ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Қазақстан тарихы және әлеуметтік – саяси пәндер кафедрасы Орында ғ ан: Ораз қ азы қ ызы Ұ топ Қ абылда ғ ан: Абдрахманова Камшат Жаксылыковна Қ ара ғ анды 2016 жыл

Болмыс дегеніміз- тарихи қ алыптас қ ан ке ң ма ғ ыналы, тере ң ау қ ымды философиялы қ ұғ ым. Ә р заманда ө мір с ү рген ойшылдар б ұ л ұғ ымды к ө бінесе ж ү йелі философиялы қ тол ғ аныстарды ң бастап қ ы негізі деп қ ара ғ ан. Осы уа қ ыт қ а дейін де болмыс туралы б ұ л к ө з қ арас ө з м ә нін са қ тап келеді. Болмыс туралы философиялы қ м ә селені т ү сіну ү шін е ң алдымен оны ң адамзатты ң шынайы ө мірінде қ андай т ү бегейлі орын алатынын ұғ ыну қ ажет.

«Болмыс » категориясын философияға тұңғыш енгізгендердің бірі ертедегі Греция философы Парменид болды.

Болмыстың негізгі формалары: Заттар процестер болмысы,ал б ұ ларды ң ө зі бірт ұ тас таби ғ ат болмысы ж ә не адамны ң қ олымен жасал ғ ан заттар мен процестер болмысы болып екіге б ө лінеді. Адам болмысы, б ұ л да заттар д ү ниесіндегі адам болмысы ж ә не таза адамды қ болмыс болып б ө лінеді. Рухани болмыс б ұ л жеке адамны ң рухани болмысы ж ә не объективтендірілген рухани болмыс болып жіктелінеді. Ә леуметтік болмыс, б ұ л жеке адам болмысы мен қ о ғ амды қ болмыстан т ұ рады.

Адам болмысы Адам болмысы екіге б ө лінеді: - Адам тікелей жанды, на қ ты кісі ретінде ө мір с ү реді. Оны ң ү стіне адамны ң ө мір с ү руіні ң таби ғ и ал ғ ышарты - оны ң денесіні ң ө мір с ү руі. Я ғ ни адам, е ң алдымен, «с ү йек пен еттен жарал ғ ан пенде». Сонда адам денесі – таби ғ ат б ө лшегі. Денесіні ң болуы адамды шектеулі, ө ткінші жан иесі етеді. Ерте заманнан адамдар ө з ө мірлеріні ң ұ за қ ты ғ ыны ң ұ л ғ аю м ұ мкіндіктерін іздестірген. А ғ ылшын биологтарыны ң айтуынша, барлы қ жа ғ дайлар жасалса, адам денесі бір мы ң жыл ө мір с ү ре алады.

Рухани болмыс Рухани болмыс сана мен санасыздық процестерін қамтиды. Рухани болмысты шартты түрде екі үлкен топқа: жеке кісілердің өмірлік қызмет – тіршілігінен бөліп алуға келмейтін (дербестенген руханилық) және кісіден тысқары өмір сүретін, басқаша айтқанда, объективтендірілген (дербестенген емес) руханилыққа бөлуге болады. Бірінші жағдайда адам сананың көмегімен сыртқы дүние туралы ойлайды, оның бейнесін туғызады (санасыздық процестер, тіл мен сана, тіл мен ойдың байланысы). Екінші жағдайға жататындар – кітаптар, сызбалар, жобалар, ескерткіштер, идеялар, ойлар, музыка, т.б.

Заттар (денелер), процестер болмысы Тарихи тұрғыдан келгенде адам қызметінің, өмір тіршілігінің негізі – табиғат заттары мен табиғи процестер. Бірінші табиғат ол адамзатқа дейін пайда болған, адамдардың санасынан тысқары және тәуелсіз өмір сүреді. Ол теңіздер, мұхит, ормандар, ауа, жер, т.б. Кейін адам Жер табиғатына қуатты да кең әрекет етуші болып К. Маркс оны «Екінші табиғат» деп атады. «Екінші табиғатқа» жататындар: үйлер, материалдық заттар, адам ойлап шығарған өсімдіктер және тірі организмдер (табиғатта кездеспейтін). Ол жасанды табиғат. Қазіргі заманда «екінші табиғат», өзі «бірінші табиғаттың» туындысы болса да, басымды болды.

Әлеуметтік болмыс Әлеуметтік болмыс та екіге бөлінеді: тарих процесінде жекеленген адам болмысына және қоғам болмысына. Жеке адам тек қана қоғамда өмір сүре алады. Ол бір ұлтқа, тапқа кіреді, бір мемлекетте тұрады, тарихи процестерге қатысады. Қоғамдық болмыс жағдайлары мен мүдделері арасындағы қайшылықтар туады. Қоғам неғұрлым жоғары дамыған сайын ондағы алуан саладағы прогресті жоғарылату қарқыны бұқараның, таптардың, жеке адамдардың жоғары саналылығына, әлеуметтік белсенділігіне, яғни субъективтік факторларға тікелей байланыстығын байқаймыз.

идеалдылықматериалдық Бірінші табиғат Екінші табиғат Адам болмысы Субъективтік рух Объективтік рух Әлеуметтік болмыс

Сапасына қарай болмыстың бірнеше түрін ажыратамыз Таби ғ атты ң болмысы Адам болмысы Идеалды, рухани н ә рсені ң болмысы Қ о ғ амды қ болмыс

Рухани болмыс екіге бөлінеді: индивидуальдық – жеке адаммен байланысты болмыс, Бұл адамның сезімі, ойы, өнер, дін және ғылым саласында іс- әрекеттері обьективтіленген рухани болмыс – бұл адамнан тыс өмір сүретін кітаптар, ғылыми жаңалыќтар, өнердің шығармалары.

Субстанция- д ү ниедегі барлы қ н ә рселерді ң бастап қ ы м ә ніні ң пайда болу негізін т ү сіндіреді.

Субстанция ойшылдары: Декарт, РенеБенедикт СпинозаГотфрид Вильгельм Лейбниц

Дүниенің бірлігі туралы ілім – оның материалдылығында. Материя сөзі(materia –зат,материал) деген мағына береді.Материяның анықтамасын берген Гольбах болатын.Ол өзінің Табиғат жүйесі деген еңбегінде адамның сезім мүшелеріне әсер ететін заттарды атап көрсеткен.Бұл анықтаманы дамытқан В.И.Ленин болатын.Өзінің Материализм және эмпириокритицизм еңбегінде материяның жан – жақты анықтамасын берді.

Өріс Электро-магниттік (квант фотондар) Тартылыс Электрондық- позитрондық Ядролық (квант- фотондар)

Микроденелер Элементарлық бөлшектер, атомдар,молекулал ар,плазма Ақуыз денелер,нуклеинд ік қышылдар, Макроденелер Газтәріздес,сұйық, қатты Бір жасушалы денелер,көп жасушалы денелер,өсімдікте р,тірі организмдер,биос фера Адамдар.Қоғам.Әлеуметтік сфера.Техносфе ра.Жасанды табиғат. Ноосфера Мегаденелер Жер- геосфера.Аспан денелері,жұлдызда р,галактикалар. Мегаденелер жүйесі Мегагалактика

Материяның онтологиялық мәні ҚозғалысКеңістікУақытЖүйелілік Өзін – өзі ұйымдастыру Сана (адамға ғана тән қасиет)

Материяның басты қасиеті – қозғалыс. Материясыз қозғалыс, қозғалыссыз материя жоқ.Болу деген қозғалыста болу дегенді білдіреді.Қозғалысты кез-келген өзгеріс деп түсіндіруге болады,ол материяның сыртқы емес,ішкі, ажырамас қасиеті,ол обьективті, мәңгілік және абсалютті. Сонымен қатар, қозғалыс салыстырмалы, себебі ол өзгеріп отыратын,әрбіреуі өзіндік маңызға ие нақты формалар арқылы көрініс табады.

Ф.Энгельс XIX ғасырда алғаш рет материя қозғалысының түрлеріне жіктелу жасады. Механикалық Биологиялық Физикалық Әлеуметтік Химиялық

Кеңістік – материя болмысының обьективті жалпы,заңды формасы,ол әртүрлі жүйелердің көлемге ие екенін,өзара орналасқандығын,құрылымдылығын және бірге өмір сүретіндігін сипаттайды

Ке ң істік: Ү ш ө лшемі бар Бір т ү сті Жан-жа қ ты қ амтиды Кеңістік – материялық обьектілердің қатар өмір сүруін және олардың өзара орналасуын білдіреді Уақыт: Бір өлшемді Уақыттың ағымы өткеннен қазіргі арқылы келешекке бағытталған Қайта оралмайды немесе кері жүрмейді Уақыт – қозғалыстың формалары мен құрамды бөліктерінің(не элементтерінің) бірінен- бірі туындап ұласу формасы

Пайдаланылған әдебиеттер Қазақбаева Ж.Р. Философия негіздері: оқу-әдістемелік құралы / Ж. Р. Қазақбаева. - Қарағанды: АҚНАР, б. Алтаев Ж.А. Философия және мәдениеттану: оқу құралы - 3-ші бас.,толықт. - Алматы: Эверо, б. Алтаев Ж.А. Ғылым тарихы мен философиясы: оқулық / Ж. А. Алтаев, Т. Х. Ғабитов. - [б. м.]: Алматы, б. Ермеков Қ. Ғылымның тарихы мен философиясы / Қ. Ермеков. - Алматы : Эверо, б. Хасанов М.Ш. Философия: оқулық / М. Ш. Хасанов, В. Ф. Петрова, Б. А. Джаамбаева. - Алматы: Эверо, б.