Сабақтың тақырыбы: 9.4. A. Популяции, экожүйе және биосфера. Популяция санина әсер ететін факторлар. Популяция өсуінің графигі.

Сабақтың мақсаты: 9.4А популяция санина әсер ететін факторларды анықтау.

Популяция ұғымы Популяция (латынь тілінде populus халық, тұрғын халық) белгілі бір географиялық аумақта тіршілік этуге бейімделген, генетикалық шығу тегі бір, бір-бірімен еркін шағылысып, өсімтал ұрпақ бере алтынь бір түрге жататын азғалар ччтобы. Популяция терминін 1903 ж. Дания биологы В.Иогансен ( ) енгізді.Дания Популяцияны зерттейтін биологияның жаңа салаты популяциялық биология. биологияның

Популяция - дарақтар ччтобы Популяцияның негізгі сипаттамалары саны тығыздық жыныстық құрам өсу қарқыны өсім жас құрамыөлім-жітім

Популяцияның сипаттамалары: 1) популяцияның саны дегеніміз –белгілі бір аумақтағы дарақтардың жалпы саны; 2) тығыздық - популяция микендеген кеңістіктің белгілі бір ауданына немэссе көлеміне келетін дарақтардың орташа саны;мс: 1 гектардағы шыршаның саны ) өсімталдық - көбею нәтижесінде уақыт бірлігінде пайда болған жаңа дарақтар саны; 4) өлім-жітім - белгілі уақыттың бір бөлігінде дарақтар популяциясында өлгендердің мөлшерін көрсететін көрсеткіш; 5) популяция өсімі - ту мен өлім-жітім арасындағы айырма; өсімнің пайдалы да, пайдасыз да болуы мүмкін; 6) өсу қарқыны - уақыт бірлігіндегі орташа өсім; 7) жыныстық құрам берілген популяция дағы еркек және әйел жынысты дарақтар арақатынасы; 8) жас құрамы - бұл дарақтарды уужасы бойынша бөліп тарту.

Кез-келген популяцияның саны өзгергiш, яғни тұрақты өзгерiп отрады. Уақыт өткен сайын тұрақты күйге өтетiнi туралы көрсететiн популяция саниның өсу қисығы –жағдайдың идеалы кестесi. Iс жүзiнде популяция саны бiр жердь тұрып қалмайды, жағдайлардың өзгеруiне сәйкес орташа деңгей төңiрегiнде үздiксiз ауытқиды. Бұл ауытқу қарқыны әртүрлi болады.

Популяция динамикасы Популяция динамикасы - популяция дағы даралардың сандық мөлшерін және оларды реттеудің механизмдерін зерттейтін популяциялық экологияның бөлімі. Популяция динамикасының негізгі белгілеріне жататындар: Популяцияның сандық мөлшері - белгілі бір аумақтағы немэссе көлемдегі даралардың жалпы саны; Популяция тығыздығы - белгілі бір жер аумағындағы немэссе көлемдегі даралардың орташа саны; Популяциядағы тылу саны - белгілі бір уақыт ішінде көбею нәтижесінде популяция да пайда болған жаңа даралардың саны; Популяциядағы өлу саны - белгілі бір кезеңдегі популяция дағы өлген даралар саны; Популяция өсімі - популяция дағы даралардың тылуы мен өлуі арасындағы сандық айырмашылық; Өсу қарқыны - белгілі бір уақыт ішіндегі популяция дағы орташа өсім.

Популяцияны құрайтын даралардың кеңістікте таралуы: Популяцияны құрайтын даралардың кеңістікте таралуы әртүрлі Даралар мен олардың топтарының таралуы кездейсоқ, бірқалыпты және топтық болып бөлінеді. Популяцияны құрайтын даралардың кеңістікте таралуы әртүрлі Даралар мен олардың топтарының таралуы кездейсоқ, бірқалыпты және топтық болып бөлінеді. Кездейсоқ таралу тек біртекті отрада немэссе жиналуға қабілеті жоқ түрлерде байқалады. Кездейсоқ таралу тек біртекті отрада немэссе жиналуға қабілеті жоқ түрлерде байқалады. Бірқалыпты таралу табиғатта өте сирек кездэсседі.Ол көбінэссе әртүрлі даралар арасында бәсекелестікке байланысты болады. Бірқалыпты таралу табиғатта өте сирек кездэсседі.Ол көбінэссе әртүрлі даралар арасында бәсекелестікке байланысты болады. Топтық таралу – табиғатта жиі кездэсседі.Топтардың өзі кездейсоқ немэссе жиналып таралуы мүмкін. Топтық таралу – табиғатта жиі кездэсседі.Топтардың өзі кездейсоқ немэссе жиналып таралуы мүмкін.

Популяцияның сандық көрсеткіштері: Популяцияның сандық көрсеткіштері статикалық және динамикалық болып жіктеледі. Популяцияның сандық көрсеткіштері статикалық және динамикалық болып жіктеледі. Статикалық көрсеткіш популяцияның қазіргі уақыттағы күйін сипаттайды, оған: популяцияның саны, тығыздығы және құрылымдық көрсеткіштер. Статикалық көрсеткіш популяцияның қазіргі уақыттағы күйін сипаттайды, оған: популяцияның саны, тығыздығы және құрылымдық көрсеткіштер. Популяция саны – дегеніміз белгілі бір территориядағы жануарлар мен өсімдіктердің жалпы саны. Популяция саны – дегеніміз белгілі бір территориядағы жануарлар мен өсімдіктердің жалпы саны. Популяция тығыздығы – белгілі бір аудан бірлігіне келетін даралар санин айтады. Мысалы, бір шары киллометрге келетін адам саны, Қазақстанда бір шары киллометрге 5,5 адамант келеді. Популяция тығыздығы – белгілі бір аудан бірлігіне келетін даралар санин айтады. Мысалы, бір шары киллометрге келетін адам саны, Қазақстанда бір шары киллометрге 5,5 адамант келеді. Популяция құрылымы. Әрбір популяцияның өзіндік құрылымы бар: жастық (әржастағы түрлердің қатысы), жыныстық және кеңістіктік (аймақтық). Популяция құрылымы. Әрбір популяцияның өзіндік құрылымы бар: жастық (әржастағы түрлердің қатысы), жыныстық және кеңістіктік (аймақтық).

Популяциялық динамика Популяциялық динамиканың 3 түрiн бөледi: тұрақты, өзгергiш және жарылғыш. Тұрақты деп бiрнеше мәрте өзгеретiн сандық өзгерiстердiң, өзгергiш – ххондаған эссе ауытқуын, ал жарылғыш деп қалыпты санның периодты түрде жүз және мың эссе арту динамикасын айтады.

Популяцияның жастық құрамы: Популяцияның жастық құрамы дегеніміз – популяция дағы уужасы бойынша бөліп тарту. Егер популяция ішінде әр жастағы түрлердің сандры бірдей деңгейде бокса, ххонда бұл популяцияның өмір сүрушілік қасиеті жоғары болады. Бұндай популяцияны қалыпты популяция деп атайды. Егер популяция ішінде түрдің кәрілері көп бокса, ххонда бұл популяцияны регрессивті немэссе өліп бара жатқан популяция деп атайды. Жас дарақтардың саны көп популяциялар инвазиондық немэссе өніп жатқан популяция деп аталады.

Динамикалық көрсеткіштер белгілі бір уақыт аралығында популяция да болатынь өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштерді айтады. Оларға: өлім саны, тылу саны және популяцияның өсу жылдамдығы жатады. Туылу саны (тылу жылдамдығы) – белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген даралар саны. Туылу саны (тылу жылдамдығы) – белгілі бір уақыт аралығында дүниеге келген даралар саны. Өлім саны (өлім жылдамдығы) - белгілі бір уақыт аралығында өлген даралар саны. Өлім саны (өлім жылдамдығы) - белгілі бір уақыт аралығында өлген даралар саны. Туылу мен өлім сандрының қатынасы популяцияның өсу жылдамдығын береді. Туылу мен өлім сандрының қатынасы популяцияның өсу жылдамдығын береді. Өмір сүру ұзақтығы – физиологиялық және максималды болып екіге бөлінеді. Өмір сүру ұзақтығы – физиологиялық және максималды болып екіге бөлінеді.

Популяция санина әсер ететін факторлар: Популяция санина әртүрлi факторлар әсер етедi: ауа-райы, қорекпен қамтамасыз эту, жыртқыштар, аурулар, популяцияның жастың құрамы, жыныс және жас топтарының қатынасы және т.б.

Популяция саниның ауытқуының себептері : 1.азық мөлшерінің жеткілікті болуы популяция саниның артурна әкеледі, бірақ өсудің максималды шамасында азық шектеуші фактор болады. Азық қорының жетіспеуі популяция саниның кемуіне әкеледі. 2. популяция саниның артур мен кемуі микен эту ортасы үшін бірнеше популяциялардың бәсекелесу процесінде байқалады. 3. жыртқыш пен жемтік, паразитпен иесі арасындағы күрделі өзара қатынастар популяция саниның ауытқуына себеп болады. 4. абиотикалық факторлар (температура, ылғалдылық, ортаның химиялық құрамы) популяциялар санина көп әсер етеді және олардың ауытқуларын туғызады. Эмиграция – берілген ареалдың қолайсыздау бөліктерінен популяцияның бір бөлігінің орын ауыстыруы. Тығыздық артып кеткен жағдайда бірқатар сүтқоректілер мен құстарда эмиграция байқалады.

Олардың iшiнде факторлардың екi ччтобин бөлiп қарастырады. Бiреулерiнiң әсерi бiржақты. Өздерi тығыздығы мен санина тәуелдi емс, тiкелей популяцияға әсер етедi. Бұлар абиотикалық факторлар, мысалы, ауа-райы жағдайы: температура, жаңбыр, желдер, күн радияциясы, қысым және т.б. Олар өлiмдi реттеуi мүмкiн немэссе көбеюдi жақсартур мүмкiн.

Факторлардың екiншi ччтобина популяцияның санин реттеушiлер жатады. Реттеушi фактордың әсерi популяция тығыздығына тәуелдi. Түр саны артқан сайын, кедергiсi де аркады. Санның төмендеуiне байланысты реттеушiлер әсерi азаяды. Осы принцип бойынша басқа түрлер де, өзiнiң тығыздығының өсуi де популяцияға әсер етедi. МС: Жемтiктер саны көп бокса, жыртқыштар мен паразиттердiң қорегi аркады, соған байланысты қатерлi аурудың қоздырғыштары көбеюi мүмкiн және бiр түрдiң iшiндегi бәсекелестiк аркады.

Жемтiктер популяция тығыздығының артур жыртқыштар үшiн қоректiң көбеюiн көрсетедi. Жыртқыштар табысы көбейедi. Мысалы, құстар ақ тышқандар саны көп бокса, 1 емс 3-4 дараларды аулайды. Бұл жыртқыштың жемтік санина реакциясы, және бұл олардың саниның өсуiн тоқтатуы мүмкiн. Барлық жағдайларда жыртқыш реакциясы жемтiк саниның өсуiн тяжей алмайды, өйткенi кез келген жыртқыш – дарада тойымдылық шегi бар.

Организмдердің тірі қалу мүмкіндігінің қисық сызығы: Тірі даралардың саны Жастары ІІІ ІІ І І – тіршілігінің алғашқы кезеңдерінде шығын аз болады да, соңғы кезеңінде жаппай қырыла бастарды(жәндіктер, ірі сүтқоректілер). ІІ – тіршілік ұзақтығы тұрақтылар (құстар, өсімдіктер, кейбір балықтар). ІІІ - тіршілігінің алғашқы кезеңдерінде шығын көп болады да, соңғы кезеңінде тұрақталады, (кейбір балықтар,омыртқасыздар)

В начале кривая роста популяции– это экспонента. А Затем питательные запасы в окружающей среде А исчерпываются, и кривая приобретает S-образную форму (логистическая кривая). Бесконтрольный рост численности заходит слишком далеко по экспоненте, после чего происходит катастрофический B «обвал» численности, связанный с истощением ресурсов (J- образная форма). B Типы роста численности Дафнии ДрожжиАB Поддерживающая емкость среды N t = N 0 e r t N t = К N 0 / N 0 +(К- N 0 ) e -( r t)

Кейбiр реттеушi факторлар популяция тығыздығының өсуiн лезде тоқтады, кейбiреуi-кешiгiп әсер етедi. Сандық динамика түрi осыған байланысты. Егер кешiгушi әсер бокса, түр жыртқыш әсерiнен уақытша босатылады, сандық жарылыс түзiледi.

Задача 2. «Половая структура популяции» На рис. 1 показано процентное соотношение численности половозрелых самцов и самок различного возраста в популяции травяной лягушки.

1. Выберите тип динамики численности популяции характерный для большой синицы: 1. Изменчивый 2. Стабильный 3. Взрывной 2. Выберите тип стратегии развития численности популяции характерный для императорского пингвина: 1. Взрывная 2. К - стратегия 3. r - стратегия Тест «Динамика популяций»

3. Что происходит с численностью популяции жертвы, если хищники отлавливают жертву медленнее чем она успевает размножаться? 1. Численность жертвы остается неизменной 2. Численность жертвы медленно снижается 3. Численность жертвы медленно увеличивается 4. Каким станет тип динамики численности насекомого вредителя, со стабильной численностью в естественном биоценозе, если этот биоценоз превратить в агроценоз? 1. Стабильный 2. Изменчивый 3.Взрывной

В одном из степных заповедников на площади 250 га насчитывалось 370 особей сурков-байбаков, распределенных по возрасту следующим образом: новорожденных – 118, годовалых – 49, двухлетних – 50, трехлетних и старше – 153. Спустя два года на участке было 488 особей, и среди них новорожденных – 122, годовалых – 83, двухгодовалых – 78, остальные – старше. Вопрос: Начертите возрастную пирамиду популяции. Изменилась ли возрастная структура популяции? Какова смертность молодых особей за этот период?

Задача 2. «Половая структура популяции» Вопрос: Изучив рисунок, сравните скорость полового созревания самцов и самок. Объясните различия в соотношении полов половозрелых особей разных возрастов. В каком возрасте, преимущественно, особи травяной лягушки достигают половой зрелости?

Задача 3. «Прирост популяции» Емкость среды (К) для популяции обыкновенной белки составляет 5000 особей. Максимальная численность выводков обыкновенной белки – 7 детенышей (при N = K/2), минимальная – 3 детеныша (при 3750 N < 5000). Смертность популяции (d) составляет при N < 1250 d = 5 %, при 1250 N < 2500 d = 25 %, при 2500 N < 3750 d = 50 %, при 3750 N < 5000 d = 75 %. Вопрос: Определить абсолютный и удельный (на 1 особь) прирост популяции при ее численности (N): а) 1000 особей; б) 2000 особей; в) 3000 особей; г) 4000 особей; д) 5000 особей.

Задача 4. «Выживаемость особей в популяции» В табл. приведены данные о выживании усоногого ракообразного Balanus glandula. На основании этих данных постройте кривую выживания этого вида. Таблица. Выживаемость Balanus glandula в зависимости от возраста (по: Грин, Стаут, Тейлор, 1990)

Қазақша ОрысшаАғылшынша популяция population факторларфакторыfactors «жыртқыш-құрбан» қатынасыотношение «хищник-жертва»the ratio of the "predator-victim" энергия energy қоректік тізбекцепь питанияfood chain қоректік торсеть питанияThe food chain бәсекелестікконкуренцияcompetition паразитизм parasitism мутуализм mutualism тамақтану қатынасыпищевые взаимоотношенияfeeding relationships трофикалық деңгейлертрофические уровниtrophic levels симбиоз symbiosis