Та қ ырыбы : Қоғамның әлеуметтік құрылымы Дайындаған:Исабекова Жанель Тобы: ТиКИЛП Тексерген: Есбергенова Г.

Талкотт Парсонсты ң ( ж.ж.) к ө п е ң бектеріні ң ішінде біз оны ң екі негізгі е ң бегін, я ғ ни ә леуметтік іс- ә рекет, қ имыл («социальное действие») ж ә не құ рылымды- функциональды талдау («структурно-функциональный анализ») қ арастыр ғ анымыз орынды болады. Б ұ ларды ң қ ыс қ аша мазм ұ ны мен м ә ні мынадай. Қ андай да бір ә леуметтік іс- ә рекет, қ имылды ң болуында қ ажетті шарттар бар. Ә рекет қ имыл, біріншіден, оны ж ү ргізетін адамды, екіншіден, на қ ты жа ғ дайды, ү шінші ма қ сатпен белгілі бір за ң нормаларына (ережелеріне) с ү йенген шартты жа ғ дайларды қ ажет етеді.

« Ә леуметтік іс- ә рекет» теориясыны ң е ң негізгі ұғ ымы – « ә рекеттер ж ү йесі». Т. Парсонс ә рекеттер ж ү йесіне ә леуметтік болмысты ң, шынды қ ты ң (социальная реальность) алуан т ү рлі де ң гейлерін, оларды ң бір-бірімен ө зара белгілі бір байланысын жат қ ызады. Ә рбір ж ү йе д ұ рыс іс- ә рекет, қ имыл, қ ызмет ат қ ару ү шін ж ү йені ң құ нды т ұ рпатын са қ тау; интегация құ рылымы, ма қ сат қ а жету (целедостижение), бейімделу (адаптация) сия қ ты 4 шартты ескеру қ ажет. Бас қ аша айт қ анда, б ұ л ө згермейтін (инвариантный) функционалды м ә селелер жиынты ғ ы. Ол ә рбір ж ү йеде ж ә не оны ң б ө ліктерінде шешіліп отыруы керек. Т. Парсонсты ң қ андай да бір теориялы қ құ рылымын алмайы қ, оны ң ә р қ айсысында қ айталанып отыратын ой ө зегі, басты пікірі (леймотив) болады. Ол - ә леуметтік ж ү йені ң т ұ ра қ тылы ғ ын к ө рсететін құ рылым ж ә не оны ң зерттеу механизмі. Осы міндетті ойда ғ адай шешуге Т. Парсонсты ң екінші теориясы, я ғ ни « құ рылымды қ – функционалды талдау» ба ғ ыттал ғ ан. Б ұ л теория ғ а с ә йкес қ о ғ ам ж ә не оны ң жеке ж ү йелеріні ң белгілі бір функцияларды орындауы қ арастырылады.

Т. Парсонсты ң құ рылымды қ – функционалды талдау теориясын онан ә рі жетілдіру жолдарын іздеді. Ол жа ң а эволюциялы қ емес т ұ жырымдамасын т ү йіндеді. Онда ол қ о ғ ам құ рылымыны ң жіктелуіне басты назар аударады. Ал, қ о ғ ам құ рылымыны ң дифференциациялануы деп Т. Парсонс ә рбір кезе ң ге с ә йкес қ о ғ ам құ рылымыны ң к ү рделенуін т ү сінген. Ол құ рылымны ң к ү рделенуі қ о ғ амны ң ж ә не оны ң ж ү йелеріні ң т ұ ра қ тылы ғ ын азайтады деп қ орытынды жасайды.

Ә леуметтанушыларды ң ішінен бірінші болып Р. Мертон ә леуметтік құ былыстарды ң қ о ғ амды ә леуметтік т ә ртіпті са қ тау ж ә не оны қ олдау функциясын емес, керісінше, оларды ң дисфункциясына, я ғ ни ә леуметтік құ былыстарды ң қ о ғ ам құ рылымында ғ ы ә леуметтік золы қ -зомбылы қ ты, шиеленісті, олардан туатын қ арама- қ арсы қ айшлы қ ты к ө рсетуге баса назад аударды. «Орта ңғ ы де ң гей» теориясы бір жа ғ ынан ә леуметтік фактілерді ң ү лкен топтарын қ орытындауды ң ү лкен н ә тижесі болды. Екінші жа ғ ынан, жалпы ә леуметтануды ң кейбір жа қ тарын одан ә рі на қ тылап т ү сіндіруді ң құ ралы болды.

Белгілі әлеуметтанушы Питирим Сорокин ( жж.) 1922-ші жылға дейін Ресейде тұрып, кейін Батыс Еуропа елдеріне эмиграцмяға кетуге мәжбүр болды. АҚШ-та қызмет ете жүріп, эмпирикалық әлеуметтанудың зерттеу тақырыптары үлкен әлеуметтік мәселелерді қамти алмағанын байқап, оны өткір сынға алды. Ол әлеуметтік стратификация, яғни қоғамда топқа, жікке бөліну және әлеуметтік мобильдік (қозғалу, ауысу) мәселелеріне эмпирикалық зерттеу жүргізе отырып, бұларды әлеутеттік ірі мәселелермен, мысалы, қоғмның әлеуметтік құрылымымен тығыз байланыстырды. Одан әрі ол қоғамның жалпы өзгерісін, қозғалысын осы алуан түрлі қоғамды құратын элементтердің атқаратын қызметімен байланыстырып түсіндіруге тырысты. Осындай элементтердің бірі ретінде Сорокин әлеуметтік институттарды алды. Осыған орай ол әлеуметтік институттардың, оның негігі түрлері: мектептің, бюрократияның, әскердің, мамандырылған ұйымдардың, шіркеудің, т.б. әлеуметтік мобтльдікке қандай әсерлері бар екенін зерттеді.

П.А. Сорокин ә леуметтануды ң ірі т ұ жырымдамасын жасап, д ү ние ж ү зіндегі ө згерістерді ң болаша ғ ын т ү сіндірді. Оны ң б ұ л ж ө нінде екі т ұ жырымдамасы болды. Оларды ң біріншісі, ә леуметтік-м ә дени динамика, екіншісі – қ о ғ амны ң т ұ тасты қ (я ғ ни, біріктіруші - И.А.) т ұ рпаты. Бірінші т ұ жырымдамасына қ андай да бір тарихи ө згеріс болмасын, оны м ә дени типтерді ң дамуы ретінде қ арады. Ал, м ұ нда ғ а ә рбір м ә дени тип бір б ү тін ерекше құ былыс ретінде к ө рінеді. П. Сорокинні ң пікірінше, осындай негігі топтарды ң ү ш т ү рі болады. Олар: сезімдік, а қ ыл-парасаттылы қ (рациональный), идеалистік. Біріншісінде на қ ты д ү ниені тікелей сезімдер ар қ ылы қ абылдау, екіншісінде а қ ыл – парасат қ а, а қ ыл ғ а же ң діру ар қ ылы, ү шіншісінде – интуицияны ң (я ғ ни, жорам-алдап сезінуді ң ) басым болуы ар қ ылы іске асырылады. Осылай м ә дени типті ң ә р қ айсысы дамып отырады ж ә не олар қ о ғ амны ң ілгері дамуыны ң ә рбір кезе ң іне т ә н.

П. Сорокинні ң ә леуметтік м ә дени т ұ жырымдамасы қ о ғ амда ғ ы ә леуметтік ө згерістерді ң пайда болатын к ө зін ж ә не қ оз ғ аушы к ү штерін аны қ тайды. Одан ә рі оларды ң диалектикасын аны қ тау ә рекеті, талабы болады. П. Сорокин ө зіні ң болаша ққ а к ө з қ арасын т ұ жырымдады. 60-жылдары оны ң б ұ л т ұ жырымдамасы конвергенция т ұ жырымдамасыны ң негізгі құ рамында болды, ө йткені П. Сорокинні ң б ұ л т ұ жырымдамасы қ о ғ амны ң алуан т ү рлі ұ йымдары мен ж ү йелеріні ң арасында ғ ы байланыс- қ атынастарды ж ә не адамзат қ о ғ амыны ң талап- тілегіне оларды пайдалануды на қ ты т ү рде к ө рсетті. Оларды ң ішінде меншік т ү рлері мен саяси құ рылымда ғ ы плюрализм (алуан т ү рлілігі), е ң бекті ж ә не экономикалы қ т ә ртіпті ынталандыру, бас қ а елдермен қ арым- қ атынастарды ң, ә діс- т ә сілдерін жоспарлау, т.б. болады. П. Сорокин жалпы адамзат қ о ғ амы қ иын- қ ыстау жа ғ дайды басынан ө ткізіп, ө згеріп отырса да, ол ә руа қ ытта бірігу ба ғ ытына қ арай дамитынды ғ ын атап к ө рсетті.