11- дәріс Халықаралық қатынастар және дүниежүзілік саясат ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ С.Д.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Кафедра: Қазақстан тарихы,мәдениеттану,философия,саясаттану,әлуметтану

Жоспар 1. Халықаралық қатынастар және дүниежүзілік саясат : ұғымдары, жүйелері, теориялары ; 2. Халықаралық қатынастар субъектілері ; 3. Геосаясат : ұғымы, негізгі тұжырымдамалар ; 4. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты, оның көпбағыттылық сипаты.

Халықаралық қатынастар : Мемлекеттер, ұлттар, мемлекет одақтары арасындағы саяси, экономикалық, дипломатиялық, әскери, мәдени, ғылыми - техникалық байланыстары мен қарым - қатынастар

Ықпал етуші факторлар : Әлемдік - экономикалық ахуал ; Әскери - стратегиялық жағдай ; Жекелеген мемлекеттердің ықпалы ; Табиғи қорлардың, шикізат және табиғат ресурстарының ықпалы.

Даму тенденциясы : Әлемнің өзара тәуелділігі мен тұтастығының дамуы ; Халықаралық қатынастардың көп ұлттық жүйесінің қалыптасуы ; Әлемнің әлеуметтік әртектілігінің сақталуы ; Қайшылықтар мен дау - жанжалдарды шешуде саяси құралдардың рөлінің өсуі ; Әлемдік дамудың жаңа шынайылықтары мен проблеманы шешудегі дәстүрлі тұрғылар арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі.

Халықаралық қатынастардың ерекшеліктері : Билік пен басқарудың бірыңғай орталық ядросының болмауы ; Полицентризм мен полииерархия негізінде құрылуы ; Стихиялы процестері мен субъективті факторлардың үлкен роль атқаруы ; Халықаралық қатынастарды реттеуде заңдар емес, келісімдер, келісімшарттар үлкен роль атқарады.

Халықаралық қатынастардың әдістері : Соғыс ; Дипломатия ; Үгіт - насихат ;

Халықаралық қатынастардың түрлері : 1. Саяси ; 2. Экономикалық ; 3. Ғылыми - техникалық ; 4. Идеологиялық ; 5. Халықаралық - құқықтық ; 6. Әскери - стратегиялық ; 7. Мәдени

Саяси - халықаралық қатынастар қатынастың басқа түрлерін синтездейді, қауіпсіздікке кепілдік береді, қатынастардың басқа түрлерінің дамуына ықпал жасайды. Саяси қатынас формалары : Құқықтық ; Дипломатиялық ; Ұйымдастырушылық ;

Экономикалық - әлемдік нарықта халықаралық еңбек бөлінісінің қалыптасуына ықпал етеді. Халықаралық экономикалық қатынастардың формалары : Қаржылық ; Сауда ; Кооперативтік ;

Ғылыми - техникалық - әлемдік ғылыми - техникалық даму үрдістерін барлық мемлекеттерге тарату, әлемдік деңгейде дамыту. Формалары : Халықаралық деңгейдегі білім беру орталықтары ; Ғылыми - техникалық стандарттар, орталықтар ;

Идеологиялық - саяси қатынастардың біршама дербес бөлігі, рөлі мен маңызы қоғамдағы идеологияның рөлінің өзгеруімен байланысты. Формалары : Келісім ; Декларациялар ; Диверсиялар ; Психологиялық соғыстар.

Халықаралық - құқықтық - қатынастар халықаралық қатынастарға қатысушылардың өзара қарым - қатынасын құқықтық нормалар және ережелермен реттейді. Формалары : Дипломатиялық құқық ; Теңіз сауда құқығы ; Халықаралық арбитраж ; сот ;.

Әскери - стратегиялық - әскери күштерді тікелей немесе жанама құрумен, жетілдірумен, қайта бөлумен айналысады. Формалары : Әскери - стратегиялық блоктар ; Әскери - стратегиялық одақтар.

Мәдени қатынастар - оның негізінде қоғамдық өмірдің өмірдің интернационализациалануы, мәдениеттердің, білім жүйелерінің өзара сіңісуі, байытуы, бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы. Формалары : - артистердің гастрольдері, - ақпарат алмасу ; - түрлі көрмелер.

Әлемдік саясат : Саяси мақсаттарды көздеген халықаралық қатынастар субъектілерінің бірлескен іс - әрекеті.

Әлемдік саясат құрылымы : Легитимді халықаралық ұйымдардың сыртқы саяси қызметі ; Аймақтық және субаймақтық институттардың саяси акциялары ; Егеменді мемлекеттердің сыртқы саяси қызметі.

Негізгі басымдықтары : Соғыс және бейбітшілік ; Жалпыға ортақ қауіпсіздік ; Қоршаған ортаны қорғау ; Артта қалушылық пен кедейшіліктен арылу.

Қазіргі әлемдік саясаттың сипатты белгілері : Революциялық және эволюциялық бастамалардың тығыз байланысуы ; Саяси үрдіс субъектілері әрекеттеріндегі стихиялы және саналы, реттелген қимылдардың үйлесімі ; Әлеуметтік - саяси құрылымдар қызмет етуіндегі түрлі бағыттардың болуы ; Саяси үрдістердің салыстырмалы дербестігінің болуы ;

Қоғамдық дамудың демократиялануы мен күрделенуіне байланысты саясаттың жүзеге асырылу құрылымы, механизмі, формалары, әдістерінің түрін өзгертуі ; Жеке адамды мемлекеттен, мемлекетті азаматтық қоғамнан бөлектеуден арылуға алғышарттардың қалыптасуы ; Барлық саяси үрдістер мемлекеттік билік төңірегінде айналады.

Дүниежүзілік саясат және оны реттеу әдістерінің негізгі тұрғылары : Нормативтік тұрғы : Халықаралық тәртіп теориялық – саяси инструкция негізінде реттелу керек деген тұжырымға сүйенеді. Оның негізгі реттеушілері әмбебап адамгершілік нормалар және трансұлттық тәртіп нормалары.

Реалистік тұрғы : Оның мәні саясатқа өзінің заңдылықтарына ие шынайылық тұрғысынан келу. Заңдылықтар " гуманизм " мен " авторизм " идеяларымен емес, керісінше әскери - экономикалық күш, ұлттық мүдде және т. б. ұғымдармен анықталады.

Әлемдік саясат туралы негізгі теориялар " Дамыған " Солтүстік пен " артта қалған " Оңтүстік туралы теориясы ; " Күштер орталығы " теориясы ; " Ұлттық мүдделер " теориясы ; " Күштер ұстанымы саясаты " теориясы ; " Өркениеттер қақтығысы " теориясы

Қазіргі әлемдік саясат мазмұны Халықаралық қатынастарды демилитаризициялау мен деидеологизициялауға ұмтылыс ; Қауіпсіздіктің ғаламдық және аймақтық жүйелерін құру ; Халықаралық тұрақтылықты қамтамасыз ету ; Халықаралық құқық негізінде мемлекеттер арасындағы өзара қарым - қатынас ; Халықаралық өмірді гуманизациялау ; БҰҰ рөлін жоғарылату

Халықаралық қатынастардағы негізгі субъектілері Ұлттар Егеменді мемлекеттер Мемлекетаралық ұйымдар ( БҰҰ ) Мемлекеттер коалициясы Экономикалық және әскери - саяси одақтар Трансұлттық ұйымдар Халықаралық қатынастардың субъектілерін ғылыми әдебиеттерде " акторлар " деп те атайды.

Мемлекет – халықаралық қатынастың негізгі субъектісі Мемлекеттер – халықаралық қатынастар жүйесінде өздерінің сыртқы саясаты арқылы танылады.

Сыртқы саясат – мемлекеттер мен және қоғамның басқа саяси институттарының өздерінің мүдделері мен халықаралық аренадағы сұраныстарын жүзеге асырудағы іс - әрекеттері.

Мақсаты : Жүргізіліп отырған саяси курсты қолайлы сыртқы жағдайлармен қамтамасыз ету ; Халықаралық қатынастар жүйесі қалыптастырған сыртқы саяси міндеттерді жүзеге асыру ;

Қызметтері : Қорғаушылық ; Экономикалық ; Акпараттық - өкілдік.

Жүзеге асыру формалары : Дипломатиялық қатынастар орнату немесе үзу ; Халықаралық ұйымдарда мүше болу, өз өкілдіктерін ашу ; Мемлекеттер, партия, ұйымдар өкілдерімен байланыстар ( бір реттік, тұрақты ) орнату.

Үкіметаралық ( мемлекетаралық ) ұйымдар Әмбебап ( БҰҰ ) Аймақаралық ( Ислам конференциясы Ұйымы ) Аймақтық ( ЕҚЫҰ, МЕРКОСУР ) Субаймақтық ( Бенилюкс ) Жалпымақсаттық ( БҰҰ )

Экономикалық ( ДСҰ ) Әскери - саяси ( НАТО ) Қаржылық ( ХВҚ, Бүкіләлемдік банк, ЕВБРР, БАД ) Ғылыми - техникалық ( МАГАТЭ ) Құқық қорғау ( Интерпол )

Халықаралық қатынас жүйелері географиялық кеңістік өлшем Жаһандық немесе жалпы ғаламдық ; Аймақтық ; Субаймақтық.

Саяси билік режим сипатына байланысты Бірполюсті Биполярлы Көпполюсті

Геосаясат Сыртқы саясатты географиялық факторларға байланысты жүргізетін саясат. Теориялық негізін қалаушылар Ф. Ратцель, Х. Маккиндер.

Геосаясат қызметтері : Танымдық Интеграциялық Болжау

ҚР - ның маңызды геосаяси мәселелері Территориялық тұтастықты сақтау ; Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ; ҚР ұлттық мүддесіне қатысты әлемдік проблемаларды шешуге белсенді қатысу.