Г Е Н Е Т И К А Тұқымқуалаушылық Өзгергіштік Сипаттама

Генетика бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір салаты. Ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылымды генетика деп атайды (грекше genetіkos шығу тегіне тән). Бұл атауды 1906 жилы ағылшын биологи У.Бэтсон ұсынды.ағзаларға биология 1906 Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарын ашып, оларды қоғамды дамыту үшін пайдаланудың жолдарын шешуде генетика ғылымы зорь үлес қосты. Сондықтан, биология ғылымының басқа салаларының арасында маңызды орын аллоды. Жер бетіндегі тірі материяның дамуы олардың үздіксіз ұрпақ алмастыруымен қатар жүріп отрады. Тіршілік организмдердің көбеюімен тікелей байланысты. Сол арқылы белгілі бір биологиялық түрге тән белгілер мен қасиеттер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отрады. Басқаша айтқанда, ұрпақтар белгілі дәрежеде өзінің ата-анасына ұқсас болып туады. Мұны тұқым қуалаушылық дейді. Көпшілік жағдайда организмнің белгілері мен қасиеттері өзгермей біршама тұрақты түрде берілетіндіктен, ұрпағы ата-аналарына ұқсас болып келеді. Бірақ олардың арасында толық ұқсастық болмайды. Бір ата-анадан тарайтын ұрпақтың бір-бірінен қандай да бір белгісі жөнінен айырмашылығы болады.Организмнің тұқым қуалаушылық қасиеті сыртқы орта факторларының әсерінен үнемі өзгеріп отрады. Оны өзгергіштік дейді. Көбею барысында организмнің белгілі бір қасиеттерінің тұрақты сақталуымен қатар, екінші біреуі өзгеріске ұшырайды. Осыған байланысты олар жаңарып, түрлене түседі.Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік бірімен-бірі қатар жүретін, бір жағынан бір-біріне қарама-қарсы, өзара тығыз байланысты процестер.биология Жерфакторларының

Томас Хант Морган Грегор Иоганн Мендель ( )

К. Корренс Чермак Зейзенегг Хуго Де Фриз

Бірінші ұрпақтың біркелкі болуы. Мендельдің бірінші заңы. Ата-аналары бір-бірінен бір жұп белгі бойынша ажыратылатынь дарақтарды будандастыруды моногибридті деп атайды. Мендель өз тәжірибелерінің бірінде асбұршақтың тұқымдары сары және жасыл түсті екі сортын алып будандастырған. Сонда бірінші ұрпақтан алынған будандардың барлығы сары тұқымды болып, жасыл түс көрінбеген 7Дәл осындай нәтиже, асбұршақтың қызыл гүлді және ақ гүлді формаларын алып будандастырғанда да көрініс берді. Яғни, қызыл гүлді және ақ гүлді асбұршақты будандастырғанда бірінші будандық ұрпақтың барлығы қызыл гүлді болып, ақ түс байқалмады. Осы зерттеулердің нәтижесінде Мендельдің бірінші заңы бірінші будандық ұрпақтың белгілерінің біркелкі болу заңы қалыптасты. Мұны бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы немесе толық доминантылық заңы деп те атайды.

Моногибридті будандастыру. Тұқым қуалаушылықты зерттегенде Мендель ең қарапайым моногибридті будандастырудан бастап, әрі қарай біртіндеп күрделендіре түскен. Мендельдің ұсынысы бойынша гендер латынь әріптерімен белгіленеді. Бір аллельді жұптың гендерін бірдей әріппен, яғни доминанты (босым) генді үлкен әріппен, рецессивті (басылыңқы) генді кіші әріппен белгілеу ұсынылған. Олай бокса доминанты қасиет көрсететін асбұршақтың гүлінің қызыл түсі мен тұқымының сары түсін А, рецессивті гүлдің ақ түсі мен тұқымының жасыл түсін а деп, тұқымының доминанты тегіс пішінін В, рецессивті кедір- бұдырлы пішінін b деп белгілейді. Ата-аналық формалар Р әріпімен белгіленеді (латыньша parents ата-ана). Аналықты белгісімен, аталықты белгісімен, будандастыруды Х, ұрпақтарын Ғ әрпімен (латыньша Fіlіus ұрпақ), гаметаларды Г, ал бірінші, екінші және үшінші ұрпақтарын Ғ1, Ғ2, Ғ3 және т.б. деп белгілейді.

Гибридологиялық әдіс. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеудің ғылыми негізін Грегор Мендель қаллоды. Ол өз тәжірибелеріне қолайлы объект ретінде асбұршақты (Pіsum satіvum) аллоды. Себебі, басқа өсімдіктермен салыстырғанда асбұршақтың мынадай айрықша қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айқын ажыратылатынь көптеген сорттары бар; 2) өсіруге қолайлы; 3) гүліндегі жыныс мүшелері күлтежапырақшаларымен толық қалқаланып тұратындықтан, өсімдік өздігінен тозаңданады. Сондықтан, әр сорт өзінше таза дамып жетілетіндіктен, белгілері ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз беріледі; 4) бұл өсімдіктің сорттарын қолдан тозаңдандыру арқылы өсімтал будандар алуға болады.

Қазақстан ғалымдары мал шаруашылығын дамытуда, маллодың жаңа тұқымын шығаруда көрнекті нәтижелерге жетті. Маллодың 10 жаңа, этап айтқанда: қойдың - 4: сиырдың 3, жылқының - 2, шошқаның - 1 қолтұқымдары шығарылды. Мал санин көбейтуде зоотехник, профессор, ВАСХНИЛ академигі, В. А. Бальмонт ( ) алғашқы отандық етті-жүнді қой тұқымы - қазақтың биязы жүнді қойын шығарды (1946). М. С. Бутарин, Е. А. Большакова, Ә. Е. Есенжолов және А. Ы. Жандеркиндердің басшылығымен отандық етті-биязы жүнді қой тұқымы қазақтың арқар-меринос қолтұқымы өмірге келді (1950). Қазақтың оңтүстік мериносы шығарған бір топ ғалымдар: А. И. Петров, О. Есалисн, Н. А. Маллицкий, Л. И. Цой, A. М. Якушкинаны атауға болады. Республикамызға кең таралған сиырдың етті - тұқымы қазақтың ақбас сиырының авторлары: Б. М. Мусин, Н. 3. Ғалиакберов, М. Ф. Гордиенко, К. А. Акопян: С. Я. Дудин.

Генетикаға үлесін қосқан ғалымдар Хуго Де Фриз Чермак Зейзенегг К. Корренс Грегор Иоганн Мендель Томас Хант Морган Ф.Крик

1.Ішкі және сыртқы белгілер жиынтығы Генотип 2. Генетика терминін ұсынған: Вейсман 3.Ұрық плазмасы туралы болжам ұсынған: Мендель 4. Хромосома теория сын қалыптаспай тұрып-ақ мейоздық бөлінудің механизмі мен гендердің әрекеті туралы болжам жасаған: Бэтсон 5.Ата-аналардан алынатын гендердің толық жиынтығы: Фенотип 6.Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын гендердің атауы: 2 7.Тригибридті будандастыруда қанша түрлі фенотип түзіледі: 4 8. Дрозофилия шыбыны хромосомаларының гаплоидты жиынтығы: Аллелді 9.Моногибридті будандастыруда қанша генотип түзіледі: 8 Сәйкестікті табу.

1. Генетика ғылымы нені зерттейді? Пысықтау 2.Тұқымқуалаушылық дегеніміз не? 3.Мендельдің 1-ші заңы 4.Мендельдің 2-ші заңы

Генетика