматидаларға. Оның нәтижесінде хромасомалардың саны гаплоидты сперматидалар түзіледі. Сперматидалар кіші көлемді, дөңгелек пішінді, ядросы үлкен жасушалар. Олар тіректік жасушалардың ұштарында көптеп жиналып,оның цитоплазмасына енк орналасады. Сперматозоидты пішінделу үрдісі Гольжи кешені маңында тығыз түйіршіктің – акробласттың панда болуынан басталады.

Иректелген ұрық түтікшелерінің арасында дәнекер тінінде қан тамырларын қоршап интерстициальді жасушалар – гландулоциттер орналасады. Бұл жасушалар ірі,пішіні дөңгелек немесе көп бұрышты болып келеді. Цитоплазмасы ацидофильді,шеткері аймағы вакульденген,құрамында гликопротеиндік, ақуаздық және гликоген қосындылары бар. Адам жасы ұлғайған сайттын интерстициальды жасушалардың цитоплазмасында пигменттер жинақталады. Жақы дамыған түйіршіксіз эндоплазмалық тор,көптеген митохондриялар интерстициальды жасушалардың аталық жыныс гармонын түзуге қабілеттілігін білдіреді. Иректелген ұрық түтікшелерінің арасында дәнекер тінінде қан тамырларын қоршап интерстициальді жасушалар – гландулоциттер орналасады. Бұл жасушалар ірі,пішіні дөңгелек немесе көп бұрышты болып келеді. Цитоплазмасы ацидофильді,шеткері аймағы вакульденген,құрамында гликопротеиндік, ақуаздық және гликоген қосындылары бар. Адам жасы ұлғайған сайттын интерстициальды жасушалардың цитоплазмасында пигменттер жинақталады. Жақы дамыған түйіршіксіз эндоплазмалық тор,көптеген митохондриялар интерстициальды жасушалардың аталық жыныс гармонын түзуге қабілеттілігін білдіреді. Эндокриндік қызметі.

Ұрық шығару жолдары аталық жыныс бездеінің және онаң қосалқысының түтікшелер жүйесінен тұрады. Әкетуші жолдар жыныс безінің түтікшелерінен басталып аталық бездің торына жалғасады. Тордан шығарушы түтікшелер шығып, қосалқының өзегімен бірігеді. Бұл өзек шиыршықталып қосалқының денесін құрайды және оның төменгі бөлігі тік ұрық шығару өзегіне жалғасады. Ұрық шығару жолдары аталық жыныс бездеінің және онаң қосалқысының түтікшелер жүйесінен тұрады. Әкетуші жолдар жыныс безінің түтікшелерінен басталып аталық бездің торына жалғасады. Тордан шығарушы түтікшелер шығып, қосалқының өзегімен бірігеді. Бұл өзек шиыршықталып қосалқының денесін құрайды және оның төменгі бөлігі тік ұрық шығару өзегіне жалғасады. Ұрық шығару жолдары шырышты, бұлшық еті және дәнекер тінді қабықшалардан тұрады. Бұл түікшелерді қаптайтын эпителий бездік қызмет атқарады. Ұрық шығару жолдары.

Ұрық шығаратын өзегі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х өзектің қуысы: а-сперма; 2-кілегейлі қабық-тың қатпарлары; 3-дәнекер тініндегі тамырлар (а) мен адипоциттер (б) (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша). Ұрық шығаратын өзегі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х өзектің қуысы: а-сперма; 2-кілегейлі қабық-тың қатпарлары; 3-дәнекер тініндегі тамырлар (а) мен адипоциттер (б) (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).

Жасқа байланысты өзгерістері Жаңа туған нәрестелерде ұрық түтікшелері тіректік жасушалар мен Жаңа туған нәрестелерде ұрық түтікшелері тіректік жасушалар мен сперматогониялардан тұратын тұтас жасушалар созындысы түрінде болады.Бұл 4 жасқа дейін сақталады. сперматогониялардан тұратын тұтас жасушалар созындысы түрінде болады.Бұл 4 жасқа дейін сақталады. 7-8 жаста ұрық түтікшелерінің қуысы ашылады; 7-8 жаста ұрық түтікшелерінің қуысы ашылады; 9 жаста олардың арасында бірінші реттік сперматоцитен панда болады 9 жаста олардың арасында бірінші реттік сперматоцитен панда болады жаста түтікшелері иректеледі; жаста түтікшелері иректеледі; жаста жаста ұрық шығару өзектері мен қосалқы без қарқынды өседі; жаста жаста ұрық шығару өзектері мен қосалқы без қарқынды өседі; жаста аталық жыныс безінің жасқа байланысты кері дамуы өтеді ; жаста аталық жыныс безінің жасқа байланысты кері дамуы өтеді ;

Аталық жыныс жүйесінің қосымша бездері Ұрық Көпіршіктері Қуық асты безі ( простата ) Бульбоуретраль ды бездер

Ұрық көпіршіктері Ұрық шығару өзектің дистальді бөлігінен шыққан өсінділері түрінде панда болады. Жұп безді мүше, сперманы мұйылтуға қатысотын фруктозаға ба, әлсіз сілтілі, сұйық шырышты өнім бөледі. Шырышты қабықшады көптеген тармақталған қатпарлар бар. Базальді мембрада орналасқан бір қабатты бағаналы эпителиймен қапталған, меншікті табақшасында эластикалық талшықтар көп. Бұлшық етті қабықшасы жақсы дамыған. Адвентициальді қабықша құрамында эластикалық талшықтары басым тығыз талшықты дәнекер тәннен тұрады. Ұрық шығару өзектің дистальді бөлігінен шыққан өсінділері түрінде панда болады. Жұп безді мүше, сперманы мұйылтуға қатысотын фруктозаға ба, әлсіз сілтілі, сұйық шырышты өнім бөледі. Шырышты қабықшады көптеген тармақталған қатпарлар бар. Базальді мембрада орналасқан бір қабатты бағаналы эпителиймен қапталған, меншікті табақшасында эластикалық талшықтар көп. Бұлшық етті қабықшасы жақсы дамыған. Адвентициальді қабықша құрамында эластикалық талшықтары басым тығыз талшықты дәнекер тәннен тұрады.

Ұрық көпіршігі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х кілегейліқабықтыңқатпарлары: а- эпителий; б-кілегейлі қабықтың меншікті пластинкасы; 2-ұрық көпіршігінің секреті; 3- етті қабық; 4- адвен- тиция мен ондағы қан тамырлары (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).

Қуық асты безі. Простата бұлшық еті –безді мүше. Ол зәр шығару түтігінің жлғарғы бөлігінде орналасады. Простата бұлшық еті –безді мүше. Ол зәр шығару түтігінің жлғарғы бөлігінде орналасады. Эбриональдық дамудың аптасында зәр шығару түтігінің эпителиінен мезинхимаға қарай өскен 5-6 сщзындылар түрінде панда болады. Жатырша мен ұрық шашушы өзек арасында орналасыды. Сыртынын жұқа жұқа дәнекер тіндік капсуламен қапталған. Оның паренхимасы шырышты бездерден тұрады. Бездер үш топқа болінеді: орталық, шеткері, аралық. Орталық топшырышты қабықшаның құрамында зәр шығару түтігін қорша орналасқан ұсақ бездерден тұрады. Аралық сақина тәрізді орналасады. Шеткері топ меншікті простаталық бездерден тұрады. Атқаратын қызметі өте көп. Сперманы сұйылтуға қатысады, эндокриндік және экзокриндік қызмет атқарады. Проитата тестостеронға тәуелді.

Қуық асты безі (жыныстық жетілу басталғанға дейін). Бояуы: гематоксилин - эозин. х несеп шығар өзектің қуысы; 2-ауыспалы эпителий; 3-секреторлы бөлімдері; 4-бездің өзек-тері; 5- миоциттердің жігі; 6- қан тамырлары мен адипоциттері бар дәнекер тіні (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).

56-жастағы ер адамның қуық асты безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х жастағы ер адамның қуық асты безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х без бөлікшесі; 2-без бөлікшесіндегі конкрециялар; 3-без бөлікшелері простата тастарымен; 4-бөлікше аралық дәнекер тініндегі бірыңғай салалы ет талшықтары (И.Д. Гайдей препараты).1-без бөлікшесі; 2-без бөлікшесіндегі конкрециялар; 3-без бөлікшелері простата тастарымен; 4-бөлікше аралық дәнекер тініндегі бірыңғай салалы ет талшықтары (И.Д. Гайдей препараты).

Жасқа сайтт өзгерістері. Простата адамның өмір сүруі барысында өзгеріп отырады. Баланың простатасының секреторлық бөлімдері биік және аласа эпителиоциттерден тұратын эпителиймен қапталған. Стромасы жақсы дамыған. Дәнекер тінінің құрамында фибробласттар, макрофактар және коллаген талшықтары басым. Жазық бұлшық ет жасушалары аз. Жыныстылық жетілу кезінде секреторлық бөлімдердің безді жасушаларының секрет бөлуі артады. Секреторлық бөлімдердің қуысында простаталық конкрециялар жинақталады, олар қартайған шақта жиі кездеседі. Простата адамның өмір сүруі барысында өзгеріп отырады. Баланың простатасының секреторлық бөлімдері биік және аласа эпителиоциттерден тұратын эпителиймен қапталған. Стромасы жақсы дамыған. Дәнекер тінінің құрамында фибробласттар, макрофактар және коллаген талшықтары басым. Жазық бұлшық ет жасушалары аз. Жыныстылық жетілу кезінде секреторлық бөлімдердің безді жасушаларының секрет бөлуі артады. Секреторлық бөлімдердің қуысында простаталық конкрециялар жинақталады, олар қартайған шақта жиі кездеседі.

Бульбоуретальды бездер. Құрлысы бойынша альвеолярлы-түтікшклі. Шығару өзектері зәр шығару түтігінің жлғарғы бөлігіне ашылады. Секреторлық бөлімдері шырышты жасушалардан тұрады. Бездердің кеңейген альвиолаларының эпителийі жазық, ал қалған бөліктері текшелі немесе призмлық. Секреторлық бөлімдердің арасында құрамында жазық бұлшық ет жасушаларының шоғыры бар дәнекер тіні орналасады. Құрлысы бойынша альвеолярлы-түтікшклі. Шығару өзектері зәр шығару түтігінің жлғарғы бөлігіне ашылады. Секреторлық бөлімдері шырышты жасушалардан тұрады. Бездердің кеңейген альвиолаларының эпителийі жазық, ал қалған бөліктері текшелі немесе призмлық. Секреторлық бөлімдердің арасында құрамында жазық бұлшық ет жасушаларының шоғыры бар дәнекер тіні орналасады.

Адамның бульбо-уретральды (куперов) безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х 400.Адамның бульбо-уретральды (куперов) безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х бульбо-уретральды (кілегейлі) күрделі аль- веолярлы-түтікше без; 2- түтікшелі секреторлық бөлімдер; 3- безді эпителий; 4- меншікті пластинка; 5- қуысындағы секрет; 6- интерстициальды тін (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).1-бульбо-уретральды (кілегейлі) күрделі аль- веолярлы-түтікше без; 2- түтікшелі секреторлық бөлімдер; 3- безді эпителий; 4- меншікті пластинка; 5- қуысындағы секрет; 6- интерстициальды тін (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).

Аналық жыныс жүйесі. –Аналық жыныс бездері – Жатыр түтікшелері – Жатыр – Қынап – Сүт бездері

Аналык жыныс безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х 200. Аналык жыныс безі. Бояуы: гематоксилин - эозин. х бастама эпителий; 2- ақ қабық; 3- қыртысты заты; 4- біріншілік (примордиальды) фолликулдар; 5- өсу кезеңіндегі фолликулдар; 6- көпіршікті фолликул (Граафов көпіршігі); 7- көпіршікті фолликулдың куысы (іші сүйыққа толган); 8- ово-цит (бірінші реттік овоцит); 9- көпіршікті фолликул (жұмыртқа төмпешігі мен овоцит кесіндіге түспеген); 10 - сары дене; 11- атрезиялық дене; 12 - боз зат; 13 - дәнекер тін мен қан тамырлары (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).1- бастама эпителий; 2- ақ қабық; 3- қыртысты заты; 4- біріншілік (примордиальды) фолликулдар; 5- өсу кезеңіндегі фолликулдар; 6- көпіршікті фолликул (Граафов көпіршігі); 7- көпіршікті фолликулдың куысы (іші сүйыққа толган); 8- ово-цит (бірінші реттік овоцит); 9- көпіршікті фолликул (жұмыртқа төмпешігі мен овоцит кесіндіге түспеген); 10 - сары дене; 11- атрезиялық дене; 12 - боз зат; 13 - дәнекер тін мен қан тамырлары (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша).

Аналық жыныс безінің дамуы 6-шы апртада басталады. Даму барысында алғашқы бүиректің төменгі бөлігінде мезинхиманың қарқынды өсуі жүреді,жыныс бауларының бос ұштары мен бүирек түтікшелері кері демиды, мезонефральді өзгерістер семуге ұшырайды,парамезонефральді өзектер өте жақсы жетіле келіп жатыр түтікшклкріне айнелады. Парамезонефральді өзектердің төменгі бөлігі бірігіп,одна жатыр мен қынап демиды. 7-ші аптаның басында аналық жыныс безі мезонефросдан бөлініп,жыныс безінің тамырлы аяғы- мезоварий қалыптасады. 7-8 апталық эмбрионда аналық жыныс безі қабықтық заттан тұрады,милық заты кейін демиды. Қабықтық заттың қалыптасуына жыныстық үйемелердің эпителийі бетінен өскен жыныстық баулар қалыптасады. Жыныстық баулардың арасына мезенхима еніп,оларды аралшықтарға бөледі. 3-ші айдан бастап овогониялардың жартысы 1-ші ретті овоцитке дифференцияланады, бұл митоздың профаза сотысында өтеді. Аналық жыныс безінің эндокриндік қызметіжыныстық есею кезеңінен басталады.

Аналық жыныс бездері. Бұл паренхиматозды мүше. Оның стромасын тығыз талшықты дәнекер тіннен тұратын тығыз ақ қабық пен қабықтық және милық заттардың борпылдақ дәнекер тіне құрайдв,олардық жасушалық құрамында фибробласттар мен фиброциттербасым болады. Ақ қабықтың сыртында мезотелий орналасады. Оның полиферетивтік белсенділігі жоғары және ол аналық жыныс безінің ісіктерінің даму көзі болу мүмкін. Аналық жыныс безінің паренхимасы дамудың әр түлі сотысындағы фолликлдар мен сары денешіктерден тұрады. Бұл паренхиматозды мүше. Оның стромасын тығыз талшықты дәнекер тіннен тұратын тығыз ақ қабық пен қабықтық және милық заттардың борпылдақ дәнекер тіне құрайдв,олардық жасушалық құрамында фибробласттар мен фиброциттербасым болады. Ақ қабықтың сыртында мезотелий орналасады. Оның полиферетивтік белсенділігі жоғары және ол аналық жыныс безінің ісіктерінің даму көзі болу мүмкін. Аналық жыныс безінің паренхимасы дамудың әр түлі сотысындағы фолликлдар мен сары денешіктерден тұрады. Аналық безі қабықтық және милық заттардан тұрады. Қабықтық затта приморальды,біріншілік,екіншілік және үшіншілік фолликулдар,сары және ақ денешіктер орналасады. Милық зат борпылдақ талшықты дәнекер тіннен тұрады.

Фолликулярлық жасушалардың қызметі ТрофикалықТрофикалық ТосқауылдықТосқауылдық СекреторлықСекреторлық Эндокриндік Эндокриндік

Овогенез Овогенез 3 сотыдан тұрады: көбею,өсу,пісіп жетілу. Бірінші сотыда ұрықтың жыныс бездерінде овогониялардың көбеюі мен біріншілік фолликулдардың қалыптасуы өтеді. Екінші сотысы жетілген аналық безінде өтеді. Үшінші сотысы II-реттік овоциттің түзілуімен және овуляцияның нәтижесінде. Пісіп жетілу сотысының бірінші бөлінуінде I-реттік овоцитбөлініп,нәтижесінде II-ші реттік овоцит пен редукциондық денешік панда болады. Редукциондық денешік цитоплазмасының мөлшері аз ұсақ жасуша. Ол бөлінк кезінде I –ші реттік овоциттің ядросыны әрбір тетрадасынан бір диададан алады. Пісіп жетілу сотысының екінші бөлінуінде II-ші реттік овоциттің бөлінуі аналық жыныс жасушасы мен екі редукциондық денешіктің панда болуына әкеледі. Овогенез 3 сотыдан тұрады: көбею,өсу,пісіп жетілу. Бірінші сотыда ұрықтың жыныс бездерінде овогониялардың көбеюі мен біріншілік фолликулдардың қалыптасуы өтеді. Екінші сотысы жетілген аналық безінде өтеді. Үшінші сотысы II-реттік овоциттің түзілуімен және овуляцияның нәтижесінде. Пісіп жетілу сотысының бірінші бөлінуінде I-реттік овоцитбөлініп,нәтижесінде II-ші реттік овоцит пен редукциондық денешік панда болады. Редукциондық денешік цитоплазмасының мөлшері аз ұсақ жасуша. Ол бөлінк кезінде I –ші реттік овоциттің ядросыны әрбір тетрадасынан бір диададан алады. Пісіп жетілу сотысының екінші бөлінуінде II-ші реттік овоциттің бөлінуі аналық жыныс жасушасы мен екі редукциондық денешіктің панда болуына әкеледі.

Овуляция. Жыныстық есеюден бастап аналық жыныс безінде циклдық өзгерістер өтеді. Оны овариальды цикл деп атайды. Ол мыналардын тұрады: 1) фолликулдардың өсуі өсуі 2) овуляция 2) овуляция 3) сары денешіктің 3) сары денешіктің дамуы және қызметі дамуы және қызметі Овориальды цикл әйелдердің репродуктивтік кезеңінің әрбір күнінде қайталанып отырады. Үрдісі бойынша екі сотыға бөлінелі: фолликулярлық және лютеиндік. Цикылдың маңызы үрдістердің бірі овуляция болып табылады- Граафов көпіршігінің жарылып, екінші реттік фолликулдың құрсына шығуы. Оп овариальды циклдың ортасында өтеді.

Сары денешік Көбею және тамырлануКөбею және тамырлану Безді метамарфоз Безді метамарфоз Толық жетілу Толық жетілу Кері даму Кері даму

Онтогенезді ң гормональды реттелуіндегі гонодаларды ң дамуы мен т ү зілу кезе ң дері 1. Гоноцит 2. Телоферрон 3. Жыныс тяжы 4. Сустентоцит 5. Иректелген т ү тікше 6. Жыныс безіні ң торы 7. Ұ ры қ шы ғ арушы ө зек 8. Мезонефральды ө зек 9. Жатыр т ү тігі 10.Текшелі эпителий

Сары дене (толысу кезеңі).Сары дене (толысу кезеңі). Бояуы: гематоксилин - эозин. х 200. Окраска гематоксилин - эозином. х 200.Бояуы: гематоксилин - эозин. х 200. Окраска гематоксилин - эозином. х лютеоциттер; 2- дәнекер тіні; 3- қан тамыры.1- лютеоциттер; 2- дәнекер тіні; 3- қан тамыры. (В.Г. Елисеев, Ю.И. Афанасьев, Е.Ф.Котовский, носный сосуд (по В.Г. Елисееву, Ю.И. Афанасьеву,(В.Г. Елисеев, Ю.И. Афанасьев, Е.Ф.Котовский, носный сосуд (по В.Г. Елисееву, Ю.И. Афанасьеву, А.Н. Яцковский бойынша).А.Н. Яцковский бойынша).

Жатыр түтікшелері Жұп мүше,олар құрсақ қуысымен жатыр қуысын байланыстырады. Жатыр түтікшелері парамезонефральды өзектердің жоғарғы бөлігінен тұрады. Құрлысы бойынша үш қабаттан тұрады: шырышты, бұлшық еті және сірлі. Шырышты қабықшаның ірі, тармақталған, бойлай орналасқан қатпарлары бар. Ол екі қабаттан тұрады: эпителийден және шырышты қабықшаның меншікті табақшасынан. Эпителий бір қабатты призма пішінді. Кірпікшелі және безді жасушалар болады. Безді жасушалар шырыш бөледі. Негізгі қызметтері; аналық жыныс жасушаларының жатырға қарай жылжуын қамтамасыз етеді, секреторлық ( шырыш бөлу ), эмбриональдық дамудың бастапқы сотыларын қамтамасыз етеді.

1.Жұмыртқа болікшелерге 2.Ұрықтың иректелген түтігі 3.Ұрық торы 4Қосалқы бөлікшелер 5.Қосалқы өзек 6.Шығарушы түтік

Жатыр түтігі (көлденең кесінді). Бояуы: гематоксилин - эозин. х 40. Жатыр түтігі (көлденең кесінді). Бояуы: гематоксилин - эозин. х кілегейлі кабықтың катпарлары: а-призма тәрізді кірпікшелі эпителий; б- кіле- гейлі қабықтың меншікті пластинкасы; в-қан тамыры; 2- еттің бойлық және сақи-наша каботтары; 3- кан тамыры; 4- сірлі қа-бық (В.Г. Елисеев, Ю.И. Афанасьев, Е.Ф. Котовский, А.Н. Яцковский бойынша).1- кілегейлі кабықтың катпарлары: а-призма тәрізді кірпікшелі эпителий; б- кіле- гейлі қабықтың меншікті пластинкасы; в-қан тамыры; 2- еттің бойлық және сақи-наша каботтары; 3- кан тамыры; 4- сірлі қа-бық (В.Г. Елисеев, Ю.И. Афанасьев, Е.Ф. Котовский, А.Н. Яцковский бойынша).

Жатыр. Ұрық құрсақішілік дамуын қамтамасыз ететін мүше болып табылады. Қыныптың оң және сол жақ парамезонефральды өзектердің дистальді бөліктерінің қосылған жерінен демиды. Осыған байланысты дамудың бастапқы кезеңінде жатырдың пішіні екі мүйіз тәрәзді, бірақ эмбрионалықі дамудың 4-ші айында жатыр мен қынап бөлініп,жатырдың пішіні алмұрт тәрізді болып өзгереді. Шырышты, бұлшық еті және сірлі қабаттардан тұрады. Шырышты, бұлшық еті және сірлі қабаттардан тұрады.

Жатыр. Бояуы: гематоксилин - эозин. А - мысық жатырының көлденең кесіндісі. х 20. Б - кілегейлі қабық жатыр бездерімен. х 70. В - жатыр кілегей қабығының крипталары (бездері). х 140. Г - жатырдың етті қабығы. х 70.Жатыр. Бояуы: гематоксилин - эозин. А - мысық жатырының көлденең кесіндісі. х 20. Б - кілегейлі қабық жатыр бездерімен. х 70. В - жатыр кілегей қабығының крипталары (бездері). х 140. Г - жатырдың етті қабығы. х жатыр қуысы; 2-кілегейлі қабық (эндомет-рий): а-аласа призма тәрізді эпителий; б-кілегейлі қабықтың меншікті пластинкасы; в-жатыр бездері (крипталар); 3-етті қабығы (миометрий); г-етті қабықтың кілегей асты негізі қабаты; д-етті қабықтағы тамырлы қабаты; е-етті қабықтың тамыр үсті қабаты; 4-сірлі қабық (периметрий) (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша ).1-жатыр қуысы; 2-кілегейлі қабық (эндомет-рий): а-аласа призма тәрізді эпителий; б-кілегейлі қабықтың меншікті пластинкасы; в-жатыр бездері (крипталар); 3-етті қабығы (миометрий); г-етті қабықтың кілегей асты негізі қабаты; д-етті қабықтағы тамырлы қабаты; е-етті қабықтың тамыр үсті қабаты; 4-сірлі қабық (периметрий) (И.В. Алмазов, Л.С. Сутулов бойынша ).

Аналық жыныс жүйесінің қызмкті мен құрлысының циклдық өзгерістері – овариальды-минструальды цикл белгілі бір тәртәппен қайталанып отырады. Жыныстық есеюге жеткен әйелдің басымында етеккір 28 күннен кейін қайталанып отырады. овариальды-минструальды циклдың үш кезеңін ажыратады: етеккір,етеккірден кейінгі,етеккір алды. Менструальды цикл.

Жасқа сайтт өзгерістері. Аналық жыныс жүйесі мүшелерінің морфофункционалдық жағдайы адамның жасына және нейроэндогендік жүйенің белсенділігіне байланысты. Аналық жыныс жүйесі мүшелерінің морфофункционалдық жағдайы адамның жасына және нейроэндогендік жүйенің белсенділігіне байланысты. Жатыр. Жаңа туылған қыз балада жатырдың ұзындығы 3 см аспайды, ол біртіндеп өсіп,жыныстық есею кезінде толық жетіледі. Қыз балада аналық жыныс бездері милық заттың өсуі арқылы көлеміне ұлғаяды. Климакс кезеңінде менструальді циклдың тоқтауы аналық жыныс бездердің көлемін кішірейтіп,фолликулдардың жойылуымен және және олардың қан тамырларында склероздық өзгерістердің дамуымен сипатталады.

Сүт безі. Сүт бездері- тері бездерінің өзгеріске ұшыраған түрі. Қызметтік маңызына байланысты сүт бездері аналық репродуктивтік жүйеге жатпайды,өйткені сүт бездері нәресте дүниеге келген соң оның бастапқы кезеңдегі қоректенуімен қамтамасыз етеді. Сүт бездері- тері бездерінің өзгеріске ұшыраған түрі. Қызметтік маңызына байланысты сүт бездері аналық репродуктивтік жүйеге жатпайды,өйткені сүт бездері нәресте дүниеге келген соң оның бастапқы кезеңдегі қоректенуімен қамтамасыз етеді. 6-7 аптада аптада сүт сызығы түрінде панда болады, кейін сүт нүтелері қалыптасады. Олардан мезинхимаға қарай тығыз эпителиальдық созындылар өседі. Кейін бұл эпителиальдық созындылардың дистальды ұштары тармақталып,сүт бездерін қалыптастырады. Ер және кыз балаларда сүт бездерінің бастамасының дамуы бірдей өтеді. Сүт бездерінің толық дамуы жүктілік кезде жүреді. 6-7 аптада аптада сүт сызығы түрінде панда болады, кейін сүт нүтелері қалыптасады. Олардан мезинхимаға қарай тығыз эпителиальдық созындылар өседі. Кейін бұл эпителиальдық созындылардың дистальды ұштары тармақталып,сүт бездерін қалыптастырады. Ер және кыз балаларда сүт бездерінің бастамасының дамуы бірдей өтеді. Сүт бездерінің толық дамуы жүктілік кезде жүреді. Сүт бездері бөлшектерден тұрады. Олардың арасында майлы және борпылдақ дәнекер тіндер өтеді.Сүт шығару жолдары кеңейіп сүт синустарын құрайды,бұл жердь сүт жинақталады. Сүт бездері бөлшектерден тұрады. Олардың арасында майлы және борпылдақ дәнекер тіндер өтеді.Сүт шығару жолдары кеңейіп сүт синустарын құрайды,бұл жердь сүт жинақталады. Сүт-күрделі сулы эмульсия. Құрамында май тамшылары, ақуаздар,көмірсулар,тұз және су болады. Сүт-күрделі сулы эмульсия. Құрамында май тамшылары, ақуаздар,көмірсулар,тұз және су болады.

Қорытынды: Аталық және аналық жыныс жүйелері репродуктивтік және эндокриндік қызметтерді атқарады.Жыныс жүйесі мен зәр шығару мүшелерінің дамуы бір – бірімен тығыз байланысты.Аталық және аналық жыныс жүйелерінің атқаратын қызметтері ұқсағанымен, олардың құрылысы бір – біріне ұқсамайды. Аталық және аналық жыныс жүйелері репродуктивтік және эндокриндік қызметтерді атқарады.Жыныс жүйесі мен зәр шығару мүшелерінің дамуы бір – бірімен тығыз байланысты.Аталық және аналық жыныс жүйелерінің атқаратын қызметтері ұқсағанымен, олардың құрылысы бір – біріне ұқсамайды.

Қолданылған әдебиеттер: 1. Цитология,эмбриология және гистология Ж.О.Аяпова. Алматы бет. 2.«Зәр шығару және жыныс жүйелерінің гистологиясы» К.Т.Нурсейтова. Қарағанды 2009 ж бет. 3. Интернет желісі.