Кіріспе Б ұ л за ң дар бойынша Вавилон патшалы ғ ында ғ ы тауар-а қ ша қ атынастарыны ң елеулі дамы ғ аны ж ө нінде қ орытынды жасау ғ а болады. Ғ ылыми ә дебиетте Хаммурапи за ң дары ә рекет еткен құқ ы қ жина ғ ы ретінде (б ұ л не ғұ рлым шынды ққ а жанасады), ә леуметтік ә ділеттілікті бейнелеген за ң ды қ трактат немесе Хаммурапи патшаны ң ө з қ ызметі ж ө ніндегі құ дайлар ғ а берген есебі ретінде қ арастырылады. Хаммурапи за ң дары ежелгі КішіАзияны ң ө зінен кейінгі за ң дарына елеулі ы қ пал етті. Хаммурапи за ң дарында құ л иеленушілерді ң к ө з қ арастарына қ арсылы қ к ө рсеткені туралы к ү м ә н жо қ, біра қ оларды қ ырсы қ құ лдардан са қ тау ғ а тырысты. Орташа жан ұ ялар Ерте Вавилонда сирек кездесті.ВавилонАзияны ң

Бабыл немесе Вавилон,Вавилония –ежелгі мемлекет. Даму тарихы т ө рт кезе ң ге б ө лінеді. 1)Ерте Вавилон патшалы ғ ы (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы ); 2)Касситтер д ә уірі (бізді ң заманымызданб ұ рын ғ ы ); 3)Саяси құ лдырау д ә уірі (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы ); 4) Жа ң а Вавилон патшалы ғ ы (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы ). Месопотамияны ң о ң т ү стік б ө лігінде ( қ азіргі Парк жері )бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 2- мы ң жылды қ ты ң басында пайда бол ғ ан б ұ л мемлекет ө зіні ң басты қ аласыны ң атауымен аталды.

Территориясы Вовилон патшалары Тигр мен Ефрат қ а жа қ ын орналас қ ан, географиялы қ жа ғ дайы тиімді қ алаларды пайдаланады, Азиямен қ иылысатын негізгі сауда жолдары,сонымен қ атар саяси жа ғ дай вавилон патшаларына тиімді болды. Ө йткені Мари ж ә не Эшнура к ү шейген Ашшурмен к ү ресте ә лсіреді,ал Арса эламиттеді ң қ ысымына шыдау ғ а м ә жб ү р болды. Қ ос ө зен тарихында ерте Вавилон патшалы ғ ыны ң ( б.э.д.) ө мір с ү руі елеулі д ә уірді құ райды. 300жыл аралы ғ ында о ң т ү стік б ө лігі ө здеріні ң шаруашылы ғ ын даму мен саяси ә сер ету жа ғ ынан биік шы ң дар ғ а жетті. Ол Қ ос ө зенні ң барлы қ алды ңғ ы м ә дени н ә тижелерді ө зіне сі ң ірді.Вавилон, бірінші аморилік патшалы қ т ұ сында ғ ы елеусіз қ алашы қ. Вавилонды қ династия кезінде ол аллистік д ә уірге дейін ө зіні ң бас қ ару м ә нін жо ғ алтпа ғ ан ірі сауда, саяси ж ә не м ә дени орталы ққ а айалды.

Ежелгі Вавилон

Хамурапи-б.з.б жылдардағы Вавилон патшасы. Қосөзен аралығын мекендеген арамей тайпасынан шыққан. Хаммурапидың кезінде Вавилон өрлеп,дамыды. Шебер саясатке әірі қолбасшысы Хамураппи әскери күш пен дипломатияның көмегі арқасында 35 жылдың ішінде Вавилонға Ассирияны,Месопатамияның оңт. және орт. Бөлігін бағындырды. Оның кезінде тауар ақша қатынастары, жеке меншік, құл иеленуші шруашылық, дамыды. Мемлекеттің орталықтануы мен патша билігі күшейді. Ол Хаммурапи заңдарынан көрініс тапты.

Хаммурапи заңдары Хаммурапи за ң дары Вавилон за ң дарыны ң жина ғ ы. Б ұ л за ң дар Хаммурапи патшалы қ еткен кезде, шамамен бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1760 жылы қ абылдан ғ ан. Хаммурапи за ң дары Ежелгі Шы ғ ыста ғ ы құ л иеленушілік құқ ы қ ты ң аса ма ң ызды ескерткіші болып есептеледі. Диорит ба ғ ан ғ а сына жазуларымен жазыл ғ ан б ұ л за ң дарды ң м ә тіндері жылдары ежелгі Эламны ң астанасы Сузы қ аласыны ң орнына ж ү ргізілген қ азба ж ұ мыстары кезінде табыл ғ ан. Оны ол жерге эламды қ тар ә скери олжа ретінде ә келген болса керек. Хаммурапи за ң дары қ азіргі кезде Луврда са қ таулы т ұ р. За ң ны ң не ғұ рлым кейінгі к ө шірмелеріні ң ж ұ рна қ тары Сузы, Ниневия, та ғ ы бас қ а. Месопотамия қ алаларында ж ү ргізілген қ азба ж ұ мыстарында табылды. Хаммурапи за ң дарыны ң м ә тіні кіріспеден, 282 баптан ж ә не қ орытынды б ө лімнен т ұ рады. Онда ә леуметтік те ң сіздікті ң салыстырмалы т ү рдегі жо ғ ар ғ ы д ә режесі бейнеленген. Сына жазуымен баяндал ғ ан за ң дар азаматты қ ж ә не қ ылмысты қ құқ ы ққ а б ө лінбесе де баптар белгілі бір топтар ғ а біріктірілген; сот процесі, меншік, патша қ ызметі, неке мен отбасы, міндеттер, та ғ ы баск қ а. Оны ң ү стіне ә рбір та қ ырып қ ылмысты қ - құқ ы қ ты қ, сондай-а қ азаматты қ - құқ ы қ ты қ т ұ р ғ ыдан т ү сіндіріледі. Құқ ы қ субъектілері болып ерікті қ ауым м ү шесі (авилум адам) ж ә не толы қ құқ ы ғ ы жо қ патша қ ызметіндегі ерікті адам (мушкенум т ө мен құ лайтын) танылды. Кейбір құқ ы қ тарды (ажырасу ж ә не қ алы ң малын қ айтарып алу құқ ы ғ ы) ерікті ә йелдер де пайдалан ғ ан. Құ лдар мен балалар тек құқ ы қ нысандары ретінде ғ ана қ арастырылды. Хаммурапи за ң дарында құ л иеленушілерді ң құ лдар ғ а ү стемдігін, жалпы жеке меншікті ны ғ айту ғ а ж ә не патша қ ызметіндегі адамдарды ң м ү дделерін қ ор ғ ау ғ а ерекше к өң іл б ө ліндіВавилонХаммурапи1760Диорит Эламны ңСузыЛуврдаСузыНиневияМесопотамия

Вавилон мәдеиеті Касситтер д ә уірінде сырт қ ы саясат айтарлы қ тай табысты болмады. Дегенмен, елді ң шаруашылы ғ ы қ айтадан ө ркендеп, жыл қ ы ө сіру жа қ сы дамыды. Касситтер ә улеті құ ла ғ аннан кейін Навуходоносор І (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1146 – 25) патша мен оны ң м ұ рагерлері т ұ сында Вавилон қ айтадан к ү шейіп, Ассирия мен Эламды ө зіне ба ғ ындырды. Біра қ кейіннен патшаны ң билігі ә лсіреп, б ө лініп шы ққ ан Ассирия мен Эламны ң жаса ғ ан шабуылдары шаруашылы қ ты м ү лдем құ лдыратып жіберді. Ассирия ә скерлері қ аланы екі рет қ иратты, біра қ екі ретінде де Вавилон қ алпына келтірілді. Бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 626 жылы халдей тайпасынан шы ққ ан Набопаласар Ассириядан б ө лініп, ө зін Вавилонны ң патшасымын деп жариялады. Ол мидиялы қ тармен ода қ тасып, Ассирия патшалы ғ ын тал қ андады да, территориясын б ө ліп алды. С ө йтіп, Жа ң а Вавилон кезе ң і басталды. Навуходоносор ІІ (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 604 – 562) патша т ұ сында к ө птеген айма қ тар жаулап алынды. Осы кезде Вавилонны ң экономикасы да к ү шейіп, Алды ңғ ы Азияда ғ ы негізгі сауда орталы ғ ына айналды. Навуходоносор ІІ ө лгеннен кейін сарай т өң керістері болып, мидиялы қ тармен ү здіксіз со ғ ыс ж ү ргізілді. Бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 538 жылы парсыларды ң патшасы Кир ІІ Вавилонды басып алды. Осыдан кейін Вавилон патшалы ғ ы ө зіні ң ө мір с ү руін м ү лдем то қ таттыНавуходоносор ІАссирияЭламдыНавуходоносор ІІКир ІІ

Вавилон мемлекетінің көрінісі

Қорытынды Бабыл (Арабша: بابل,) немесе Вавилон, Вавилония – [1] ежелгі мемлекет. Даму тарихы т ө рт кезе ң ге б ө лінеді: 1) ерте Вавилон патшалы ғ ы (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1894 – 1518); 2) касситтер д ә уірі (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1518 – 1204); 3) саяси құ лдырау д ә уірі (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1204 – 626); 4) жа ң а Вавилон патшалы ғ ы (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 626 – 538). Месопотамияны ң о ң т ү стік б ө лігінде ( қ азіргі Ирак жері) бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 2- мы ң жылды қ ты ң басында пайда бол ғ ан б ұ л мемлекет ө зіні ң басты қ аласыны ң атауымен аталды. Ол ал ғ ашында (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 24 – 22 ғ асырлар) Аккад мемлекеті патшаларыны ң, кейіннен Ур ә улетінен шы ққ ан (бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 22 – 21 ғ асырлар) патшаларды ң қ ол астына қ арады. Бізді ң заманымыздан б ұ рын ғ ы 1894 жылы аморит тайпасынан шы ққ ан Сумуабум ә улеті Вавилон патшалы ғ ыны ң негізін қ алады.Арабша [1]ИракАккадСумуабум