Астана медицина университеті АҚ Қазақстан тарихы және философия кафедрасы Презентация Тақырыбы:Қазақстан Республикасындағы экономикалық жүйелердің типтері Орындаған:Бахрадин Б.А. Қабылдаған:Бектаева И. Б. Топ:117 ЖМ Астана 2016 ж.

Жоспары : I.Кіріспе II.Негізгі бөлім 1. Аралас экономика 2. Аралас экономикалық жүйенің сипотамасы: 3. Аралас экономиканың модельдері 4. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі. 5. Президент Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан-2030 жолдауы III.Қорытынды IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе Экономикалық жүйе – экономиканыңбелгілі тәртіппен реттелген және өзара байланысты экономиканың элементтерінің қосындысы. Бұл ішкі құрылымы бар күрделі жүйе. Әртүрлі өлшемдер негізінде экономикалық жүйелер 3-ке жіктеледі. 1-жіктеу – ашықтық дәрежесі бойынша. Ол бойынша: а) жабық экономикалық жүйені; б) ашық экономикалық жүйені ажыратады: Жабық экономикалық жүйе – белгілі бір шекте өзінің қызметтік іс-әрекетін шектейтін жүйе. Ашық экономикалық жүйе - өзінің байланыстарын басқалармен үнемі кеңейтетін жүйе. 2-жіктеу. Екінші жіктеу меншік және экономикалық байланыс қатынасы негізінде болады. Осы критерийлер негізінде 4 экономикалық жүйені белгілейді: 1. Дәстүрлі; 2. Әкімшіл-әміршіл; 3. Нарықтық; 4. Аралас.

Аралас экономика экономиканың ме млекеттік, кооперативтік жеке меншік нысандарына негізделген шаруашылықты жүргізу жүйесі.меншік Әлемде Аралас экономиканың бірнеше типі қалыптасқан: өнеркәсібі дамыған АҚШ, Ұлыбритания, ФРГ, Жапония, Франция сияқты елдер постиндустриалдық Аралас экономикаға ауысуда; өнеркәсібі Шығыс Еуропа және ТМД елдері ме мл. қоғамдық құрылыстан постсоциалистік аралас қоғамға ауысуда. Бұл елдердегі түрлі нұсқадағы нарықтық экономикаға ауысу оның даму дәрежесін әр түрлі қалыптастырып отыр; Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде жаңа индустриялық Аралас экономиканың даму процесі жүруде және олардағы капитал нарығында ме мл. бақылаудың икемді формалары, өнеркәсіптің жаңа салалары дамып өркендеуде; Үндістандағы нарықтық өзгерістер Аралас экономикада өзіндік ұлттық ерекшеліктер болатындығын көрсетті. Бұл елде инвестициялық жоспарлау мен оны ұтымды орналастыру арқылы ме мл. меншіктің алуан түрлі нысандары пайда болу да. Бірақ капитал нарығы мен ме мл. кәсіпорындар бәсекелестігінің нашар дамуы ойдағыдай тиімділікке жеткізе қойған жоқ. Латын Америкасы елдерінде жекешелендіру қарқынына қарамастан ме млекеттік экономикаға араласуы, макротұрақтандыру тиімділігін өсіріп, белсенді әлеуметтік саясат жүргізу үстемдік алуда.

Қазіргі кезде көптеген елдерде аралас экономикалық жүйелі пайдалану дұрыс деп есептейді. Оның негізгі ерекшелігі: 1. Мұндай жүйеде ме млекеттік меншікпен қатар жеке меншік орын аллоды. 2. Халық шаруашылығын ұйымдастыру мен басқару әдісі тек таза нарықтық механизмге ғана негізделіп қоймай ме млекеттік реттеу мен толықтырылады. Мұнда экономикалық саясатты жоспарлы түрде жүргізу қоғамның нарық талаптарына белсенді бейімделіп отыруына мүмкіндік тудырады. Сонын нәтижесінде экономиканы дамытудың күрделі мәселелері жаңаша әрі дұрыс шешіледі. Мысалы: өнімдердің құрылымы мен көлемі кәсіпорындарды маркетингтік зерттеу арқылы және қоғамдық қажетіліктерді ме млекеттің болжауы арқылы (және қоғамдық қажеттіліктерді ме млекеттің болжауы арқылы) анықталып отрады: бұл кәсіпорындардың қалыпты жұмыс істеуіне және ол арқылы пайдасын молайтуға жағдайлар жасайтды. Сондықтан нарықты экономика жағдайында ме млекеттін ұлттық және салалық бағдарламаларынан бас тартуға болмайды.

Аралас экономикалық жүйе экономиканы реттеудің нарықтық механизмдерімен ме млекеттік реттеудің қосындысы орын алтын экономикалық жүйе. Аралас құрылымдардың модельдері: Американдық модель Жапондық модель Германдық модель шведтік модельҚытайлық модель

а) Американдық модель кәсіпкерлік әрекетті бүкіләлемдік қолдауға, халықтың анағұрлым белсенді бөлігін байытуға құрылады. Аз қамтылған топтарға жеке төлемдер мен жәрдемақылар арқылы қалыпты өмір деңгейі қамтамасыз етіледі. Модель еңбек өнімділігінің жоғары деңгейіне, жеке табысқа жетуге жаппай бағытталуға негізделеді. б) Жапондық модель осы елдің тарихи дәстүріне, ұлтттың мүддесін жекеден, жоғары еңбек тәртібінен, барлық жаңалықтарға босым қоюға негізделеді. в) Германдық модельге тән: ме млекеттік меншіктің босымдығы, дамыған басқару құрылымдары. Жеке кәсіпкерлік пен нарықтық механизмдердің жағдайы күшті. Мемлекет келісшарттардың сақталуын, өнім сапасын, бәсеке, негізгі құралдар қорғанысын бақылауға аллоды. Әлеуметтік мәселелерді шешуде ролі зорь.

г) Аралас экономиканың шведтік моделі келесідей сипоталлоды: салық салудың жоғары деңгейі, ЖҰӨ 50% құрайды; бюджеттің шығындарының босым бөлігі денсаулық сақтауға, әлеуметтік қамтамасыз етуге, білім және мәдениетке жұмсаллоды. Мемлекеттің осындай саясатының нәтижесі: өте аз жұмыссыздық; халықтың ағымдағы табысының біртектілігі; әлеуметтік қамтамасыз етудің жоғары деңгейі. д) Қытайлық модель – бір жағынан нарық механизімімен экономиканың ме млекеттік емс секторының, екінші жағынан жоспарлау негізіндегі ме млекеттік реттеу мен әлеуметтік кепілдіктің үйлесімділігі Қытай экономикасында социалистік үлгінің қалыптасқанын көрсетеді.

Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өту бары сындағы ерекшеліктері көптеген факторлармен байланысты түсіндіріледі. Олар: ұлттық әлеуметтік-демографиялық ғылыми-техникалық ұйымдық-құрылымдық, табиғи-шикізаттық табиғи - климаттық географиялық сипота болып келеді.

Өтпелі экономиканың ерекшелігі сонда, Қазақстан нарықтық экономикаға өту шеңберінде егемендікте және өз ме млекеттілігінде жүзеге эстрады. Экономиканың өтуін Қазақстан алғашқы рет әлемдік практикада әкімшілдік- әміршілдікпен ғана емс, сендай-ак коғамдық меншіктегі жоспарлы экономикалық жүйеден, жеке және аралас меншік түріне негізделген нарыққа өтуді жүзеге асырды. Әкімшілдік-әміршілдік экономикадан нарыққа өтудің халыкаралық тәжірибесі Жапония мен Оңтүстік Кореядағы басқарудың әкімшілдік-әміршілдік элементін қолданғандығы қажет нәрсе. Бірақ көзді жұмып койып, ұлттық құндылық пен дәстүрді ескермей жат елдің тәжірибесін көшіре салу, экономиканы реформалауға толық мүмкіндік жасамайды. Сондыктан, әлемдік өркениеттіліктің біздің ұлттық құндылығымызбен дәстүрімізге сайт болатындай тенденция сына бағыт ұстағанымыз жөн. Қазақстанның территориялық - географиялык жағдайы- өркениеттіліктің батыс пен шығысты қосатын ерекше орыны болып табылып, өтпелі кезеңдегі экономикаға айрықша әсер етеді. Қазақстан Республикасындағы экономиканы реформалау созылған экономикалық дағдарыс жағдайында өтуде. Ол КСРО-ның ыдырауымен, бұрынғы жалпы одактық халық шаруашылығы кешенінің экономикалык байланыстарының үзілуімен түсіндіріледі. Жалпы еліміздің ғылыми-техникалық, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы салалары көптеген өзгерістерге ұшырады. Өнеркәсіптегі ме млекеттік сектор негізінен ірі кен-байыту, металлургия лык, химиялық және химия-мұнай кәсіпорыңдарынан тұрады. Ауыл шаруашылығында ірі кәсіпорындар - совхоз дар көп балды. Республикада олар ға жетіп, барлык ауыл шаруашылығы кәсіпорынының 75% құрады. Қазақстан совхоз дары ТМД-ғы ең ірі болып келіп, олардың әркайсысында орташа алғанда 15 мың шамасынан аздау егіс көлемі және 16 мыңнан астам ірі кара мал басы балды. Осындай ерекшеліктер сол кездегі жекешелендіру сипатына әсер етпей қоймады. Жекешелендіру тек қана үшінші кезеңде ( жж.) ғана аяқтала бастарды. Сондай-ак жекешелендіру мен өндірісті көтеру, ауыл шаруашылығында шетел инвесторларының қатысуымен жүзеге асты.

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасында жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу үрдісі бастарды. Алдымен экономиқалық реформалар жүргізілді.Қазақстанда нарықтық экономиканың дамуын жеделдету мақсатында ме млекет меншігінен алу және жекешелендіру жоспары жасалды. «Монополиялық қызметтің шектелуі туралы» заң қабылданды. Министрліктердің ендігі міндеттері-басқару емс, өнеркәсіптердің техниқалық дамуына, салааралық өркендеуіне дұрыс бағдар таңдау жұмыстарымен айналысу. Нарықтық экономикаға көшудің негізгі белгілері: 1. Экономиканы ме млекет иелігінен алу 2. Жекешелендіру. 3. Кәсіпкерлікті дамыту. 4. Монополияны жою. 5. Бағаны босату. 6. Қатал ақша –несие және қаржы саясатын жүзге асуры.

Қазақстан экономикасын тұрақтандыру мақсатында 1993 жилы маңызды денег екі шешім кабылданды: 1. Республикадағы жеке меншік түрлерін бір қалыпқа түсіру мақсатында 1993 жылдың сөуірінен бастап ме млекет иелігінен алу мен жекешелендірудің Ұлттық бағдарламасы іс жүзіне асырыла бастарды жылдың 15 қарашасында республиканың өз ұлттық валютасы теңге айналымға енді. Бұл елдің өзіндік қаржы жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік фасады. Шындығына келгенде, Қазақстан осы күннен бастап экономикалық дербестік жолына түсті. Реформалау практикасы көрсеткендей, Қазақстан Республикасы таңдап алған бағыт-аралас әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканы қалыптастыру - Республиканың өзіндік жағдайын, өзінің моделін құру факторын көбірек искреді. Қазақстан әрі қарай реформаны жүргізгенде баска елдің өтпелі экономикадағы әлсіздігі мен жетістіктерін искре отырып, нарыктық экономиканың өзіне тән ұлттық моделін кұрады.

Аралас әлеуметтік-бағытталған нарықтық экономиканың қалыптасуы стратегиялық мақсат ретінде қаралып, ол меншіктің әр түрімен (жеке және ме млекеттің) араласуы және өзара іс- әрекетті бәсекелестікке негізделеді. Стратегиялық мақсатқа жылдың ішінде негізгі үш кезеңге бөлу арқылы қол жеткізілмек: алғашқы үш жилында ( жж.) экономиканы тұрақтандыру жоспарланған, тұтыну нарығын қалпына келтіріп, меншіктің көп бөлігін ме млекет иелігінен алу көзделген; одна кейінгі жылда (шамамен жж.) экономиканың шикізаттық бағытын жоюда ірі қадам жасау және инфрақұрылымды дамыту, оған қоса дамыған тауэр, капитал, еңбек нарығын қалыптастыру; 5-7 жылда жаңа индустриалды елдер қатарына қосылып, экономиканың ашық түрін қарқынды екпінмен дамыту.

Президент Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан жолдауы 1. Экономикалық дағдарыстан шығу жолдары. 2. Реформаларды аяқтау. 3. Алдыңғы қатарлы ме млекеттер қатарына қосылу. 4. Қазақстан бары сын қалыптастыру.

Жолдауда болашаққа болжам, қазіргі жағдайға талдау жасалып, ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары, республиканың дамуының ерекшеліктері айтылды. Бұл бағдарламада еліміздің саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуының жақын арадағы және стратегиялық ұзақ мерзімдегі даму жолдары көрсетілген. Ұзақ мерзімдегі 7 босымдық: 1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау. 2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуын нығайту. 3. Нарықтық қатынастар негізінде экономикалық өсу. 4. Қазақстан азаматтарының денсаулығының білімі мен әл- ауқатын көтеру 5. Энергетика ресурстарын жете пайдалану. 6. Инфрақұрым, көлік, байланысты дамыту. 7. Демократиялық кәсіби ме млекет құру. Ұлттық қауіпсіздік босымдықтарының деңгейіне мықты демографиялық және көші-қон саясаты шығарылуға тиіс. Егер бұған немқұрайлықпен қарасақ, оның салдары өте ауыр болады. Ұзақ мерзімдегі 7 босымдық: 1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау. 2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуын нығайту. 3. Нарықтық қатынастар негізінде экономикалық өсу. 4. Қазақстан азаматтарының денсаулығының білімі мен әл- ауқатын көтеру 5. Энергетика ресурстарын жете пайдалану. 6. Инфрақұрым, көлік, байланысты дамыту. 7. Демократиялық кәсіби ме млекет құру.

Қ орытынды 1. Экономикалық жүйе оны құрайтын элементтердің өзара қатынасымен, өзара келісімімен, өзара әрекетімен анықталлоды. 2. Экономикалық жүйенің типтері – дәстүрлі, әкімшіл-әміршіл, нарықтық және аралас болып жіктеледі. Экономикалық жүйелер тиімділігінің салыстырмалы талдауы әлеуметтік бағыттағы нарықтық жүйелер пайдасына қарастырылады. Экономикалық жүйе элементтерінің экономикалық өзара әрекеті институттардың көмегімен жүзеге асырылады. Өз экономикасын қайта құрудағы өте күрделі мәселелерді шешуге аяқ басқан Қазақстанның бастан кешкен қиыншылықтарын ескермеуге болмайды. Ол жеке меншік сектордың жоқтығы, өндіріс ауқымындағы ме млекеттік кәсіпорыннан бастап сауда ауқымындағы монополиялар, ауыл шаруашылығындағы ме млекеттік сатып алу және несиелер мен мамандандырылған банкілерді мақсаткерлікпен бөлісуге дейін ескі құрылымға қоса макроэкономикалық тұрақтылықтың қажеттілігі.

Пайдаланылған әдебиеттер 1. Досқалиев С.Ә. Экономика ілімі мен теориясын оқыту әдістемсі. Оқу құралы. Алматы, М.Ы.Жүкібай «Экономикалық теория». Оқу құралы, Астана 2009 ж. 3. Абдуллаев Ә. Экономикалық теория. Алматы, Темірбекова А.Б. Экономикалық теория. Алматы, Мауленова С. Экономикалық теория. Алматы, Сахариев С.С. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. Алматы, Макконнелл К., Брю С. «Экономикс», М, 1992 ж. т.1 8. Основы экономической теории /ред.Камаев В./ М, 1996 г. Ревинский И.А. «Курс экономики», Новосибирск, 1998 ж.