Медициналы қ биофизика, информатика ж ә не математикалы қ статистика кафедра сыны ң доценті Аймаханова Айзат Шал қ ар қ ызы

1. Биостатистика п ә ні мен міндеттері. 2. Деректер: а) Деректер т ү рлері б) Деректерді ө лешьу шкала лары в) Деректерді графиктік т ү рде кескіндеу

Медицинада на қ ты ғ ббылымдар ә дістері, соны ң ішінде е ң бірінші кезекте статистика к ү не к ү нге ма ң езды роль ат қ арап келеді.

Д. м. медициналы қ практика есептерін шешьу барысььында сенімділігі мен запалылы ғ ына к ү м ә н келмейтін е ң за қ сы клиникалы қ сынауларды ң н ә тижелері қ олданнылуын талап етеді. Д.м. ғ ббббылыми жетістіктерді медициналы қ практика ғ а енгізуді ед ә уір же ң ілдетеді.

- Б ұ л кездейсо қ директор арасынан за ң дыры қ тарды к ө руге, оларды ң ішіндегі ны қ байланныстарды ерекшелеуге, қ абылдан ғ ан барлы қ шешьімдер арасынан д ұ рысьь шешьімдер ү лесін артыру ә рекетін анны қ тау ғ а м ү мкіндік беретін ғ ббылым.

- Б ұ л директорді (ба қ ылау н ә тижелерін) жинау, топтау, ж ү йелеу, сипатау, талдау ж ә не т ү сіндіру. Б ұ л бас жиынты қ ты ж ә не оларды ң ө згергіштігін зерттеу.

ө ндірістік, ауылшаруашилы қ, коммуналды, сот, ж ә не т.б., биологиялы қ – медицина мен биология ғ а қ артисты с ұ ра қ тарды қ арастиратын статистика.

- Биологиялы қ ныспандарды таби ғ и ж ә не экспериментті т ү рде зерттеулерді жеспарлау мен оларды ң н ә тижелерін талдау ережелері туралы білімдер ж ү йесі.

Петр Фомич Рокицкий ( ) 1967 ж. ал ғ аш рет биологиялы қ статистика терминін енгізді. Жалпы биология, генетика, биометрия ілімдерімен айналыс қ ан ғ алым.

- Математикалы қ ә дістерді тіршілік иелерін зерттеу ү шін қ алдану туралы ғ ббылым. - Ғ ббббылыми негізделген медицинанны ң заманнауи т ұ жырымдамасы биометриялы қ зерттеулерсіз м ү мкін емс.

Биометрияның негізін қалаушилар GALTON, FRANCIS PEARSON, KARL Ronald Aylmer Fisher

Практикалы қ д ә рігер қ азіргі заман ғ ы статистикалы қ тілді т ү сінуі ж ә не қ азіргі заман ғ ы медицинанны ң методология сын білуі тиіс.. Олай волма ғ ан к ү нде д ә рігер қ азіргі заман ғ ы медициналы қ басббылымдарды о қ ы ғ панда ө з білімін тиімді толы қ тира алмайды. Практика ғ а д.м. принциптерін ендіру медициналы қ же ғ ары о қ у орындарыны ң қ азіргі заман ғ ы т ү лектеріне биостатистиканны т ү сіну қ ажеттілігін тудырады

П ә ні – биологиялы қ статистиканны ң негізгі за ғ дайлары мен ә дістері. П ә н ма қ сайты – тірі таби ғ ата болып зат қ ан ү рдістерді д ұ рысьь санды қ ба ғ алау ғ а ү йрету. П ә н міндеттері – биологиялы қ жиынты қ тарды ба ғ алау ү шін негізгі статистикалы қ критерийлермен танныстыру ж ә не оларды қ алдануды ү йрету.

Деректер Сапалық Сандық Категориялық: реттелмеген Реттік: реттелген ДискреттіҮздіксіз Интервалды шкалаҚатынастар шкаласы

Ү здіксіз : Деректер берілген диапазона ғ ы (кесіндідегі) кез келген санды қ м ә нді қ абылдауы м ү мкін. М ә недр санны шексіз, ө лешьуді ң д ә лдігіне байланнысты,м ә недр б ө лшек құ рам дасс болулары да м ү мкін. Мысалдар: температура, салма қ, бой ұ зонды ғ ы, қ ан қ симы.

Номиналды немсе категория ли қ (классификациялы қ ): Деректер, атаулары белгіні ң м ә недрін немсе классификациялы қ н ө мірін бейнелейтін категориялар ғ а б ө лінген. Б ү л т ү рдегі дерктерді м ә недрі бойынша ө лешьуге немсе реттеуге волмайды,олар ғ а арифметика л қ операциялар ориндау ғ а волмайды Мысалдар: жыныс, зан ү ялы қ за ғ дай, этникалы қ топ, қ ан чтобы.

Реттік (рангілік): Категориялар (градациялар, де ң геллер) м ә недрді ң салыстырмалы ма ң ездыры ғ ы шкала сына с ә йкес логикалы қ т ү рде реттелген. Олар ғ а арифметика л қ операциялар ориндау ғ а волмайды. Мысалдар: ауруды ң сайтысы, ауруды ң білінуі (ауруды ба ғ алау шкаласы), қ о ғ амда ғ ы кластер.

Бинарлы немсе дихотомиялы қ : Екі қ иылыспайтын номиналды немсе категория ли директор. Мысалдар: ө лі / тірі, и ә /же қ, зазылатын ауру/ зазылмайтын ауру.

Айнымалылар қ пхендай да бір санды қ м ә нді қ абылдайды. Дискретті санды қ : Деректер тек қ ата ң бекітілген б ү тін санды қ м ә недрден т ұ рады. Деректер м ә недрі б ү тін м ә нге ғ анна ө згереді, ж ә не ешь қ пхендай аралы қ м ә н волмайды. Б ұ л м ә недр ү шін маша да,реті де ма ң езды. Мысалдар: к ү недр санны, пациент тер санны,д ә рігерде болу санны,адамны ң со ңғ ы бес жилда ғ ы ауруыны ң санны.

Проценттер: Емдеу кезіндегі ауруды ң за ғ дайын ба ғ алау ү шін қ олданнылады. Мысалы, 1 с днем ши ғ ару к ө лемі за ң а препаратпен емдегене кейін 24% ке ұ л ғ авы м ү мкін. Проценттер за қ сару д ә режесін бейнелейді. Пропорциялар немсе қ атынастар, Интенсивті: ауруды ң салыстырмалы жиілігі, ол ауру саннын қ арастырылып отыр ғ ан кезе ң ні ң ұ за қ ты ғ ына б ө лгене ши ғ ады.(Эпиднемиология).

Ба ғ ыттал ғ ан, арнайы ұ йымдастырыл ғ ан медицина-биологиялы қ т ә жірибені ң қ ажетті құ рам дасс б ө лігі ө лешьу болып табылады. Ол талдауды ң запалы қ де ң гейінен санды қ қ атынастар мен за ң дыры қ тарды анны қ тау ғ а к ө шуге м ү мкіндік береді. Шкала – ө лешьу процедура сыны ң қ ажетті, міндетті элементі.

Номиналды немсе категория ли, Реттік немсе ба ғ алы қ, Интервалды қ, Қ атынастар шкаласы.

Айнымалылар ә р қ айсысы сол айнымалы ғ а т ә н қ пхендай да бір сапанны сипатайтын категорияларды анны қ тайны; осылайша объкті, адамды немсе қ асиетті классификация лоу ғ а (топтау ғ а)болады. Категориялар ғ а санды қ емс белгілеу болуы м ү мкін (мысалы, н ә сіл, жыныс) немсе санды қ код (мысалы, пациентті ң идентификациялы қ н ө мірі).

Шамалар м ә недрі бойынша реттелуі м ү мкін (мысалы, ө шлем, құ ндыры қ, к ү рделілік).

Ба қ ылаулар арасында ғ ы аралы қ тар белгілі бір ө шлем бірлігімен ө рнектеледі. Интервалды қ шкала белгіні ң ө шлемдері арасында ғ ы айырманны к ө рсетеді. Мысал: кейбір температура шкала лары (Фаренгейт, Цельсий) Кейбір интервалды қ шкалалар циклдік болып табылады (жил мерзімі, т ә улік мезгілі).

Екі ба қ лауды ң м ә недріні ң қ атынасы алтынады.Санна қ басы анны қ тал ғ ан ж ә не бекітілген. Ө лешьу бірліктері те ң. Мысал: салма қ, ара қ аши қ ты қ, уа қ ыт, Кельвинні ң температура шкаласы.

Қ олданнылуы: Деректерді ң құ рббылымы мен сипатты қ ерекшеліктерін таннып білу ү шін; Деректердегі қ ателіктерді табу ү шін; Кездейсо қ машаларды ң арасында ғ ы ө зара байланнысты зерттеу ү шін; Деректерді ң та ң далтынып алтын ғ ан ү лгілерге с ә йкестігін ба ғ алау ү шін; Жа ң а құ былыстарды а ңғ ару ү шін; Деректерді ө згерту, т ү зету қ ажеттілігін ай қ индау ж ә не оны ж ү зиге асуры ә дістерін анны қ тау (директорді т ү рлендіру, қ осымша директор жинау немсе т ә жірибе шартын ө згерту) ү шін.

Кесте Ба ғ анналы диаграмма Пиктограмма Д өң гелек диаграмма График Н ү ктелік график

Гистограмма «Жапыра қ ты саба қ » диаграммасы «М ұ рты ж ә шік» диаграммасы Лоренц қ исы ғ ы Жиіліктер полигоны Таралу қ исы ғ ы График «частокол»

Шашилу диаграммасы

Жа ң а тулы ғ ан н ә рестені ң денесіні ң салма ғ ы

Жа ң а тулы ғ ан баланны ң дене массы мен аннасыны ң засы арасында ғ ы қ атынасты к ө рсетеді.

1. Лукьянова Е.А. Медицинская статистика. – М: Изд. РУДН, Реброва О.Ю. Статистический аннализ медицинских данных. Применение пакета прикладных программ STATISTICA. М, Медиа Сфера, Медик В.А., Токмачев М.С., Фишман Б.Б. Теоретическая статистика//Статистика в медицине и биологии. В 2-х томах / Под. ред. проф. Ю.М Комарова. Т.1. – М.: Медицина, Гланц С. Медико-биологическая статистика. – М.: Практика, Рокицкий П.Ф. Биологическая статистика. – Высшая школа, 1973.