Та қ ырыбы: Орал таулары

Сарыарқа Сарыар қ а Қ аза қ станны ң ірі физикалы қ - географиялы қ ж ә не таби ғ и-тарихи айма қ ты ң бірі. Сарыар қ а – халы қ ты қ атау. Сарыар қ а ғ а Қ ара ғ анды, Астана облыстарыны ң жері толы қ тай, Тор ғ ай, Семей,Павлодар облысыны ң біраз жері кіреді. Қ ара ғ анды облысыны ң территориясы, негізінен, Сарыар қ аны ң орта б ө лігінде орналас қ ан. Сонды қ тан да жергілікті халы қ осы өң ірді ежелден Сарыар қ а,Ар қ а даласы деп ата ғ ан. Сарыар қ а атауы «жер бетіндегі ө сімдіктері к ү йгендіктен сар ғ айып жататын ке ң де ү лкен жон, жалпа қ ү стірт, сансыз адырлы қ ыр қ а» ұғ ымын білдіреді.Тор ғ айСемейПавлодар

Сарыар қ а – « Қ аза қ ты ң ұ са қ шо қ ысы» (Орталы қ Қ аза қ стан ұ са қ шо қ ысы). Батыстан шы ғ ыс қ а дейін ұ зынды ғ ы 1200 км, о ң т ү стіктен солт ү стікке дейін 950 км. Батыс жа ғ ы біршама тегістеу, Ұ лытауды ң таулы жерлері (1133 м) ж ә не К ө кшетау ү стірті (947 м,К ө кше тауы) ерекшеленеді. Шы ғ ыс жа ғ ы 1403 метрге ( Қ ар қ аралы таулары), 1469 метрге (Шы ңғ ыстау жотасы) ж ә не 1566 метрге (А қ сора ң тауы) биіктеп, шо қ ылы жер бедерімен айры қ шаланады. Ұ лытауды ңК ө кше тауыШы ңғ ыстау жотасыА қ сора ң тауы

Орал тауы Орал таулары - болып табылады Еуропа мен Азияны б ө ліп ке ң тау айма ғ ы (1900m дейін). Орал таулары, солт ү стік-ден астам 2000км о ң т ү стікке созылып. Орал Кез келген таулы ел ретінде морфологиялы қ ел тау ғ а б ө лінеді айма қ тар: Солт ү стік, Орта ж ә не О ң т ү стік Орал. Орал т ө рт б ө ліктен т ұ рады: О ң т ү стік, Таяу, Солт ү стік, Полярлы қ О ң т ү стік Орал - е ң Орал ке ң б ө лігі. Т ә н даланы ң шы ғ ыс баурайында ү шін О ң т ү стік к ө птеген к ө лдер, 1200 м биіктікке дейін батыс беткейлері орманмен жабыл ғ ан, б ө лігі - дала. Шілде ж ә не тамыз айында е ң ай қ ын ж ә не жылы ауа райы болып табылады. Қ арай карсты ң құ былыстарды ң батыс баурайы. ауданы ты ғ ыз жеткілікті толтырылады, темір жол ж ә не автомобиль байланыстарды дамыту. Орта Орал - бір Оралды ң (1000м дейін) е ң тар ж ә не т ө мен. ауданы қ ыл қ ан айма ғ ында орналас қ ан орман (шырша, қ ара ғ ай, бал қ ара ғ ай). Таяу Орал қ оныстан ғ ан. Дамы ғ ан қ аза қ стан бойынша ж ү к тасымалдары желі, ө нерк ә сіп ж ә не құ рылыс. Ке ң інен дамы ғ ан іскерлік туризм. Солт ү стік Орал - ауданды қ (1600m дейін) Орта Орал қ ара ғ анда ке ң ірек ж ә не жо ғ ары. ауданы тауда орналас қ ан Орманмен жабыл ғ ан аудан. ахуалымыз не ғұ рлым ауыр болып табылады. ауданы аз т ұ рады. Солт ү стік жылы Орал Еуропада ғ ы т ө ртінші ауданы болып табылады қ орлары. Орманда ө зендерде жидектер мен са ң ырау құ ла қ тар к ө п жа қ сы балы қ ұ стады қ. Орал таулары - болып табылады Орал жо ғ ары обл. Поляр Жайы қ орталы қ б ө лігінде орналас қ ан Оралды ң жо ғ ары шы ң дары - Халы қ ты қ (1894m) ж ә не Карпински (1876m). ауданы

Қазақстанда Орал тауының оңтүстік бөлігі - Мұғалжар тауы орналасқан. Тау Жаманқаланың (Орск) тұсынан басталып, солтүстіктен оңтүстікке қарай созыла орналасқан, ұзындығы км, ені 30 км, орташа биіктігі м. Ең биік нүктелері - Үлкен Боқтыбай (657 м), Айрық (633 м). Тау Орал тауының жалғасы болып табылады. Ол экзогенді процестер әсерімен мүжіліп, аласарған таулардың қатарына жатады. Климаты Климаты құрғақ, континенталды, өзімен іргелес Жазықтарға ұқсайды. Дегенмен аласа болғанымен тау жүйесі ауа қозғалысын бөгеп, өз маңын 1°-2°С-ка болса да салқындатып тұрады. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 300 мм. Жазы ыстық, кейде 38°С -қа дейін көтеріледі. Қысы боранды, аязды, кейде -40°С-қа дейін төмендейді. Мұғалжар тауынан соғатын суық жел бар, кейде ол дауылға ұласады.Мұғалжар тауы Үлкен БоқтыбайАйрық

Пайдалы қазбалары М ұғ алжар тауыны ң қ ойнауы никель, кобальт, хромит, мыс, қ ара ж ә не сирек метал ғ а бай. Кемпірсай өң ірінде Хромиттау, Никельтау кен орындары ашыл ғ ан. Біршо ғ ыр бойында к ө мір кені бар. Осы ма ң да ғ ы бор д ә уіріні ң ая ғ ында пайда бол ғ ан мергельді ә ктас цемент ө ндірісіне пайдаланылады. О ң т ү стік М ұғ алжар құ мынан шыны жасалады.

М ұғ алжарды ң батыс б ө лігі боз, бетеге мен селеу ө сетін қ иыршы қ тасты, ашы қ т ү сті қ ара қ о ң ыр топыра қ ты болып келеді. Суайры қ тары мен ойыстарда құ майт топыра қ молдау. Онда негізінен селеу, к ө де, жусан ө седі. Жер бедері к ү шті тілімденген ойыстарда а қ ж ә не қ ара жусандар тобына жататын ө сімдіктер кездеседі. Сайларды ң жо ғ ар ғ ы беткейлерінде қ ара ғ ан, тобыл ғ ы, жабайы шие мен ә р т ү рлі б ұ талар, ө зен бойларындатерек, қ айы ң, емен, тал ө седі. М ұғ алжарды ң ұ са қ шо қ ылы құ р ғ а қ даласында қ ара қ о ң ыр топыра қ қ алыптас қ ан. Онда дала мен ш ө л зоналарына т ә н ө сімдіктер жамыл ғ ысы қ алыптас қ ан. Сорта ң дан ғ ан қ ара қ о ң ыр топыра қ жамыл ғ ысында бетегелі, ү лпілдек селеу, к ө кпек шы ғ ады. Егер М ұғ алжарды ң батыс беткейіні ң біраз б ө лігі егіншілікке пайдаланылса, шы ғ ыс б ө лігі тек мал жайылымына ғ ана пайдаланылады. Жануарлары да дала, ш ө лейт, ш ө л зоналарына т ә н а ң - құ стардан т ұ рады. Дала мен тау а ңғ арларына қ б ө кен, жабайы шош қ а, қ оян, қ арса қ, қ ас қ ыр, т ү лкі, сарыш ұ на қ, аламан тыш қ анымекендейді. Ө зен-к ө лдерінде а ққ у, қ аз, ү йрек, қ ырда безгелдек кездеседі.селеук ө дежусантерек қ айы ңемен қ ара қ о ң ыр топыра қ ү лпілдек селеук ө кпека қ б ө кенжабайы шош қ а қ оян қ арса қ ас қ ырт ү лкісарыш ұ на қаламан тыш қ аныа ққ у қ аз ү йрекбезгелдек

Орал тауы