МАРАТ ОСПАНОВ АТЫНДАҒЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ Мамандығы: Жалпы медицина Пән: Дәлелді медицина негіздері Дициплина: Дәлелді медицина негіздері Курс: 3 Тақырыбы: Жүйелі қателер туралы ұғымы Орындаған: Жақсылықов Дархан Топ: 309"А" Тексерген:Кенжина Н. Ақтөбе 2016 жил

Жоспар: Кіріспе Негізгі бөлім Жүйелі қателер.Жіктелісі. Жүйелі қателерді жою жолдары,әдістері Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер

Жүйелі қате немсе ауытқу (bias) – қорытындының шынайы мағынасынан жүйелі (кездейсоқ емс, тұрақты) түрде ауытқуы. Айталық А дәрісі Б дәрісінен жақсы әсер етеді десек, ал осы ұғым қате бокса, сол қатенің жүйелі түрде ауытқуына қпандай қорытындылар әсер етуі мүмкін? А дәрісі аурудың жеңіл түрлеріне тағайындалуы немсе А дәрісінің дәмі Б дәрісінен тәттілеу болуы, әйтпесе, А дәрісі жаңадан шыққан бокса, науқастар мен дәрігер оны жақсы әсерлі деп ойлаулары мүмкін. Міне,жүйелі қателердің пайда болу мүмкіндігі анықталды. Жүйелі қателердің барлық зерттеулерде болуы шарт емс, сондықтан оның бар-жоқтығын анықтап және олардың зерттеудің нәтижесіне қалай әсер ететінін білу керек. Клиникалық бақылаудағы жүйелі қателер Іріктеуге байланысты жүйелі қате. Мысалы: салыстырып отырған тортағы науқастартың негізгі белгісі бірдей емс. Өлшеуге байланысты жүйелі қате.Мысалы: салыстырмалы тортардағы науқастартың көрсеткіштері әртүрлі өлшемдер арқылы анықталған. Әсер ететін факторларға байланысты жүйелі қате.Мысалы: әсер ететін бір фактор, екінші фактордың әсерін өзгертіп жіберуі арқылы туындайды. Зерттеушілер жүйелі қатемен күресу және оның әсерін болдырмау үшін қатені қайдан және қалай іздеуді білуге тиісті. Кездейсоқ қате Популяцияны іріктеу кезінде шынайы маңызды бірлі-жарим кездейсоқ қорытындының ауытқуын кездейсоқ вариация дейді, ол клиникалық бақылаудың кез келген сатысында кездеседі. Теориялық тұрғыдан алғпанда, кездейсоқ қатені жөндеуге болады. Ол үшін клиникалық бақылауды дұрысьтап жүргізу керек.,Кездейсоқ қатені болдыртпау кейде мүмкін болмайды, бірақ дұрысь жоспарлау мен зерттеулер арқылы оның әсерін төмендетуге болады. Сонымен, клиникалық эпидемиологияның негізгі мақсаты- барлық медициналық деректердің жиынтығын, жұмыс істеп жүрген дәрігерлерге ең соңғы жаңалықтарға сүйене отырып, (дәлелді медицинаға) жеткізу арқылы көмектесу. Зерттеудің нақтылығы мен дұрысьтығын анықтаудың «3 киті»: жасырын рандомизация- зерттеуге алынатындар кездейсоқ жасырын іріктеледі, жеткілікті іріктеу –зерттеуге алынатындардың саны көп болу қажет, жасырын үш жақты зерттеу Дұрысь ұйымдастырылған зерттеу жүйелі қатенің болмауын қамтамасыз етеді. Зерттеудің қорытындысын жалпылау- сыртқы сипаттама, басқа тортағыларға зерттеудің нәтижесін қолдану жиілігі қаншалықты екенімен анықталады.

Анализдің қайталап өлшегенде тұрақты болып қалатын немсе белгілі бір заңдылыққа сәйкес өзгеретін қатесін систематикалық (жүйелі) қате деп атайды. Жүйелі қатенің таңбасы бір тәжірибеден екіншіге ауысқпанда өзгермейді. Жүйелі қате нәтижені тек қана төмендетеді немсе тек қана жоғарлатады.Жүйелі қателердің пайда болу себептері мен олардың көздері алуан түрлі болады. Байқалу сипатына байланысты жүйелі қатені бірнеше түрге бөлуге болады – тұрақты, прогрессивті (қарқынды) және басқалары. Жиі кездесетін түрі – тұрақты жүйелі қателер, олардың мәндері ұзақ уақыт бойы сақталады. Прогрессивті (қарқынды) қателер үздіксіз өседі немсе кемиді. Пайда болу себептеріне байланысты жүйелі қателерді инструментальды қате, әдістің қатесі, субъективті қате және т.б. деп бөледі. Инструментальды (аспаптық немсе құралдық) қате анализ барысьында әртүрлі құралдар мен құрылғыларды қолданумен байланысты болады. Аналитикалық тәжірибеде қолданылатын құралдар мен құрылғылар дәлдіктің белгілі бір класымен сипатталады, көп жағдайда инструментальды қатені дәлдігі жоғары класқа сәйкес келетін құрал не құрылғыны қолданып төмендетуге болады. Жүйелік қате.Түрлері.

Сонымен қ атар... Нау қ астарты ал ғ панда ережесі б ұ зил ғ ан кезде пайда болатын қ ате(selection bias) Та ң дауды ң ж ү йелік қ атесі Іріктеуді ң қ атесі Зерттеу н ә тіжесін талдау кезінде д ұ рысь ба ғ аланба ғ ан ә дістен пайда болатын ж ү йелі қ ате Қ асарлан ғ ан факторларды ң ә серінен туындайтын қ ателер Плацебоны ң ә серінен пайда болатын қ ате Аспапты қ қ ате

Науқастарты алғпанда ережесі бұзилған кезде пайда болатын қате(selection bias)- жалпы популяцияға репрезентативти болып есептелмейтін торта зерттеліп жатқан топқа қосқпанда пайда болады. Бұл қатеде 2 салыстырып жатқан тортар жалпы сипатымен ажралып қана қоймай, зерттеулердің нәтижелеріне басқада факторлар әсер етеді. Яғни қатысушылар әртүрлі популяциядан алынады. Зерттеу нәтіжесін талдау кезінде дұрысь бағаланбаған әдістен пайда болатын жүйелі қате-салыстырып жатқан торта науқастар бірдей зерттеліп жатпаса(диагностиканың әртүрлі әдістері) немсе субъективті баға дұрысь берілмеген кезде пайда болады. Мысалы: 2 тортағы адамдардан анамнезді дұрысь жинамағпанда пайда болады. Қасарланған факторлардың әсерінен туындайтын қателер- зерттеліп жатқан факторлар тығыз байланысты болады. Бұл қателерді зерттеу қрытындыларын талдаған кездеесептелуі керек. Мысалы: тортардың арасында ауруына байлансты әлуметтік жағдайының әсерін зерттесек, салыстырып жатқан тортағы басқа қауіпті факторды ескермегенде пайда болады. Өлшем құралдарының дәлділігіне байланысты аспаптық қате- өлшем құралдарының жетілдірмеуіне және өлшем құралдарының элементтерінің дұрысь қондырылмауына байланысты пайда болатын техникалық қателер. Сыртқы орта факторларын ескермегендегі қате-қолданылатын аспаптың құрылымын толық білмегеннен, әсер ететін фактордың кездерін білмегеннен, температураның тұрақты болмауы.

Жүйелі қателік өзінше ӨЖ-нің физикалық, конструктивті және технологиялық ерекшеліктеріне тәуелді әсер етуші факторлардың нақты функцияларын, оларды пайдалану жағдайларын, және сонымен қатар бақылаушының жеке сапасын береді. Жүйелі қателіктер кезінде алынған бақылау нәтижелері түзетілмеген деп аталады. Өлшеу кезінде жүйелі қателіктерді максималды дәрежеде жоюға және әсерін ескеруге тырысьады. Оған мы на жолдар арқылы жетуге болады: қателіктердің қорек көзін өлшеуді баста май тұрып алып тастау. Көптеген өлшеу аймақтарында жүйелі қателіктің басты қорек көздері белгілі және оларды ту дыру жолдарын жою мен олардың өлшеу нәтижелеріне әсерін болдырмайтын әдістері өңделген. Осыған байланыты өлшеу тәжірибесінде жүйелі қателіктерді экспериментті мәліметтерді өңдеу арқылы емс, сәйкес өлшеу әдістерін тарататын ӨЖ-ні пайдалану арқылы жоюға ұмтылады; түзетулерді анықтап, оларды өлшеу нәтижесіне енгізу; жойылмаған жүйелі қателіктердің шегін бағалау;

Орын басу әдісі, өлшенетін машаны белгілі машамен алмастыру арқылы жүзеге асатын салыстыру әдісінің бір түрі болып табылады, бұл кезде барлық қолданылатын өлшеу құралдарының күйі мен әрекетінде ешқпандай өзгеріс жүрмейді. Бұл әдіс есептің толық шешімін береді. Оны пайдалану үшін, хонда өлшенетін машамен біртекті реттелетін өлшем болу қажет. Қарама-қарсы қою әдісі екі рет өлшенетін және екі жағдайда да тұрақты қателіктің себебі әртүрлі, бірақ бақылау нәтижесінің заңды әрекеті бойынша белгілі болатындай етіп жүргізілетін салыстыру әдісінің бір түрі болып табылады. Қателіктерді таңбасы бойынша компенсация лоу әдісі (жүйелі қателіктің таңбасын өзгерту әдісі) екі рет бақылап өлшеуді қарастырады, хондағы бақылау тұрақты жүйелі қателік әрбіреуінің нәтижесіне әртүрлі таңбалармен кіретіндей етіп орындалады.

Статистикалық моделдеу Өзгермелер септігінің әсерін бір уақытта есепке алғпанда, байланыс күшімен әсер ету эффектисін бағалау үшін қолданылады. Әрекетті жасыру Ашық зерттеулерде, РКБ- зерттелуші бақылау чтобы қпандай ем қабылдап жатқанын біледі. Қарапайым соқыр әдісте науқас қпандай ем қабылдап жатқанын білмейді. Екі жақты соқыр әдісте науқаста зерттеуші де қпандай ем екенін білмейді. Үш жақты соқыр әдісте үш тұлғаға да ем белгісіз болады. Рандомизациялау әдісі – белгісіз тұрақты жүйелі қателіктерді жою тәсілінің аса универсалды түрі. Оның мәні бірдей маша әртүрлі әдістермен (аспаптармен) өлшенетіні. Олардың әрқайсысының жүйелі қателіктері барлық жиынтықтың әртүрлі кездейсоқ машалары болып табылады. Осының салдарынан қолданылатын әдістердің (аспаптардың) санин көбейткен кезде жүйелі қателіктер өзара компенсацияланады.

Әрбір жеке әдістің теориялық және практикалық мәселе­леріне қателердің пайда болу көздерін талдауды кіргізу қажет, себебі әрбір әдіске өзіндік ерекшеліктер тән.Қателердің пайда болу жағдайлары мы надай: 1) сына маның алу кезінде; 2) сына маны анализге дайындау кезінде; 3) сигналдардың пайда болуы, берілуі және тіркелуі кезінде; 4) анықталатын компоненттердің мөлшерін бағалау кезінде. Қателер кез-келген өлшеулерге серіктес болып келеді. «Қате» денег ұғымның қарапайымдылығы мен дағдылы нәрсе болуына қарамастан, оны теориялық жағынан ұғыну өте күрделі және өлшеудің қолданылу мақсаттары үшін оның маңызы өте зорь. Анализдің қайталап өлшегенде тұрақты болып қалатын немсе белгілі бір заңдылыққа сәйкес өзгеретін қатесін систематикалық (жүйелі) қате деп атайды. Жүйелі қатенің таңбасы бір тәжірибеден екіншіге ауысқпанда өзгермейді. Жүйелі қате нәтижені тек қана төмендетеді немсе тек қана жоғарлатады.

Қолданылған әдебиеттер 1. Власов В.В. Введение в доказательную медицину. – М: Медиасфера, – 392 с. 2. Гринхальх Т. Основы доказательной медицины. – М.: ГЭОТАР-МЕД, – 288 с. 3. Клюшин Д. А., Петунин Ю. И. Доказательная медицина. Применение статистических методов. – М.: «Диалектика», – 320 с. 4. Интернет желісі.