Астана Медицина Университеті АҚ Жалпы және клиникалық фармакология кафедрасы Тақырыбы: Наркозды заттар Орындаған : Мукатаева Н. Тексерген : Уайсова Д. С Астана-2016ж

Жоспары I.Кіріспе II.Негізгі бөлім 1. Наркоз теориялары 2. Наркоз түрлері 3. Ингаляциялық наркоз түрлері 4. Наркозға арналған заттар. Жалпы анестетиктер. 5. Ингаляциялық наркозға науқасты дайындау 6. Ингаляциялық наркозға арналған заттар 7. Ұшқыш сұйық заттар 8. Газ тәрізді заттар 9. Кеңірдекке интубация жасау тәсілі IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі

НАРКОЗДЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ Наркоз жағдайында бас миының тежелуi байқалады. Ол төменгі бөлiмдерге және жұлынrа тарайды (И.М. Сеченов). Н.Е. Введенский (1903) өте күштi тiтiркендiргiш ұзақ уақыт әcep ету салдарынан, тежелу дамитындығын көрсеткен. Олар жасушаның функциональдi қозғалуын (лабильдiлiгiн) тежейдi. Наркотикалық заттар нейрондардың лабильдiлiгiн өте қатты төмендетiп, наркотикалық тежелуге алып келедi. В.С. Галкин (1953) - наркотикалық заттардың ОНЖ- не әcep ету теориясын ашқан. Ол алrашқы кезде ми қыртысының тежелуiмен, содан кейiн қыртыс асты құрылымдарының тежелуiмен сипатталады.

Науқасты наркозға дайындау дәрiгер анестезиологтың науқаспен жеке қарым-қатынасынан басталады. Операцияның қандай көрсеткiштермен жасалатындығын, жансыздандырудың қандай түpiн тағайындау кepeктігін анықтау ушiн, науқастың сырқатнамасымен танысуы қажет. Анестезиолог науқастыың журек - қан тамыр жүйесiнiң, өкпесi мен бауыр к.ызметiнiң жағдайымен таныс болуы керек. Жоспарлы операция болса, операция алдындаrы кезеңде гомеостаз бұзылыстарын қалыптандыру керек. Жансыздандырудың түрін таңдап, операцияның қауіп дәрежесін анықтайды. Бұлар наркоз ағымының және наркоздан кейінгі алғашқы кезеңінің болжамын көрсетеді. Қауіп қатер дәрижесі Н.Н. Малиновский әдісі бойыныша, балдық қағиданы пайдаланып бағаланады. Олар аз дәрежелі қауіп ( I, II ), орташа дәрежелі қауіп ( III ), және үлкен дәрежелі қауіп ( IV, V) болып бөлінеді.

НАРКОЗДЫҢ ТҮРЛЕРІ Наркотикалық заттарды енгізу жолдарына қарай: - Ингаляциялық наркоз: наркотикалық затты тыныс жолдары арқылы енгізеді. - Ингаляциялық емес наркоз: наркотикалық затты басқа жолдармен енгізеді: веналық, ректальді,бұлшықетті және т.б. Қолданылатын заттардың саны бойынша: - Мононаркоз бір зат қолданылады. - Аралас наркоз бір мезгілде екі немесе одан да көп заттар қолданылады. - Қосарланған ( комбинирленген ) операциялардың әр кезеңінде әртурлі наркотикалық заттарды қолдану немесе оларды басқа заттармен қосып енгізу ( миелорелаксанттар, анальгетиктер, ганглиоблокаторлар).

Наркозды енгізу тәсілдері. Ингаляциялық және ингаляциялық емес наркоз.

Наркоздың мындай түрлерін ажыратады: 1. Енгізу наркозы аз уақыт әсер етеді. әсері тез басталады, қозу сатысы болмайды. 2.Демеуші негізгі наркоз операция жасау барысында қолданады. 3.Базисті наркоз беткейлі наркоз, негізгі наркозбен бірге немесе оның алдында анестетик зат енгізіледі, ол негізгі наркотикалық заттың мөлшерін төмендету үшін жасалынады.

ИНГАЛЯЦИЯЛЫҚ НАРКОЗДЫҢ ТҮРЛЕРІ Наркотикалық қоспаларды енгізу тәсіліне қарай: - маскалық - эндотрахеальді - эндоброхиальді Ингаляциялық наркоздың негізгі түріне эндотрахеальді ( интубациялық ) наркоз жатады. Бұл кезде наркотикалық қоспа тікелей кеңірдекке жіберіледі. Ол үшін кеңірдектің интубациясы жасалады. Интубация дегеніміз – кеңірдекке ауа өткізетін түтікшені енгізу. Интубация жасалғаннан кейін, науқасты Өкпені Жасанды Демалдыру аспабына қосу керек. Ингаляциялық наркозды жүзеге асыру үшін, оңай буландыратын (ұшқыш ) сұйықтарды эфир, фторотан,метоксифлюран,хлороформ немесе газ тәрізді наркотикалық заттарды азот тотығын, циклопропанды қолданады. Өкпені жасанды демалдыру аспаптары наркотикалық қоспаларды, оттегіні немесе белгілі бір көлемде және жиілікпен ауаны үрлеп жіберу үшін қолданылады.

Ингаляциялық наркозды жүргізу әдістері Ашық әдіс: науқас анестетитикті ауамен қосып алады және оны қоршаған ауаға тынысымен шығарады ( маскалық наркоз) Жартылай ашық әдіс: науқас оттегімен қосып,аспап арқылы наркотикалық затты тыныс алады және оны қоршаған ортаға тынысымен шығарады. Жартылай жабық әдіс: науқас аспап арқылы наркотикалық қоспаны тыныс алады және оны жартылай аспапқа,жартылай қоршаған ортаға тынысымен шығарады. Аспапқа қайтадан түскен ауа адсорбер арқылы көмірқышқыл газынан босап өтеді де,наркотикалық қоспамен араласып қайтадан науқастың тыныс алу жолдарына түседі. Жабық әдіс: тыныс алу және тыныс шығару аспаппен жүзеге асырылады.бұл әдісте наркотикалық қоспа қоршаған ортадан шектелген.

Наркозға арналған заттардың ОЖЖ -сі нейрондарының зат алмасу үрдістерін тежейтін жалпы биохимиялық теориялары да ұсынылған. Шыныменде бірқатар препараттар ми тіндерінің оттегін қажет етуін төмендетеді. Бірақ бұл қасиет барлық наркозға арналған заттарға тән емес. Сонымен қатар нейрондардың биохимизміндегі өзгерістер оның себептері емес, наркоздың салдары болуы мүмкін. Дегенмен, соңғы жылдары наркозға арналған заттардың әсерлерінде рецепторлық комппоненттердің болуын растайтын мағлұматтар көп шығып жатыр. Осылай, зерттеулерде көрсетілгендей ингаляциялық және ингаляциялық емес наркозға арналған заттардың барлығы наркотикалық концентрацияда ГАМҚa- бензодеазипин – барбитурыты рецепторлық кешенмен байланысады және ГАМҚ ның әсерін шамадан тыс күшейтеді. Бұл кезде осы рецепторлық кешенмен байланыстағы белсендідірілген хлорлық ионофордың уақыты ұзарады. Азоттың шала тотығы ГАМҚa- рецепторға әсер етпейді. Жоғарыда аталғандай кетамин глутамат рецепторының белгілі бір түрінің антагонисті екені дәлелденген. ОЖЖ нің әр түрлі деңгейінің синаптикалық шоғырларының жіне морфофункциональды жиналулардың наркозға арналған заттардың әсеріне сезімталдығы әр қалай. Наркозға арналған заттардың әсерлеріндегі белгілі кезеңдердің болуы осыған байланысты.

Наркозға арналған заттар (Жалпы анестетиктер) Бұл топтың заттары хирургиялық наркоз шақырады. Бұл көрініс сана сезімнің тоқтауымен, сезімталдық және рефлекторлық реакциялардың басылуымен, қаңқа бұлшық еттері тонусының төмендеуімен жұретін ОЖЖ-нің қайтымды тежелуімен сипатталады. Анестезиологияда қабылданған мұндай анықтамалар жалпы ағзаға қолданылатын наркоздың тек сыртқы көріністерін ғана қамтиды. Наркозға арналған заттардың барлық негізгі ісерлерінің дамуы олардың ОЖЖ - не берілуді тежуінен байланысты. Бұл кезде афферентті импульстерден берілудің бұзылуы, қыртыс қыртысасты байланыстардың, аралық мидың, орта мидың, жұлынның және т.б. қызметтері өзгереді. Синаптикалық берілулердің бұзылуына байланысты пайда болған ОЖЖ - нің функциольді дезентиграциясы наркоздың дамуын шақырады.

Келесі кезеңдерін бөледі : I - Анальгезия кезеңі. II -Қозу кезеңі. III - Хирургиялық наркоз кезеңі. 1-ші (III) деңгей беткейлік наркоз; 2-ші деңгей жеңіл наркоз; 3-ші деңгей терең наркоз; 4-ші деңгей өте терең наркоз; IV – Ояну кезеңі. Наркоздың берілген кезеңдерінің реті тек жалпы схема түрінде ұсынылған, өйткені бірқатар препараттарды қолданған кезде қозу кезеңі мүлде болмауы мүмкін немесе анальгезия кезеңі басым болады. Наркоздың бөлек кезеңдері толығырақ эфирдің қолданылуында берілген. Наркозға арналған заттар химиялық қосылыстардың түрлі класстарына жатады. Олардың химиялық құрылысы мен наркотикалық белсенділігінің арасындағы жалпы заңдылық анықталмады. Тек бірқатар жеке өосылыстардың тәуәлділігі дәлелденді.

I. Ингаляциялық наркозға арналған заттар : 1. Сұйық ұшқыш заттар. Фторотан Изофлуран Энфлуран Наркозға арналған эфир 2. Газ тәрізді заттар Азоттың шала тотығы

Портативті наркозды аппарат колибри Наркозды аппарат ПОЛИНАРКОН -12

Ингаляциялық наркозға науқасты дайындау Науқасқа наркозды берер алдында оның әр бір жүйесіне көніл беріліп тексерілуі тиіс. Наркозды таңдағаннан кейін науқасты оған дайындай бастайды. Науқасты наркозға дайындаудың екі этапын ажыратады: алдын ала дайындау және наркозға арналған дайындық. Алдын ала дайындау: операцияалды кезеңде өткізіледі және науқастың мүшелері мен жүйелерін тексеруге негізделген. Егерде науқастың ағзасында бір өзгерістер табылса онда оған міндетті түрде операцияалдылық ем тағайындалады. Алдын ала дайындауға : ауыз қуысының және өкпенің санациясы кіреді. Науқаспен алдын ала сөйлесіп операцияның қалай өтетінін түсіндіріп тыныштандыру керек. Әрқашанда фармакалогиялық заттар тағайындайды олар науқастың ОЖЖ-ң реактивтілігін түсіру арқылы оны тыныштандырады.

Наркозға арналған дайындық науқастың психикалық тыныштануына, рефлекстеріді тоқтатуына, сілекей безінің секрециясының төмендуіне, анестетикалық заттардың күшеюіне негізінен бағытталған. Операция алдындағы түнде науқас жақсы ұйықтау керек сондықтан оған ұйқтатқыш дәрілерді береді. Асқазанды, ішекті,қуықты тазалап босту керек. Операциядан 40 мин бұрын тері астына немесе бұлшықетке 1мл 1-2 % промедол ертіндісін немесе 1 мл. Пентозицин мл фенталин ертінділерін енгізеді. Кезбе нервтің тежеу үшін 0,1 % атропин ертіндісін салады. Операция алдында ауыз қуысын тексеріп, шешілетін тістер мен протездерді алып тастайды.

Ингаляциялық наркозға арналған заттар Ингаляциялық наркозда бу тәрізді күйге жылдам айналатын ұшқыш сұйықтарды фторотан, наркозға арналған эфир сондай ақ ақ газ тәрізді заттар қолданылады. Әдетте тыныс алатын ауада қажетті концентрацияны беретін арнайы аппараттарды қолданады. Ингаляциялық наркозға арналған заттармен тыныс алғанда олар диффузия жолымен қанға түседі. Препараттың абсорбциясы оның тыныс алатын ауадағы концентрациясына, тыныстың көлемң мен жиілігіне, альвеолалардың беті мен өткізгіштігіне, наркозға арналған заттардың қанда еруіне және кіші қан айналымындағы қан ағудың жылдамдығына байланысты. Осының бәрі наркоздың даму жылдамдығын көрсететін препараттың қан мен тіндерде болатын концентрациясының өсуін анықтайды. Ингаляциялық наркозға арналған заттардың бірталайы ағзада біркелкі тарайды. Кейбір айырмашылықтар мүшелер мен тіндердің қанмен қамтамасыз етілуінің бірдей еместігіне байланысты. Бұл заттар негізінен өзгермеген түрде өкпе арқылы шығады. Элиминация жылдамдығы абсорбциядағы факторлаға байланысты. әсіресе газ тәрізді наркозға арналған заттар жылдам шығады.

Ингаляциялық наркозға арналған маска

Өкпені жасанды демалдыруға арналған портативті аппарат

Сұйық ұшқыш заттар Бұл топқа фторотан,энфлуран,изофлуран,наркозға арналған эфир және басқа препараттар жатады. Анестезиологияда кеңінен тараған препарат фторотан. Фторотан фторы бар алифатикалық қосылыстарға жатады. Жоғары наркотикалық белсенділігімен сипатталады. Наркоз өте қысқа қозу кезеңімен жылдам басталады. Фторотанмен наркозға енгізу 4 көлем % концентрациясында жүргізіледі. Наркозды өолдап тұруға фторофтанның 0,5-2,5 көлем % ингаляциясы жеткілікті. Препаратты тыныс жолдарынан алып тастағаннан кейін науқас мин кейін оянады. Фторофтанды қолданғанда жүрек аритмиясы дамуы мүмкін. Бұл фторофтанның миркардқа тікелей әсерімен, сонымен қатар адренорецепторлардың адреналинге сенсибилизациясымен түсіндіріледі. Осыған байланысты фторотан наркозында адреналинді, норадреналинді, эфедринді қолдануға болмайды. Егер прессорлық зат қажет болса адленомиметиктерді енгізеді ( мезатон ). Наркоздан кейінгі кезеңде құсу, лоқсу сирек байқалады.

Наркозға арналған эфир химиялық құрылымы бойынша диэтил эфиріне жатады. Оның наркотикалық белсенділігі айқын, наркотикалық кеңдігі жеткілікті, уыттығы төмен. Эфирлік наркоз жеңіл басқарылады, бірақ газ тәрізді наркозға арналған заттар мен фторотанға қарағанда басқарылуы күрделірек. Тыныс алатын ауаду эфирдің концентрациясы наркозды беру әдісі мен науқастың сезімталдығына байланысты тен көлем %. Эфирді қолданғанда кезеңдері анық байқалады. Анальгезия кезеңі ауыру сезімдерінің басылуымен сипатталады. Эфирлік наркозға ұзақ қозу кезеңі ( мин) тән. Бұл наркозға кіруді айтарлықтай қиындатады. Сана сезім тоқтайды. Қозғалыс және сөздік қозулар байқалады. Көз қарашықтары кеңейеді. Тыныс алу ереже бойынша жиілейді. Тахикардия байқалады. Артериялық қысым ауысып тұрады. Жұлындық реффлекстер жоғарылайды. Эфирдің тітіркендіргіш әсерінен жөтел, бронхиальді жіне сілекей бездерінің гиперсекрециясы байқалады,ал эфирдің сілекеймен асқазанға түсуінен құсу пайда болады. Наркоздан кейінгі ояну эфирдің өзгермеген түрінде шығуына байланысты. Дегенмен, бас миыдың қызметін толық қалыпты жағдайға келтіру үшін бірнеше сағат керек. Анальгезия ұзақ сақталады. Наркоздан кейінгі құсулар жиі байқалады. Эфирдің тыныс жолдарына тітіркендіргіш эсері операциядан кейінгі кезеңде бронхопневмонияның даму мүмкіндігінің себебі болады.

Газ тәрізді заттар Бұл топқа азоттың шала тотығы, циклопропан, этилен жатады. Медициналық практикада кеңінен тараған бірінші препарат. Азоттың шала тотығы: қолданылатын концентрациясы операция кезінде жанама әсер көрсетпейді. Тітіркендіргіш әсері жоқ. Паренхиматозды мүшелерге теріс әсер көрсетпейді. Азоттың шала тотығының негізгі жетіспеушілігі наркотикалық белсенділігінің төмендігі. Азоттың шала тотығы тыныс алатын ауада % болғанда ғана наркоз шақырады. Мұндай концетрацияны қолдануға болмайды һйткені гипоксия басталады. Осыған байланысты анестезиологияда әдетте азоттың шала тотығының 80 % және оттегінің 20% қоспасы қолданылады. Бұл кезде анальгезия терең болады, бірақ қажетті наркоз тереңдігі дамымайды және қаңқа бұлшық еттерінің жеткілікті релаксациясын шақырмайды. Азоттың шала тотығын тек ингаляциялық наркозда ғана емес, сондай ақ миокард инфарктында және де басқа күрделі ауыру сезімдерімен жүретін жағдайларда да қолданады. Препарат өзгермеген күйде өкпе арқылы шығарылады. Операциядан кейін жиі құсу, лоқсу байқалады.

Кеңірдекке интубация жасау тәсілі Кеңірдек интубациясын енгізу наркозы кезеңінде жүргізіледі. Жергілікті анестезияны қолданып жасайды - ол үшін жұтқыншақты, көмекей қақпақшығын және дауыс байламдарын лидокаин немесе дикаин ертінділерімен шайамыз. Интубацияны жүргізу үшін қажетті заттар: тік және иілген басы бар ларингоскоптар, әртүрлі диаметрлі түтікшелер ( үрленетін манжетасымен бірге), түтікшені өткізуге арналған өткізгіш қатты сым, анестезиологиялық иілген қысқыштар, ӨЖД аспабы, вакуум – аспирацияға арналған залалсыз сүңгі түтіктердің жиынтығы, науқасқа наркоз беру және кездесетін асқынуларды жою үшін арналған, дәрі – дәрмектің жинағы.

Анестезиолог науқастың бас жағында тұрады, сол қолымен ларингоскопты ұстап, басын артқа қалай шалқайтады. Одан кейін, ларингоскоптың басын ауыз қуысына енгізіп, тілді солға ығыстырады. Ауыз қуысын қарағанда, бірінші тілшік көрінеді. Ларингоскоптың басын көмекей қақпашығы көрінгенге дейін жылжытады. Оны жоғары қарай көтергенде, астында ұшбұрыш тәрізді дауыс байламдары көрінеді, ол кеіәрдектің кәре берісі болып табылады. Спонтанды демалу кезінде интубация жасағанда, дауыс байламдары дем алу фазасына сай қозғалады: тыныс алғанда байламдар сыртқа қарай ығысады. Миорелаксанттарды енгізгеннен кейін, дауыс байламдары толық босаңсиды. Интубациялық түтікшені оң қолда ұстап, ларингоскоп барысының жиегімен жылжытып, дауыс байламдары арқылы кеңірдекке енгізеді. Интубациялық түтікшшенің кеңірдекке дұрыс тұрғандығын, оң және сол өкпенің аускультациясы арқылы көруге болады. Тұтікшенің дистальді бөлігінде манжета болады ол дауыс байламдарынан өтіп, орналасуы керек. Үрленген манжетаның қызметі,тыныс алу жолдары мен асқорыту жолдарын бір бірінен жекешелендіру болып табылады. Бұл наркоз кезінде асқазан бөліністерінің кеңірдекке түсуін болдырмайды. Егер интубациялық түтікшеде манджета болмаса, онда жұтқыншақты фурациллинге немесе аггресивті емес антисептикке малынған дәке орағышымен тығындап тастау керек.

Интубация жасау тәсілі. Ларингоскоп. Құрлысы, қолданылуы. : I - иiлген басты; 2 - түзу басты; 3 - тұтқacы; 4 - лампочка

Кеңірдек интубациясы

Қолданылған әдебиеттер: 1. Аляутдин Р.Н. Фармакология. Учебник. Москва. Изд. дом «ГЭОТАР-МЕД» с. 2. Шайдаров М.З. и др. Основы фармакологии с рецептурой, учебник.- Астана. – – 352 с. 3. Харкевич Д.А. Фармакология: Учебник. Москва. Изд. дом «ГЭОТАР-МЕД» с.